TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR

Çağdaş Türk lehçelerinin gramer özelliklerinin karşılaştırmalı şekilde araştırılması özellikle son yıllarda Türklük bilimi çalışmalarının en fazla ilgi duyulan alanlarından biri hâline gelmiştir. Bu, bir taraftan, uzun yıllar farklı sebeplerden dolayı birbirinden uzaklaşmış Türk halklarının yaklaşma isteğine bağlıysa, diğer taraftan dilbilimcilerin Türk dilleri ailesinin aynı kökten gelmiş olduğunu ve bir bütün hâlinde varoluşunu dünya dilbilimine kanıtlama isteği ile ilgilidir. Bu açıdan baktığımızda, Çağdaş Türk lehçelerinin gramer özelliklerinin ortak ve farklı taraflarının karşılaştırmalı şekilde araştırılması ve her lehçe özelliklerinin tam olarak ortaya konulması gerekmekte olup güncellik arz etmektedir. Çağdaş Türk lehçe ve şivelerinde sözdizimi ile ilgili karşılaştırmalı şekilde yapılan araştırmaların önemini göz önünde bulundurduğumuzda Güneybatı Türk lehçelerinden olan Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde şartlı birleşik cümlelerin karşılaştırılmasının Türklük bilimi için yararlı olacağı kanısındayız. Türkiye Türkçesinde asıl birleşik cümle türü olup -sa, -se şart ekinin yardımıyla oluşan ve tek başına kullanılamayan şart cümlesinin Azerbaycan Türkçesinde -sa, -se eki dışında, diğer vasıtalarla da oluşabilmesi her iki dilde farklı manzara ile karşılaşmamıza neden olmaktadır. Bu çalışmada farklı araştırmacıların gramer kitaplarındaki şartlı birleşik cümle ile ilgili görüşleri aktarılmış, dilbilimcilerin her iki dildeki şartlı birleşik cümle ile ilgili yorumları üzerinde durularak değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, şart cümlesi, sözdizimi, karşılaştırma

ABOUT CONDITIONAL SENTENCES İN TURKISH TURKIC AND AZERBAIJANI TURKIC LANGUAGES

Investigating the characteristic features of the modern Turkish dialects in a comparative way recently became the most widely interested field among the Turkish studies. The reason for this is not only the tendency for convergence of the Turkic nations that split up for some reasons for a long time but also the eagerness of the linguists to prove to the linguistics science communities that the Turkic language family originates from the same roots and they exist as a whole. Hence, the investigation of the similarities and differences of the Modern Turkic Dialects in a comparative way and revealing the complete characteristic features of each dialect is a kind of necessity and an up-to-date concern. We argue that a comparative analysis of the conditional complex sentences in the modern Turkish and Azerbaijani languages, both of which are of the Southwest Turkic Dialects, will prove very useful for Turkish studies, considering the significance of comparative studies on the modern Turkic dialects and accents in regard to syntactical structure. There is a kind of sentence which is called the main sentence and it is formed by the means of the suffixes -sa, -se and they denote condition. And as the conditional part of the sentence in the Azerbaijani Turkic Language is not only used by the means of above-mentioned (-sa, -se) suffixes, but also by the other means, it leads us to focus on a huge difference between those two languages. In this paper, we shed light upon the views on the conditional complex sentences in grammar books by various researchers and proposed a variety of analyses based upon the comments of linguists on the conditional complex sentences in both languages.

Keywords:

Turkish Turkic language, Azerbaijani Turkic Language, conditional sentences, syntax, comparison,

PDF

___

ABDULLAYEV, A. vd. (2007). Müasir Azerbaycan Dili, IV Hisse, Sintaksis, Bakü, Şerg-Gerb. ANNANUROV, A. (1953). Osnovnıe Voprosı Sravniltelnogo Sintaksisa Russkogo i Turkmenskogo Yazıkov V Plane Perevodçeskoy Rabotı (Основные вопросы сравнительного синтаксиса русского и туркменского языков в плане переводческой работы) (doktora tezi), Aşkabat. AKTAN, B. (2009). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Ankara: Gazi Kitapevi. АSLANOV, А. (1983). “Tabelilik bağlayıcılarının mürekkeb cümlelerde rolü”, Azerbaycan dilinde tabeli mürekkeb cümle meseleleri (Elmi eserlerin tematik mecmuesi), Bakü: ADU neşri, s.25-29. BİLGEGİL, M. Kaya. (2009). Türkçe Dilbilgisi, 3. Basım, Erzurum: Salkımsöğüt. BURAN, A., ALKAYA, E. (2015). Çağdaş Türk Lehçeleri, 10. Baskı, Ankara: Akçağ Yay. CAFERZADE, M. (1990). Azerbaycan Dilinin Dialekt Sintaksisi, Bakü: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı. DELİCE, İ. H. (2012). Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Kitabevi. EDİSKUN, H. (2010). Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi. ERCILASUN, A. B. (2013). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 13. Baskı, Ankara: Akçağ. ERGIN, M (2009). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak. GULİYEV, İ. (2015). “Türkiye Ve Azerbaycan Dilbilgisinde Ad Tamlamalarının Araştırılması Üzerine”, International Journal of Languages’ Education and Teaching, UDES 2015, Münhen, Almanya, s.1453-1465. GULİYEV, İ. (2017). “Azerbaycan ve Türkiye Türkçesinde Dilin Sözdizimsel Yapısının Öğrenilmesi Üzerine”, XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildiriler Kitabı, 25-28 Eylül, Bükreş, Romanya, s. 488-496. HATİPOĞLU, V. (1972). Türkçenin Sözdizimi, TDK Yayınları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. HENGİRMEN, M. (2007). Türkçe Dilbilgisi, 9. Baskı, Ankara: Engin Yayınevi. İLHAN, N. (2007) “Birleşik Cümle Kuruluşunda Şart Cümlesi ya da Zarf Grubu”, Utek Bildiriler, s. 253-260. KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Söz Dizimi, 5. Baskı, İstanbul: Kesit. KARAHAN, L. (2000). “Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine”, Türk Dili, Sayı, 583, Temmuz, s. 16-24. KARAÖRS, M. (1991). “Türk Dünyasında Yazı Dili ve Alfabe Meselesi”, Türk Yurdu Dergisi, Şubat, s.42, s.43-48. KARAÖRS, M. (2005). Karşılaştırmalı Şekil ve Cümle Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları. KAZIMOV, G. (2004). Müasir Azerbaycan Dili (Sentaks), Bakü: Aspoligraf LTD MMC. KERİMOĞLU, C. (2014). Türkiye Türkçesi ve Tatar Türkçesinin Karşılaştırmalı Söz Dizimi, Ankara: TDK Yayınları. MUSAYEV, M. (2010). Türk Edebi Dillerinde Mürekkep Cümle Sintaksisi. Bakü: Kitab alemi. MÜASİR AZERBAYCAN DİLİ. Sintaksis. (1981), Bakü: Elm. MÜZEFFEROĞLU, T. (2002). Müasir Azerbaycan Dilinde Mürekkeb Cümlenin Strüktür Semantikası. Bakü: Azerneşr. OZKAN, M., Sevinçli, V. (2012). Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli), 4. Baskı, İstanbul: Akademik Kitaplar. ÖZMEN, M. (2013). Türkçenin Sözdizimi, Adana: Karakan Kitabevi. REHİMOV, M. (1965). Azerbaycan Dilinde Feil Şekillerinin Formalaşması Tarihi, Bakü: Azerbaycan EA Neşriyyatı. SEYİDOV, Y. (1996). Nesiminin dili, Bakü: Azerbaycan Neşriyyatı. TAVKUL, U. (2003). “Türk Lehçelerinin Sınıflandılımasında Bazı Kriterler”, Kırım Dergisi, 12 (45), 23-32. s. YAMAN, E. (2000). Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinin Söz Dizimi Bakımından Karşılaştırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu.