The Names of Defensive Structures Among Turks

The focus of the present article is names of defensive structures and such kind of constructionswhich humans have built in order to protect themselves against other communities and wild animals since theold periods, their etymologies, functions, meanings and origins. The architectural features of the buildings,the parts belonging to these buildings and the materials used, the architectural changes they underwentagainst the attack weapons developed in the historical process, and the additions made to these buildings areanalyzed. The fact that these structures were no longer built, as the weapons and weapons used in defendingand attacking these structures, along with offensive and defensive tactics, lost their functional properties withthe technological development have been mentioned. Based on historical and modern Turkic languages, themeaning changes in these words, their forms in historical and contemporary dialects, the use of words fromother languages instead of Turkic ones, and the use of these words in other languages when they areborrowed by the other languages have been examined with their attests. It was emphasized that geographicalterms or words meaning direction and distance imply that these structures and military ranks, and that nationsquoted words from other languages in much earlier times than expected. The difficulty of determining whichlanguage these words belong to in terms of origin, which are used with the same or similar meanings indifferent languages have been stated. It is explained that words, which are names of extremely simplestructures, become names for more complex structures in the course of time without showing morphologicalchanges or by taking only additions. It has been mentioned that some of the building names are used todescribe all foreign nations or a particular people, and they are also used in social classifications within thesame society or as an international term. A limited number of examples were given in foreign languagesother than Turkish, and it was stated that the names of the structures were used by different nations in thesame sense or in similar meanings by following similar ways.

Türklerde Savunma Yapılarına Ad Olan Kelimeler

Bu makalede eski çağlardan günümüze insanoğlu tarafından kendini başka kavimlerden ve vahşi hayvanlardan korumak amacı ile inşa edilen belli başlı savunma binaları ve benzeri yapıların isimleri, işlevleri, anlamları, kökenleri ve etimolojileri üzerinde durulmuştur. Yapıların mimari özellikleri, bu yapılara ait bölümler ve kullanılan malzemeler, tarihsel süreçte gelişen saldırı silahlarına karşı geçirdikleri mimari değişimler, bu binalara yapılan eklemeler ifade edilmiştir. Saldırı ve savunma taktikleri, savunmada ve saldırıda kullanılan silahlar ve silahların teknolojik gelişimiyle birlikte savunma yapılarının işlevsel özelliklerini kaybetmesi dolayısıyla artık bu yapıların inşa edilmediğinden bahsedilmiştir. Tarihî ve çağdaş Türk lehçeleri esas alınarak, bu kelimelerdeki anlam değişmeleri, tarihî ve çağdaş lehçelerdeki şekilleri, başka dillerden gelen kelimelerin Türkçe kelimeler yerine kullanılması, yine bu kelimelerin başka dillere geçtiklerinde o dillerdeki kullanımları tanıklar verilerek mülahaza edilmiştir. Coğrafî terimlerin ya da yön ve mesafe anlamlı kelimelerin bu yapılara ve dahası askerî rütbelere ad olmasından bahsedilerek, ulusların tahmin edildiğinden çok daha eski çağlarda başka dillerden kelimeler alıntıladığı vurgulanmıştır. Farklı dillerde aynı ya da benzer manalarda kullanılan bu kelimelerin, köken itibariyle hangi dile ait olduklarının tespitinin zorluğu belirtilmiştir. Son derece basit yapıların adları olan kelimelerin, zamanla daha karmaşık yapılara da morfolojik değişim göstermeden ya da yalnızca ek alarak isim olmaları anlatılmıştır. Yapı adlarından bazılarının bütün yabancı milletleri ya da belirli bir halkı tanımlamada kullanıldığından ayrıca aynı toplum içinde veya uluslararası terim olarak sosyal sınıflamalarda kullanıldığından bahsedilmiştir. Türkçe haricinde başka yabancı dillerden de sınırlı sayıda örnek verilerek, yapıların adlandırılmasında farklı milletler tarafından benzer yollar izlenerek aynı anlamda ve benzer anlamlarda tanımlamaların kullanıldığı ifade edilmiştir.

PDF

___

Arat, R.R. (1987). Vekayi Babur’un hâtıratı cilt II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Arat, R.R. (2006). Kutadgu Bilig. Kabalcı Yayınevi.

Argunşah, M. (1999). Tuhfe-i Murâdî. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça Türkçe sözlük. Akçağ Yayınları.

Arıkoğlu, E. & Kuular, K. (2003). Tuva Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi I-II-III-IV. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Atalay, B. (1970). Abuşka lûgatı veya Çağatay sözlüğü. Ayyıldız Matbaası.

Ayverdi, İ. (2016). Kubbealtı lugatı-misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Neşriyatı.

Boran, A. (2002). Türk sanatında kale mimarisi. Türkler Ansiklopedisi VII. Cilt. Yeni Türkiye Yayınları. 878-892.

Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford University Press.

Dankoff, R., Kahraman, S.A., Dağlı, Y. (2006). Evliyâ Çelebi seyahâtnamesi. Yapı Kredi Yayınları.

Decei, A. (2010). Un Fetihname-i Karaboğdan (1538) de Nasuh Matrakçı. O. Turan (ed.) 60. doğum yılı münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Demirci, Ü.Ö. & Karslı, S. (2014). Kutb’un Husrav u Şirin’i dizin. Kesit Yayınları.

Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi.

Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Doerfer, G. (1975). Türkische und Mongolische elemente im neupersischen, band IV. Franz Steiner Verlag Gmbh.

Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro Yayınevi.

Ergin, M. (1989). Orhun abideleri. Boğaziçi Basım ve Yayınevi.

Eyice, S. (2001). Kale. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı. 234- 242.

Ganiyev, F., Ahmet’yanov, R., Açıkgöz, H. (1997). Tatarca-Türkçe sözlük. İnsan Yayınevi.

Gökyay, O.Ş. (2007). Dedem Korkudun kitabı. Kabalcı Yayınevi.

Grönbech, K. (1992). Kuman lehçesi sözlüğü. Kültür Bakanlığı Yayınları.

Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Hamilton, J.R. (1998). İyi ve kötü prens öyküsü. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yayınları.

Kaya, C. (1994). Uygurca altun yaruk. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Kiremit, M. (1999). Mir’âtü’l-Memâlik. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Koç, K., Bayniyazov, A., Bayniyazova, C. (2007). Türkiye Türkçesi-Kazak Türkçesi sözlüğü. Çimkent Enstitüsü.

Koç, A. (2010). Kelime sonunda ünsüz türemesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 28, 47-67.

Kúnos, I. (1902). Şeyh Suleyman Efendi’s Çagatay-Osmanisches wörterbuch. Ungarischen Akademie der Wissenschaften.

Lewis, C.T. (1879). A Latin dictionary; Founded on Andrews’ edition of Freund’s Latin dictionary. Trustees of Tufts University.

Meninski, F. M. (1680). Thesaurus linguarum orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae. Viennae.

Meninski, F. M. (1687). Complementum thesauri linguarum orientalium seu onomasticum Latino, Turcico, Arabico, Persicum, simul idem Index. Viennae.

Murphey, R. (1999). Ottoman warfare 1500-1700. Rutgers University Press.

Naskali, E. & Duranlı, M. (1999). Altayca-Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Necip, E.N. (1995). Yeni Uygur Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Nemeth, G. (1990). Kumuk ve Balkar Lehçeleri sözlüğü. Kültür Bakanlığı Yayınları. Oraltay, H., Yüce, N., Pınar, S. (1984). Kazak Türkçesi sözlüğü. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.

Özkan, M. (1992). Gülistan tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Özyetgin, M. (1996). Altın Ordu, Kırım ve Kazan sahasına ait yarlık ve bitiklerin dil ve üslûp incelemesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Paasonen, H. (1950). Çuvaş sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Pakalın, M.Z. (1983). Osmanlı Tarih deyimleri Cilt I-II-III. Millî Eğitim Basımevi.

Poppe, N.N. (1937). Грамматика Письменно-Монгольского Языка. Академии Наук Ссср.

Poppe, N.N. (2017). Mukaddimetü'l-edeb:Moğolca-Çağatayca Çevirinin Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Rӓsӓnen, M. (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der Türksprachen. Suomalaisen Kirjallisuuden Kirjapaino.

Sezen, T. (2017). Osmanlı yer adları. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.

Şahin, İ. (2015). Türk dilinde renk adı +mAn sistemi ve {mAn} ekinin kökenine dair. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(1), 45-68. https://doi.org/10.7884/teke.384

Şen, M. (1993). Bâburname. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Tannagaşeva, N. & Akalın, H.Ş. (1995). Şor sözlüğü. Çukurova Üniversitesi Basımevi.

Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Tekin, Ş. (1976). Uygurca metinler II Maytrısimit. Ankara Üniversitesi Yayınları.

Tekin, Ş. (2001). İştikakçının köşesi. Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık.

Tekin, T. (1988). Orhun yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Tekin, T. (2004). Irk Bitig Eski Uygurca fal kitabı. Öncü Kitap

Tekin, T., Ölmez, M., Ceylan, E., Ölmez, Z., Eker, S. (1995). Türkmence-Türkçe sözlük. Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık.

Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı. Simurg Yayınevi.

Toparlı, R. (2000). Ahmet Vefik Paşa Lehce-i Osmânî. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Toparlı, R., Vural, H., Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Tükçesi sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu. (1968). Derleme sözlüğü III. Cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu. (1972). Derleme sözlüğü VI. Cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu. (1975). Derleme sözlüğü VIII. Cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu. (1978). Derleme sözlüğü X. Cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu. (1982). Derleme sözlüğü XII. Cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu. (1995). Derleme sözlüğü III. Cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu. (2019). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Uğurlu, M. (1987). Münyetü’l-Guzât. Kültür ve Turizm Bakanlığı.

Ünlü, S. (2012). Harezm Altınordu Türkçesi sözlüğü. Eğitim Kitabevi Yayınları.

Vasiliev, Y. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Yelten, M. (1998). Târih-i İbn-i Kesîr tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Yudahin, K. (1998). Kırgız sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Yusupova, N. (2018). Türkçe-Özbekçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ