Osmanlı Yönetiminde Kuzey Afrika: Garp Ocakları

Afrika'daki Osmanlı egemenliği, Mısır ve Kuzey Afrika eksenli olarak gerçekleşmiştir. Osmanlılar XVI. yüzyıl başlarında Afrika'nın kuzeyinden başlayarak Akdeniz'in güney sahilleri boyunca Atlas Okyanusu kıyılarına kadar ilerlemişlerdir. Diğer taraftan doğuda Kızıldeniz'in batı sahilleri boyunca ilerleyerek Hint okyanusu kıyılarına kadar ulaşmışlardır. Kuzey Afrika'daki Osmanlı hâkimiyeti XVI. yüzyılda Barbaros Hayrettin Paşa'nın Osmanlı Devleti'nin hizmetine girmesiyle başlamıştır. Osmanlılar, “Garp Ocakları” dedikleri Kuzey Afrika'yı ilk dönemlerde tek yönetim altında, daha sonraları ise yönetimlerini birbirinden ayırarak idare etmişlerdir. Kuzey Afrika'daki bu eyaletler başlangıçta merkezî idareye tamamen bağlıyken sonradan idare mekanizmasının bozulmasıyla merkezden bağımsız hareket etmişlerdir. Cezayir, Tunus ve Trablusgarp eyaletlerinin gelirlerinin büyük bir kısmını korsanlıktan ele geçirdikleri eşya, ticaret malı ve esirler oluşturuyordu. Özellikle İspanyolların Endülüs Müslümanlarını katletmesi ve İspanya'nın Osmanlı Devleti ile antlaşmasının olmaması nedeniyle Garp Ocakları korsanları, İspanya'nın ada ve sahillerini yağmalayarak tüccar gemilerini zapt etmekteydiler. Garp Ocakları'nın korsanları Müslüman gemilerine zarar veren Malta korsanlarına eşdeğer tutulurdu. Sömürgeciliğin zirveye çıktığı XIX. yüzyıl ortalarında Mısır-Somali ve Mısır- Cezayir istikametinde uzanan Osmanlı sınırlarının birleştirilmesi için aradaki Sudan ve Uganda toprakları Mısır valileri tarafından Mısır sınırlarına eklenmiştir. Diğer taraftan Trablusgarp'tan güneye doğru Çad Gölü havzasına kadar gidilerek Nijer ve Çad üzerinde hâkimiyet tesisine çalışıldı. Böylece Büyük Sahra'nın güneyindeki birçok bölge Osmanlı topraklarına katıldı. Ancak 1815 Viyana Kongresi'nde korsanlığın yasaklanması Garp Ocakları'nı güçsüz bırakmıştır. Fransa XVI. yüzyıldan beri ticari ilişkilerinin bulunduğu Cezayir'i 1830'da işgal ederek Batı Akdeniz'de stratejik bir mevki elde etmiştir. Ardından İngiltere ve Almanya'nın da onayıyla 1881 yılında Tunus'u da ele geçirmiştir. İtalya'nın Trablusgarp'ı işgali ve 1912'deki Uşi Antlaşması ile Kuzey Afrika'daki Osmanlı Egemenliği sona ermiştir.

Anahtar Kelimeler:

korsanlığın yasaklanması, tüccar gemileri, ticari antlaşma, Cezayir’in işgali, özerk eyaletler

PDF

___

CAMI BEY, Trablusgarp’tan Sahra-yı Kebir’e Doğru, Đstanbul, 1326.
ÇAYCI, Abdurrahman, Büyük Sahra’da Türk Fransız Rekabeti, TTK Yay., Ankara, 1995.
FENDOĞLU, Tahsin, “Osmanlı-ABD Ticari Đlişkileri”, Türkler, C. XIV, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. V, TTK Yay., Ankara 1994.
KAVAS, Ahmet, ‘‘Afrika’da Türklerin Hakimiyeti ve Kurdukları Devletler’’, Türkler, C. X, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.
KURAN, Ercüment, Cezayir’in Fransızlar Tarafından işgali Karşısında Osmanlı Siyaseti, ĐÜEF Yay., Đstanbul, 1957.
MEHMED SÜREYYA, Sicill-i Osmanî yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmanî, C. II, Đstanbul, Matbaa-i Âmire, 1311.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I-II, MEB Yay., Đstanbul, 1971.
SERTOĞLU, Mithat, Osmanlı Tarih Lugatı, Enderun Yay., Đstanbul, 1986.
ŞIVGIN, Hale, “Trablusgarp Savaşı”, Türkler, C. XIII, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.
UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih, Filiz Kitabevi Yay., Đstanbul, 1985.
UZUNÇARŞILI, Đsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. III/II, TTK Yay., Ankara 1988.
______________, Osmanlı Tarihi, C. IV/II, TTK Yay., Ankara 1995.
______________, Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, C. I, TTK Yay., Ankara 1988.
YVER, G., ‘‘Cezayir’’ Đslam Ansiklopedisi, C. III, MEB Yay., Đstanbul, 1970.