KOSOVA TÜRKÇESİNDE İSTEK KİPİ BİÇİMBİRİMLERİNİN KULLANIM ÖZELLİKLERİ

Kosova Türkçesi, Türkiye Türkçesi ağızlarıyla ilgili yapılmış olan sınıflandırmalarda Balkan Türkçesinin Batı Ağızları grubunda yer alır. Kosova’da yaşayan Türklerin anadili ve Kosova şehirlerinin bazılarında yaşayan Türk dışı topluluklar tarafından “şehir dili” olarak konuştukları Türkçe, Kosova Türkçesidir. Mevcut resmi istatistiklere bakıldığında Kosova Türkçesini anadili olarak konuşanların sayısı “şehir dili” olarak konuşanların sayısından oldukça azdır. Diğer yandan Türkçeyi anadili olarak konuşanlar çoğunlukla iki veya daha çok dillidir. Bunun sonucu olarak Kosova Türkçesi Kosova’da konuşulan diğer dillerle yoğun bir temas içerisindedir. Bu dil temasının Kosova Türkçesinde fiil çekimine bazı etkileri olmuştur. Bu çalışmada Türkçe gramer yazım geleneğinde çoğunlukla “istek kipi” başlığı altında ele alınan ve bu fiil çekiminde kullanılan biçimbirimlerin Kosova Türkçesinde kullanıldığı durumlar ele alınıp Standart Türkiye Türkçesinde bu yapıların karşıladığı anlamlar ve / veya işlevlerle karşılaştırılacaktır. İstek kipi biçimbirimlerinin Kosova Türkçesinde kullanıldığı örneklerin Arnavutça ve Sırpça karşılıklarıyla fiil çekimi karşılaştırmaları da yapılarak kod kopyasının bu dillerden hangisinden gelişmiş olabileceği hakkında fikir ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kosova Türkçesi, İstek Kipi, Analitik Fiil Çekim Unsuru, Analitik Gelecek Zaman Kipi, Gereklilik Kipi, Yeterlik Fiili, Yardımcı Modal Fiil

USAGE CHARACTERISTICS OF OPTATIVE MOOD MORPHEMES IN KOSOVAR TURKISH

According to the classifications related to the Turkey Turkish dialects, Kosovo Turkish takes place in Western Balkans Turkish dialects group. Kosovo Turkish dialect is the dialects spoken by the Turkish community living in Kosovo, speaking it as their mother tongue, as well as, by the other non-Turkish communities, speaking it as “city language”. Considering the current official statistics, the number of those who speak Kosovo Turkish as their mother tongue is considerably lower than the number of those who speak Turkish language as “city language”. On the other hand, those who speak Turkish as a native speaker are mostly diglots or polyglots. As a result, Kosovo Turkish is in intense contact with other languages spoken in Kosovo. This language contacts had some impact on the verb inflection in Kosovo Turkish. This work is focused on the morphemes used for the inflection of the “optative mood” as well as, comparisons to the Standard Turkey Turkish meanings and / or functions. We will strive to create an opinion on Kosovo Turkish optative mood morphemes examples and their Albanian and Serbian equivalents doing the verb inflection comparison in order to reveal which of these languages have influenced the code copying.

Keywords:

Kosovo Turkish, optative mode, analytical verb inflection element, analytical future tense, necessitative mood, potential mood, auxiliary modal verb.,

PDF

___

AGALLIU, Fatmir, Shaban Demiraj, Mahir Domi, Gramatika e gjuhes shqipe, Akademia e Shkencave e Shqiperise, Tiranë, 2002. AKBABA, Dilek Ergönenç, “Türkiye Türkçesinde Yapısında “, Dil Araştırmaları Dergisi, Güz 2007, C1, S. 1, 2007, s. 83-95. ASLAN, Birsel Oruç, “Kıbrıs Türk Ağzı ile Gagavuzcada Gereklilik Yapısı”, Türk Dilleri Araştırmaları, S. 20, 2010, s. 175-186. BALCI, Mustafa, “Kosova ve Makedonya Türk Ağızlarında Devrik Cümle Meselesi”, Avrasya Etüdleri, 38, 2010, s. 43-60. BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK, Ankara, 1990. CANGÜR, Ahmet, Kosova Türkçesi Priştine Ağzı Sözdizimi Özellikleri, Balkan Aydınları ve Yazarları Yayınları, Prizren, 2009. CANHASI, Suzana D., Kosova-Makedonya Türk Ağızlarında Yapım ve Çekim Ekleri, Priştine Üniversitesi Filoloji Fakültesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Priştine, 2004. CMAJ, Martin, Albanian Grammar: with exercises, hcrestomathy and glossaries, Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 1984. DEMİR, Nurettin, “Kıbrıs’ta Türkçe”. Suya Düşen Sancak: Kıbrıs Türk Kültürü Üzerine İncelemeler, Nihat Öztoprak ve Bayram Ali Kaya, 47 Numara Yayıncılık, İstanbul, 2008, s. 60-79. DEMİR; Necati, “Türkçede Gereklilik Kipleri ve Anlamdaşları”, TDAY- Belleten 2003, C: I, s. 11-22. DENY, Jean, Türk Dil Bilgisi, Çev. Ali Ulvi Elöve (1941), Uyarlama: Ahmet Benzer, Kabalcı, İstanbul, 2012. ERCİLASUN, Ahmet B., “Türkçede Emir ve İstek Kipi Üzerine”. Makaleler: Dil - Destan - Tarih - Edebiyat, Ekrem Arıkoğlu, Akçağ, Ankara, 2007, 364-370. ERGİN, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak, İstanbul, 2004. Fjalor i shqipes së sotme, Botimi i dytë, Botimet Toena, Tiranë, 2002. GÜLENSOY, Tuncer, “Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme”, TDAY-Belleten, 1984, 87-147. Gülsevin, Gürer, XVII. Yüzyıl Batı Rumeli Türkçesi Ağızları: Yaşayan Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tarihi Dönemlerini Belirleyebilmek İçin Bir Yöntem Denemesi Örneği, TDK, Ankara, 2017. GÜNŞEN, Ahmet, “Dil Etkileşimi Açısından Makedonya ve Kosova Türk Ağızları”, Turkish Studies, 4/8, 2009, s. 225-254. HAFIZ, Nimetullah, Prizren Türk halk edebiyatı metinleri ve ağız hususiyetleri, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1975. İĞCİ, Alpay, Vıçıtırın-Kosova Türk Ağzı, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2010. JABLE, Ergin, Kosova Türk Ağızları-İnceleme, Metin, Sözlük, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya, 2010. JOHANSON, Prof. Dr. Lars,, Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler, Çev. Prof. Dr. Nurettin Demir, TDK, Ankara, 2007. JUSUF, Sureja, Prizrenski Turski Govor, Jedinstvo, Priština, 1987. KARHAN, Leyla, Türkçede Söz Dizimi, 15. Baskı, Akçağ, Ankara, 2010. KORAŞ, Hikmet, “Türkiye Türkçesinde Gereklilik”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 17, 2014, s. 135-154. KORKMAZ, Prof. Dr. Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK, Ankara, 2009. MOLLOVA, Mefküre, “Balkanlardaki Türk Ağızlarının Tasnifi”, TDAY-Belleten, 1999, 1996, 167-176. MORİNA, İrfan, Mamuşa Türk Halk Ağzı Üzerinde Dil Araştırması, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1985. NÉMETH, Gyula, “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, TDAY-Belleten, 1981, 113-167. NÉMETH, Gyula, Vidin Türkleri: Ağız Araştırmaları: Folklorik Metinler Üzerinde, Çev. Abdurrahman Güzel, TDK, Ankara, 2014. ÖZKAN, Prof. Dr. Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000. PIPER Predrag, Ivan Klajn, Normativna Gramatika Srpskog Jezika, 2. dopunjeno i izmenjeno izdanje, Matica Srpska, Novi Sad, 2014. SÜLÇEVSİ, Nebahat, “Kosova Türk Ağızlarında Şimdiki ve Geniş Zaman Kipinin Yapılışı” Dil Araştırmaları, S. 12, 2013, s.175-190. Türkçe Sözlük, 10. Baskı, TDK, Ankara, 2005. Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu, TDK, İstanbul, 1935.