MEMLÛKLER ZAMANINDA MISIR MAHMİLİ

İslâm dininin temel ibadetlerinden birisi olan ve hicretin 8. yılında (M. 630) Mekke'nin fethinden bir sene sonra müminler üzerine farz kılınan hac ibadeti, farz kılındığı ilk yıldan günümüze kadar, şartlarına gücü yeten her müslümanın gerçekleştirmek istediği bir ibadettir. Ancak haccın ifa edilebilmesi için bireyin hususi şartlarının kâmil olmasının haricinde, yaşadığı coğrafyanın ve tâbisi olduğu devletin de uzun ve tehlikelerle dolu güzergâhta hac ibadetini ifada asgari şartları sağlaması gerekliydi. Bundan mütevellid hacı adayları, bu uzun ve zahmetli yolculuğa, devletin düzenlediği organizasyonlara dâhil olarak iştirak ederlerdi. Müslüman devletler için de vatandaşlarını hacca sağ salim götürmek ve getirmek bir meşruiyet meselesi olduğu için oldukça önemliydi. Memlûk Devleti'nin hakiki anlamda kurucusu olarak kabul edilen ez-Zâhir Baybars, mahmil adı verilen ve bir devenin üzerine yerleştirilmiş koni şeklinde süslü bir çadırı, büyük bir törenle Mısır hac kafilesiyle birlikte Kâhire'den Mekke'ye göndererek hem İslâm âleminde daha önce var olmayan bir âdeti başlatmış oldu hem de bu suretle hem Hicaz bölgesinin hem de tüm Müslümanların hamisi olduğu mesajını tüm Müslüman devletlere iletmiş oldu. Bir diğer meşruiyet meselesi de, kisve adı verilen Kâbe örtüsünün dokunup gönderilmesiydi. Kâbe örtüsünün gönderilmesi gibi şerefli bir görev, Mekke ve Medine'yi siyasî olarak kontrol altında tutan devletlerin bir imtiyazı olmuştu. Aynı zamanda bu imtiyaz, İslâm âleminin en güçlü devleti olunduğunun da bir göstergesi olması bakımından devletler bu işe ziyadesi ile ehemmiyet göstermişlerdi. Bu çalışmada, Memlûkler zamanında hac mahmili ve mahmil kutlamalarından, Kâbe örtüsünden, hac kafilesinden ve görevlilerinden ve hac kafilesinin güvenliğinin sağlanmasından bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Hac, Memlûkler, mahmil, Kâbe örtüsü, Hac kervanı

EGYPT MAHMIL DURING MAMLUKS

ABSTRACT In the 8th year of the Hijri calendar (M. 630), the pilgrimage of worship, imposed upon the believers one year after the conquest of Mecca in the year of the conquest, is a worship that every Muslim who has the power to fulfil its conditions until the present. However, apart from the fact that the individual's special conditions were perfect for the pilgrim to be performed, the state where they lived, and the state where they were taboo, had to meet the minimum requirements for the pilgrimage of the individual on the long and dangerous path. From this, the pilgrim candidates would participate in this long and labour-intensive journey by organizing state-organized organizations.It was also important for Muslim states to take and bring their citizens on a pilgrimage, as a legitimacy issue. Al-Zahir Baybars, considered the founder of the MamlukState, send a conical shaped tent called mahmel, which was placed on a camel, from Cairo to Mecca in a great ceremony together with the Egyptian pilgrimage. In this way, he initiated a tradition which had not existed before in Islamic world and he conveyed the message that he was the patron of both the Hejaz region and all Muslims to all the witnesses on the pilgrims. Another issue of legitimacy was the issue of touching the veil of the Kaaba called kisva. An honourable task, such as the sending of the cover of the Kaaba, was a concession of the states which controlled Mecca and Medina politically. At the same time, this concession was an indicator of the fact that the Islamic world was the largest and most reliable state, and states showed great importance in this regard. In this study, it will be mentioned that in Mamluks, the security of the pilgrimage and the mahmel celebrations, the cupboard, the pilgrimage and the officers and the security of the pilgrimage will be discussed.

Keywords:

Pilgrimage, Mamluks, mahmel, Cover of Kaaba, Pilgrimage caravan,

PDF

___

'ABDÜ'L-MÂLİK, Sâmî Sâlih, "Kıt'atu Nâdire Mine'l-Kisveti'd-Dâhiliyyeti l'l-Kâ'beti'l- Müşerrefeti bi'ismi's-Sultân en-Nâsır Hasan b. Muhammed b. Kalâvûn Tuerrihu bi'sene 761 (H.) / 1359-1360 (M.)", Annales İslamologiques, S. 38, Kahire, 2004, s. 57-68. AHMED ER-REŞÎDÎ, Hüsnü's-Safâ ve'l- İbtihâc bi-Zikri Men Vellâ İmâreti'l-Hacc, Tah. Leylâ 'Âbdu'l-Latîf Ahmed, Mektebetu’Hâncî bi-Mısr, Kâhire, 1980. 'AŞÛR, Sa'îd 'Abdu'l-Fettâh, el-Muctema'a'l- Mısrî fÎ 'Asrî Selâtîni'l-Memâlîk, Dâru'n-Nahdati'l-'Arabiyye, Kâhire, 1992. ATALAR, Münir, Emîr-i Hac, DİA, Türkiye Diyanet VakfıYayınları, İstanbul, 1995, c. 11, s. 131-133. ATEŞ, İbrahim, "Osmanlılar Zamanında Mekke ve Medine'ye Gönderilen Para ve Hediyeler", Vakıflar Dergisi, İstanbul, 1981, S. 13, s. 113-170 AYALON, David, Memlûk Ordusunun Yapısı Üzerine Araştırmalar I-II-III, Çev. Abdullah Mesut Ağır, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2015. BAYBARS EL-MANSÛRÎ, et-Tuhfetu'l-Mulûkiyye fî'd-Devleti't-Türkiyye, Tah. 'Abdü'l- Hâmîd Sâlih Hemedân, ed-Dâru’l-Mısriyyeti’l-Lübnâniyye, Lübnan, 1987. BİLGE, Mustafa L. - KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, "Yenbu'", DİA, c. 43, Ankara, 2013, s. 421-423. BOZKURT, Nebî, “Şâzervân”, DİA, c. 38, İstanbul, 2010, s. 390. BUHL, Fr., Mahmel, MEB İ. A. , 1977, İstanbul, c. 7, s. 151-153. ÇETİN, Altan, Memlûk Devletinde Askerî Teşkilât, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2007, ÇUBUKÇU, Asrî, "Devâtdâr", DİA, İstanbul, 1994, c. 9, s. 221-222. EL-'AYNÎ, Bedreddîn Mahmud b. Ahmed, 'İkdu'l-Cumân fî Tarîhi Ehli'z-Zamân, Nuruosmaniye Kütüphanesi, Veliyüddin Kitaplığı, No: 2396. EL-CEZÎRÎ, ed-Düreru'l-Feraidi'l-Munazzama fÎ AhbÂri'l-Hacc, Tah. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâ'îl, Dârü'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Lübnan, 2002, EL-EZRAKÎ, Ebû'l-Velîd Muhammed b. 'Abdullah, Ahbâru Mekke / Mekke Tarihi, Çev. Yunus Vehbi Yavuz, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2017. EL-FÂSİ, Ebû'l-Tayyib Takiyyü'd-Dîn Muhammed, Şifâ'u'-Ğarâm bi-Ahbâri'l-Beledi'l-Harâm, Tah. 'Ali Ömer, Mektebetü's-Sekâfeti'd-Dîniyye, Kâhire, 2008. EL-HAMÎDÂN, 'Abdu'l-Latîf b. Nâsır, "Mekânu es-Sultân Ecved b. Zâmil el-Cebrî Fî'l-Cezîreti'l-'Arabiyye", Mecelleti'd-Dâre, S. 4, 1982, s. 55-77. EL-KALKAŞANDÎ, Ebû'l-'Âbbâs Ahmed b. b. 'Ali, Subhu'l-'Aşâ fî Sınâ'ati'l-İnşâ, Dârü'l-Kutubi'l-Hadîviyye, Kâhire, 1922. EL-MAKRİZİ, Takiyyü'd-Dîn Ahmed b. 'Ali, el-Mevâ'izü'l-İ'tibâr bi-Zikri'l-Hıtat ve'l-Asâr, Tah. Muhammed Zeynuhum - Medîha eş-Şerkâvî, Mektebetü Medbûlâ, Kâhire, 1998, -------------, ez-Zehebu'l-Mesbûk fî Zikri Men Hacce mine'l-Hulefâ' ve'l-Mülûk, Tah. Cemâlü'd-Dîn eş-Şeyyâl, Mektebetü't-Sekâfeti'd-Dîniyye, Bûr Sa'îd, 2000, -------------, Kitâbu's-Sülûk li-Ma'rifeti'd-Düveli'l- Mülûk, Tah. Muhammed Mustafâ Ziyâde, Dârü'l-Kutubi'l-Mısriyye, Kâhire, 1956. ERKAL, Mehmet, "Hac Emirliği (Yönetimi) ve Bununla İlgili Bazı Fıkhi Meseleler", Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 4 / 2001, s. 145-161. ES-SAYRAFÎ, el-Hatîb el-Cevherî 'Ali b. Dâvûd, Nüzhetu'n-Nüfûs ve'l-Ebdân Fî Tevârîhi'z-Zamân, Tah. Hasan Habeşî, Matba'tu Dâri'l-Kutub, Kâhire, 1970. ES-SEHÂVÎ, Şemsü'd-Dîn Ebû'l-Hayr Muhammed b. 'Abdu'r-Rahman, Tibrü'l-Mesbûk fî Zeyli's-Sülûk, Tah. Ahmed Zeki Bey, Matba’atu’l-Emîriyye, Bulak, 1896. ES-SEMHÛDÎ, Nûru'd-Dîn 'Ali b. Ahmed, Vefâ'ü'l-Vefâ bi-Ahbârî Dâri'l-Mustafâ, Tah. Muhammed Muhiyyü'd-Dîn 'Abdü'l-Hamîd, Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Beyrut, 1955. ES-SUYÛTÎ, Celâlü'd-Dîn 'Abdu'r-Rahman, Hüsnü'l-Muhâdara Fî Tarîhi Mısr ve'l-Kâhire, Tah. Muhammed Ebû'l Fadl İbrâhîm, Dâru’l-İhyâ’i’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, Kâhire, 1968. EYÜP SABRİ PAŞA, Mir'âtü'l-Haremeyn, Haz. Ömer Fâruk Can - F. Zehra Can, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2008. FAROQHİ, Süraiya, Hacılar ve Sultanlar (1517-1638), Çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1995. HİTTİ, Philip K. ,Siyâsî ve Kültürel İslâm Tarihi, Çev. Salih Tuğ, c. 4, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1980. İBN BATTUTA, Ebû 'Abdullah Muhammed et-Tancî, İbn Battûta Seyahatnâmesi, Çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2013. İBN CÜBEYR, Ebû el-Huseyn Muhammed b. Ahmed b. Cubeyr el-Kinânî el-Endülüsî el-Belensî, Rıhletu İbn Cübeyr, E. J. Brill, Leyden, 1907. İBN FADLULLAH EL-'ÖMERÎ, Şehâbü'd-Dîn Ahmed b. Yahyâ, Mesâlikü'l-Ebsâr fî Memâliki'l-Emsâr, Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Beyrut, 1971.
İBN HACER EL-'ASKALANİ, İnbâu'l-Ğumr bi-Ebnâi'l-'Ğumr, Tah. Hasan Habeşî, el-Meclisu'l-'A'layi li'ş-Şu'ûni'l-İslamiyye, Kâhire, 1969, İBN İYÂS, Muhammed b. Ahmed, Bedâ'u'z-Zuhûr fî Vakâi'i'd-Duhûr, Tah. Muhammed Mustafâ, el-Hey'etü'l-Mısriyyeti'l-'Ammeti'l-Kutub, Kâhire, 1984. İBN ŞAHİN EZ-ZÂHİRÎ, Zeynü'd-Dîn 'Abdu'l-Bâsit b. Halîl, Neylu'l-Emel fî Zeyli'd-Düvel, Tah. 'Ömer 'Abdu's-Selâm Tedmûrî, el-Mektebetü'l-'Asriyye, Beyrut, 2002. İBN TAGRIBERDİ, Ebû'l-Mehâsin Cemâlü'd-dîn Yûsuf, en-Nücûmu'z-Zâhire fî Mülûki'l- Mısr ve'l-Kâhire, Tah. Muhammed Hüseyin Şemsü'd-Dîn, Dârü'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Lübnan 1992. ----------------, Havâdisü'd-Duhûr fî Medâ'l- Eyyâm ve'ş-Şuhûr, Tah. Muhammed Kemâlü'd-Dîn 'İzzü'd-Dîn, 'Âlemu'l-Kutub, Kâhire, 1990 JOMİER, J. , “ Mahmel",The Encylopaedia of Islam, Leiden, 1991, c. 12, s. 44-46. KANAT, Cüneyt, Memlûk-Timurlu Münasebetleri (1382-1447), Ege Üniversitesi Sos. Bilm. Enst. Basılmamış Doktora Tezi, İzmir, 1996. KELEŞ, Bahattin, "Memlûkler Döneminde İdarî Yapı", Türkler Ansiklopedisi, c. 5, Ankara, 2002, s. 589-609. KUTBEDDÎN EN-NEHREVÂLÎ, el-İ'lâm bi-A'lami Beytillahi'l-Harâm, Tah. Hişâm 'Abdu'l-Âzîz 'Atâ, el-Mektebetü't-Ticâriyye, Mekke, 1996.
LUDOVİCO Dİ VARTHEMA, The travels of Ludovico di Varthema in Egypty, Syria, Arabia Deserta and Arabia Felix, in Persia, India, and Ethiopia, A. D. 1503 to 1508, Trc. John Winter Jones, Nşr. G. P. Badger, London, 1863.
MUTÇALI, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul, 1995.
NÂSIR-I HÜSREV, Sefernâme, Çev. Abdülvehap Tarzi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1950. ÖZEL, Ahmet, "Hac" DİA, İstanbul, 1996, c. 14, s. 410-416. SARDİ, Maria, "Weaving for the Hajj under the Mamluks", The Hajj: Collected Essays, Editörler: Venetia Porter, Liana Saif, The British Museum Press, London, 2013. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984. YAKUT EL-HAMAVÎ, Şehâbü'd-Dîn Ebî 'Abdullah Yakut b. 'Abdullah el-Hamavî er-Rûmî el-Bağdâdî, Mu'cemu'l-Buldân, Dâru Sâdır, Beyrut, 1977. YİĞİT, Fatma Akkuş, "Memlûk Tarihinde Kadın Şarkıcılar ve Müzisyenler", Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX / 1, 2015, s. 45-62.