GAGAUZCANIN SÖZ VARLIĞINDA BAYRAM VE YORTUKELİMELERİ
Asırlarca dillerini sözlü edebiyat ile yaşatan Gagauzlar, kendi kimliklerini yaşatmak için nesilden nesle dillerini, âdetlerini, gelenek ve göreneklerini, tarihlerini, kültürlerini korumaya çalışırlar. Bütün bu sorunlara rağmen Gagauzlar oturdukları toprakları ve ana dillerini yaşatmayı başarmış, kendi kimliklerini yıllar boyunca korumuş ve bugün de büyük bir azimle korumaya, yaşatmaya devam etmektedirler.Gagauz dili, diğer diller gibi sürekli hareket halindedir. Gagauz dilinin söz varlığı bir taraftan yeni sözcüklerin türetilmesiyle zenginleşirken, diğer taraftan bazı sözcükler çeşitli nedenlerle zaman içinde kademeli olarak unutulmaya yüz tutmuştur. Bunlardan bazıları az kullanılırken bazıları tamamen unutulmuştur. Bir dilde sözcüklerin yitirilmesinin en önemli nedeni; sözcüğün gösterdiği nesnenin, kavramın toplumun yaşamında artık yerlerinin kalmaması, tanınmaz olmasıdır. Bugün çağdaş Türk yazı dillerinde eskiden beri kullanılagelen sözcüklerin bazıları, Gagauz yazı dilinde ya az kullanılmakta ya yerini eşanlamlı sözcüklere bırakıp ağızlarda korunmaya devam etmekte ya da tamamen unutulmuş durumdadır. Bu bağlamda ele aldığımız ‘bayram’ anlamında bayram ve yortu kelimeleri bunun en ilgi çekici örneklerinden biridir.Gagauz yazı dilinde artık kullanılmayan bayramsözü ile yaygın olarak kullanılan yortusözü, tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde ve ağızlarında kullanım biçimleri, tarihi, yaygınlığı, kökeni ve anlamları ayrıntılı verilmiş, ardından Gagauz yazı dilindeki kullanımları, ayrıntılı bir biçimde incelenmiştir. Aynı zamanda bütün Türk yazı dillerinde kullanılan bayramsözünün Gagauz yazı dilinde arkaik duruma düşme nedeni de açıklanmaya çalışılmıştır.
___
Akalın, Ş. H., Toparlı, R., Gözaydın, N. vd. (2011). Türkçe Sözlük. 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Ana Sözü Gazetesi(2013, 2015).www.anasozu.com
Arat, R. R. (2000). Baburnâme “Babur’un Hatıratı. 3. Baskı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
Argunşah, M., Güner, G. (2008). Divanü Lügati’t-Türk’te Geçen baδram ~ bayram Kelimesinin Etimolojisi Üzerine. Uluslararası Doğumunun 1000. Yıl Dönümünde Kaşgarlı Mahmud ve Divanü Lügati’t-Türk Şöleni, Türk Dil Kurumu -Çin Halk Cumhuriyeti Merkezî Milliyetler Üniversitesi, 24-27 Kasım 2008. Pekin. https://www.academia.edu/1107339 (Erişim tarihi 25.12.2018).
Ata, A. (2004). Türkçe İlk Kurʾan Tercümesi-Karahanlı Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Atalay, B. (1999). Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi. 4. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Axundov, A., Oruçov E., Abdullayev, B., Rehimzade N. (2006). Azǝrbaycan Dilinin İzahlı Lüğǝti. Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
Azizov, O., Rizayeva, Z. (1989). Uzbeksko-Russkiy Slovar. Тaşkent: Ukutuvçi. Baboglu, N. (1974). Legendanın İzi. Kişinev.
Baboglu, N., Baboglo, İ. (1998). Gagauzça-Romınca//Romınca-Gagauzça Sözlük. Chişinӑu: Editura Lumina.
Baskakov, N.A, Toşçakova T.M. (1947). Oyrotsko-Russkiy Slavar. Moskova: Ogiz
Baskakov, N.A., İnkijekova-Grekul, A.İ. (1953). Xakassko-Ruskiy Slovar. Moskova: Glavizdat.
Bulgar, S. (2010). Türk dili üüredicileri gagauz küülerindä Besarabiyada 1937-1946 yıllarında. Sabaa Yıldızları, Komrat, (49), 39.
Clauson, G. Sir (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
Çebotar P., Sırf V. (2017). Dizi -dizi boncuklar: Gagauzların halk yaratmaları/ toplayan Gavril Gaydarcı. Comrat: Gagauziya M.V. Maruneviç Adına Bilim Aaraştırma Merkezi.
Çebotar, P. A. (1992). Kısa Gagauzça-Rusça Laflık. Komrat.Çebotar, P., Dron İ. (2002). Gagauzça-Rusça-Romınca Sözlük.Chişină: Pontus.
Çiachir, M. (1938). Dictionar gagauzo(tiurco) -român. Pentru gagauzii din Basarabia. Chişinău: Tirapul Moldovenesc.
Dankof, R., Kelly, J. (1982). Mahmûd al Kashgari, COmpendium of the Turkic Dialects-Dîwân Lugât at-Turk, I-II-III.Harvaed University Printing Office.
Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Doerfer, G. (1965). Türkische und Mongolische Elemente im Neu-Persischen, Band II, Wiesbaden.
Draganov, P. D. (1894).Makedonsko-slavyanskiy sbornik s prilojeniyem slovarya. C.XXII. S.Peterburg.
Ehmedov, B. (2015). Etimologiya Lüğǝti Araşdırmalar Mülahizǝlǝr. Bakı: Altun Kitab. (https://www.azleks.az/online-dictionary/bayram?s=6 adresinden elde edildi).
Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. 1. Baskı. Ankara.
Ganiyev, F.A., Abdullin, İ. A., Gataulinai R. G., Yusupova F.Y. (1993). Tatarça-Rusça Uku-Ukıtu Süzlege. Moskova: Digora. Gaydarji, G. A., Koltsa, E. A., Pokrovskaya L. A., Tukan, B. P. (1973). Gagauzça-Rusça-Moldovanca Laflık. Москва: Sovetskaya Entsiklopediya.
Gotişan, N. (2014).Altın Fikirlär. Gagauziya M.V. Maruneviç Adına Bilim-Aaraştırma Merkezi. Chişinău: Tipografia Centrală.
Grønbech, K. (1942). Komanisches Wörterbuch. Codex Cumanicus. Kopenhagen: Einar Munksgaard.
Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gürsoy-Naskali, E., Duranlı, M. (1999). Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İusiumbeli, İ. (2008). Gagauz Yeri’nde Kadın. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. Ankara.
Kara Çoban, D. (1968). Yanıklık. Kişinev.Kara Çoban, D. (1986). Proza. Kişinev.
Karaağaç, G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Karamanlıoğlu, A. F. (1989), Seyf-i Sarâyî, Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t-Türkî). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Kazahsko-russkiy, pussko-kazahskiy slovar. https://sozdik.kz/ru/ (Erişim tarihi 06.12.2018).
Koca, S.(2011). Gagauz folkloru:Valkaneş dialektindä. Gagauziya Bakannık komiteti.Chişinău: “Elena-V.I.”.
Koca, S. Z.,Bankova, İ. D. (2017). Gagauzça-rusça üürenmäk tematika sözlüü (=Учебный гагаузско-русский тематический словарь). Komrat: Gagauziya M.V. Maruneviç Adına Bilim-Aaraştırma Merkezi.
Koç, K., Bayniyazov, A., Başkapan, V. (2012). Ķazaķşa -Türikşe Sözdük. Almatı.
Kopuşçu, M. (2015). G. A. Gaydarcı-Yazıcı, Folklorcu, Lingvist: Moral-ruh terbiyetmäk teması bilimcinin yaratmalarında. Gagauziya M.V. Maruneviç Adına, Bilim-Aaraştırma Merkezi.Komrat: Tipogr. “Elan Poligraf”.
Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır arası Kurʾan Tercümesi (TİEM 73, 1 v-235v). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara.
Köksal, İ., Maresyeva, G., Dimitroglo, S., Kerman, V. vd. (2018). Gagauzça-Gagauzça Sözlük.
Kupreşko Tannagaşeva, N.N., Akalın, Ş. H. (1995). Şor Sözlüğü. Adana: Türkoloji Araştırmaları.
Kuroglo, S. (2011). Canımı Baaşlarım. Kişinöv.
Kyýasowa, G., Geldimyradow, A., Durdyýew, H.. (2016). Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi.Aşgabat:Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Magtymguly adyndaky Dil we edebiýat instituty.
Meyer, G. (1893). Türkische Studien I. Die griechischen und romanischen Bestandtheile im Wortschatze des Osmanisch-Türkischen. Wien.
Miletiç, L. (1902). Staroto blgarsko naseleniye v Severoiztoçna Blgariya. София: Drjavna Peçatnitsa.
Moşkov, V. A. (1904a). Obraztsı narodnoy literaturı tyurkskih plemen, (Yay. V. Radlof), Nareçiya bessarabskih gagauzov, C. X., Tekstı sobranı i perevedenı V. Moşkovım (s dvumya pribavleniyamı. Peterburg.
Moşkov, V. A. (1904b). Turetskiyeplemena na Balkanskom poluostrave. İzvestiya Russkogo Geografiçeskogo Obşçestva, 40(3), 399-436.
Mustafayev E. M., Şçerbinin V. G. (1996). Büyük Rusça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Multilingual Yayınları.
Necip, E. N. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Çev. İklil Kurban). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Nişanyan, S., (2003). Sözlerin Soyağacı. 2. Baskı, İstanbul: Adam Yayınları.
Nişanyan, S., Nişanyan Sözlük Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. http://nisanyansozluk.com (Erişim tarihi 06.12.2018).
Özakdağ, N. (2018). Gagauz Türkçesinin Söz Varlığında Toy Kelimesi Üzerine. Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi. Cilt:3, Sayı: 4, 127-137.
Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları..
Pokrovskaya, L. A. (1961). O primenenii ponyatiy “yazık” i “dialekt” k gagauzskomu yazıku. Limba şi literatura moldoveniaska. (3), 34-40.
Pokrovskaya, L. A. (1964). Grammatika gagauzskogo yazıka. Fonetika i morfologiya. Мoskova.
Pokrovskaya, L. A. (1966).O proishojdenii dialektov gagauzskogo yazıka. Voprosı dialektologii tyurkskih yazıkov. Baku, Т. IV. 54-58.
Pokrovskaya, L. A. (1968). Obşçaya harakteristika dialektnoy sistemı gagauzskogo yazıka. Voprosı dialektologii tyurkskih yazıkov. Frunze, 105-110. P
okrovskaya, L. A. (1974). Musulmanskiye elementı v sisteme hristianskoy religioznoy terminologii gagauzov. Sovetskaya Entografiya. (1). 139-144.
Popoviç-Soroçanu, E. (2011). Dialektı gagauzskogo yazıka. Gagauzı.“Narıdı i kulturı”. Moskova: Nauka, 107-110.
Ryumina-Sırkaşeva, L.T., Kuçigaşeva, N.A. (2000). Teleüt Ağzı Sözlüğü. (Çev. Ş.H. Akalın, C. Turgunbayev). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Sevortyan, E. (1978). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov. (Obşçetyurkskiye i mejtyurkskiye osnovı na bukvu “B”). Moskova:Nauka.
Sırf, V. İ. (2008). Elementı traditsionnıh verovaniy v pravoslavnom hristianstve (na materialah narodnoy prozı gagauzov Budjaka). Revista de etnologie şi culturologie. Vol. 3. Chişinău. 135-142.
Soroçanu, E.(2006). Gagauzların kalendar adetleri: etnolingvistik araştırması. Chişinău: “Tipogr. Centrală”.
Starostin, S., Dybo, A., Mudrak, O., (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages. Liden-Boston: Brill.
Tanasoğlu, D. (2009). Uzun Kervan. Ankara: Gündüz Yayıncılık.
Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkçesi Lügatı, Cilt I, A-E, İstanbul-Wien: Simurg Yayınları.
Toparlı R. (1992). İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Toparlı R., Vural H., Karaatlı R. (2014). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tukan, B. P. (1961). Nekotorıye İtogi Dialektologiçeskoy Ekspeditsii po İssledovaniyu Gagauzskih Govorov, “Limba şi Literatura Moldoveniaske”. (1). Kişinev, 55-57.
Tukan, B. P. (1964). Vulkaneştskiy dialekt gagauzskogo yazıka. Kişinev-Moskova.
Tukan, B. P. (1968). Sostav leksiki vulkaneştskogo dialekta gagauzskogo yazıka. Voprosı leksikologii i leksikografi. Kişinău, 147-177.
Tulum, M. (2011). Meninski’nin Thesaurus’u ve XVII. Yüzyıl İstanbul Türkçesi, Anlara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Üzvyak, İ. (2012). Sinonimika Рeligiynoi Terminologii Gagauzskoy Movi. III. Uluslararası Ukrayna’da Türkçe Konuşan Halklar Sempozyumu (18-21 Eylül 2012). Bildiriler. Kiev. 273-279.
Yavuzarslan, P. (2015). Şemseddin Sami Kamus-ı Türkî. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yudahin, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar I-II., Frunze.
Yudahin, К.К. (1998). Kırgız Sözlüğü. (Çev. Abdullah Taymas). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yüce, N. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb. Ankara: Türk DilKurumu Yayınları.
- ISSN: 2667-5641
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2006
- Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ
Sayıdaki Diğer Makaleler
MEŞA SELİMOVİÇ’İN “DERVİŞ VE ÖLÜM” ADLI ROMANINDA BİREY / TOPLUM / İKTİDAR ÇATIŞMASI
TÜRK SAZ ŞİİRİNDE TAŞLAMALAR VE ÂŞIK HANİFİ ÜNVER’İN TAŞLAMALI ŞİİRLERİ
EDİMBİLİM VE SÖZDİZİMİ ARASINDAKİ KARŞILIKLI BAĞLANTI
VARLIK DERGİSİ’NDEKİ EDEBİ YARIŞMALAR (1933-1991)
RETHINKING NATIONALISM IN SELECTED WORKS OF THE SO CALLED NATIONAL POET MEHMET AKİF ERSOY
FARSÇA TÜREMİŞ SÖZCÜKLERİN TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ KULLANILIŞLARI ÜZERİNE
TÜRKİYE’DE TOPLUMDİLBİLİM ALANINDA YAPILAN LİSANSÜSTÜ TEZLERİN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN İNCELENMESİ
Mehmet CANBULAT, Mehmet ÖZŞAVLİ
LİSÂNÜ’T TAYR’DA İLETİŞİM FİİLLERİ