Fethiye Ağzından Türkiye Türkçesi Ağızlarına Bir Kargış/Beddua Eki: {-(y)AsIcIk}*

Türkçede kargış olarak da adlandırılan beddua, Farsça ‘bed’ sözcüğü ile Arapça ‘dua’ sözcüğünün birleşmesinden oluşmuştur ve ‘kötü dua, kötü dilek’ anlamlarına gelmektedir. Kargış/Beddua, çaresiz olan, acı çeken, kötülüğe maruz kalan bir insanın rahatlamak, teskin olmak gayesiyle söylediği kötü düşünce ve dilekleri kapsayan, söze orijinallik veren, ifadeyi güçlendiren kalıplaşmış sözler olarak tanımlanmaktadır. Kısaca kötü dilek anlamına gelen sözcük, “ah, bedat, ilenç, inkisar, kargış, lanet” gibi adlarla da anılmaktadır. Kargışlarda/Beddualarda, kargışçılar/bedduacılar etkin değildir. Kargışçılar/Bedduacılar, vermek istedikleri cezayı verebilecek güç, yetenek ve imkâna sahip değildir. Bu yüzden kargış/beddua ettikleri kişilere verilecek cezanın Allah tarafından verilmesini dilerler. Bu çalışmamızda Türkiye Türkçesi ağızlarında çok görülmeseler de özellikle Muğla’nın Fethiye ilçesi ağızlarında rastlanan kargış/beddua eki {- (y)AsIcIk} ve bu ek ile yapılan kargış/beddualar üzerinde durulacaktır. Bu kargış/beddua eki {-(y)AsIcIk}, Türkiye Türkçesi ağızlarında çokça rastlanan kargış/beddua eki {-(y)AsIcA}’nın farklı bir biçimidir. Anlam ve yapı itibariyle iki ek de aynı düzlemdedir. Bu ekle yapılan kargışlar/beddualar birçok konuda söylenebilmektedir. Bunlardan bazıları şu şekildedir: “Aklı çıvasıcık, çenesi kopasıcık, sesi soluğu çıkmayasıcık, sesi yer altından gelesicik, konuşmaz olasıcık, dillere düşesicik, cehennem kütüğü olasıcık, kurşunlara gerilesicik.”{-(y)AsIcIk} eki, istek işlevli bir sıfat fiil eki olan {-(y)AsI}’nın küçültme eki {+cIk} ile kuvvetlendirilmesi sonucu oluşan bir kargış/beddua ekidir. Bu ek, yapı itibariyle bir zarf fiil görünümü verse de görev yönünden bir sıfat-fiildir. Bunu ekin sıfat tamlamasının sıfat kısmını oluşturmasından hareketle söyleyebilmekteyiz. Bu durumu “kör olasıcık (adam), çenesi kopasıcık (kadın)” örneklerindeki kullanımlar göstermektedir. Bu özelliği ile sadece kargışlarda/beddualarda görülen bu ek, birleşik bir sıfat-fiil eki olarak düşünülebileceği gibi özellikle ve sadece kargışlar/beddualar ürettiği için kargış/beddua eki olarak literatüre girebilir

An Imprecate Suffix from Fethiye Dialect to Turkey’s Turkish: {-(y)AsIcIk}

Curse (beddua), which is named as (kargış) imprecation, derives from combination of two words -Persian ‘bed’ and Arabic ‘dua’. It means ‘bad pray’ or ‘bad wish’. Imprecation and Curse can be defined asthe cliché words that reinforces the expression, giving the words originality, relaxing the speaker andinvolving bad ideas and wishes. They can be used in order to sooth the sufferer and the object of themischief, the desperate person and the like. In short, they can be accompanied with the words ‘lament, illlament, malediction, refraction, imprecation and damnation’ which also mean bad wish. In imprecations andcurses usually the person who imprecates and curses are not active. People who imprecate and curse do havethe power, ability and possibility to give the punishment they wished. Thus they wish the people who theywished to curse or imprecate to be punished by the God. In this study, it is aimed to, even though it is notcommon in Turkey’s Turkish dialect, the imprecate and curse suffix {-(y)AsIcIk}, which is found in thedialect Fethiye district of Muğla province and the imprecations and curses made with this suffix. Thisimprecate and curse suffix {-(y)AsIcIk} is a different form of the imprecate and curse suffix {-(y)AsIcA}. Insemantic value and structure these two suffixes are on the same level. All imprecates and curses can be toldon many situations. Some of these are; ‘Aklı çıvasıcık (God takes your mind awa), çenesi kopasıcık (Godpulls your jaw away), sesi soluğu çıkmayasıcık (God takes your breath and voice), sesi yer altından gelesicik(Gad lets your voice come from underworld), konuşmaz olasıcık (God makes you speechless), dilleredüşesicik (God makes you be talked about), cehennem kütüğü olasıcık (God makes you burned in hell),kurşunlara gerilesicik (God makes you be shot).” {-(y)AsIcIk} suffix is an imprecate and curse suffix formedas a result of strengthening the verbal adjectival and subjunctive functioning suffix {-(y)AsI} with diminutivesuffix {+cIk}. Even though this suffix gives the impression of a gerundium, it gives the function of a verbaladjectival. We could say that from the fact it constitutes the adjectival element of the adjective clause. Itcould be demonstrated from the examples of ‘kör olasıcık (adam) (God makes him blind), çenesi kopasıcık(kadın) God pulls her jaw away). While it could be considered as a verbal-adjectival suffix, this suffix whichis only found in imprecates and curses, could also enter the literature as a imprecate and curse suffix since itis only and particularly used in imprecates and curses

PDF

___

Akalın, L. S. (1990). Türk dilek sözlerinden alkışlar kargışlar. Kültür Bakanlığı.
Akar, A. (2013). Muğla ve yöresi ağızları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aksan, D. (2006). Türkçenin gücü. Bilgi Yayınevi.
Atmaca, E. (2019). Antalya ağızlarında dua ve beddualar. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(19), 42-80.
Balyemez, S. (2015). +CA eki sıfatın anlamını güçlendirir mi? TEKE-Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(3), 899-917.
Bars, M. E. (2014). Manas Destanı’nda alkış ve kargışlar. ASOS Journal- Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2/1), 200-213.
Bölük, R. (2018). Serik ağzında ünlüler. TEKE-Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2226-2259.
Bulduk, T. B. (2018). Türkiye Türkçesi ağızlarında farklı bir öğrenilen geçmiş zaman eki ve çekimi: -Ip / -Up, -IPDURU / -UPDURU. Turkish Studies, 13(20), 225-244.
Bulut, S. (2012). Anadolu ağızlarında kullanılan kalıp sözler ve bu kalıp sözlerin kullanım özellikleri. Turkish Studies - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(4), 1117-1155.
Bulut, S. (2013). Anadolu ağızlarında dinî inançları yansıtan kalıp sözler. JASS StudiesInternational Journal of Social Science, 6(1),435-465.
Bulut, S. (2016). Türkiye Türkçesi ağızları ile Kıbrıs Türk ağızlarında ortak kullanılan kalıp sözlerden hayır-dualar ve beddualar. ASOS Journal - Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(24), 298-308.
Caferoğlu, A. (1941). Anadolu diyalektolojisi üzerine malzeme-I. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Çamlıbel, F. N. (1967). Zindan duvarları. Tan Gazetesi Matbaası.
ÇE: Erol, Ç. (2007). Türkiye Türkçesinde kalıp sözler üzerine bir inceleme. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Çevik, M. (2015). Bedduanın estetik ifadesi: Mânilerde kargışlar. Türkbilig, 15(30), 1-21.
DLT: Kâşgarlı Mahmud. (2018). Dîvânü Lügâti’t-Türk. (Yayına Hazırlayanlar: Ahmet Bican Ercilasun & Ziyat Akkoyunlu), Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS-III: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü-III. Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS-IV: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü-IV. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Elçin, Ş. (1993). Halk edebiyatına giriş. Akçağ Yayınevi.
Eraslan, K. (1980). Eski Türkçede isim-fiiller. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Erdem, M. D. & Bölük, R. (2011). Kaş (Antalya) ağzı ses özellikleri üzerine. Turkish Studies, 6(1), 411-452.
Erdem, M. D. & Bölük, R. (2012). Antalya ve yöresi ağızları. Gazi Kitabevi.
Ersoy, N. A. (2001). Fethiye ağzı (metin, derleme ve inceleme). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
Gemalmaz, E. (1986). Çağdaş Azerî Türkçesi metinleri. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Gülsevin, G. (2001). Türkiye Türkçesindeki birleşik zarf fiiller üzerine. AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 122-143.
Güzel, F. (2019). Türkiye Türkçesi ağızlarında yapım ekleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Harmancı, M. (2012). Dede Korkut hikayelerindeki alkış ve kargışlara işlevsel bir yaklaşım. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23,1-17.
Karahan, L. (1996). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Karataş, T. (2004). Ansiklopedik edebiyat terimleri sözlüğü. Akçağ Yayınları.
Kaya, D. (2001). Folklorumuzda beddua söyleme geleneği ve Türk halk şiirinde beddualar. AKM Yayınları.
Kirişçioğlu, F. (2010). Saha Türkçesinde farklı bir kip “-I IhI(k)”. http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/fatih_kiriscioglu_saha_tur kcesi_farkli_bir_kip.pdf. Erişim tarihi: 20.10.2020
Korkmaz, Z. (1968). -ası/-esi gelecek zaman isim-fiil (participium) ekinin yapısı üzerine. TDAY Belleten, Türk Dil Kurumu Yayınları, 31-38.
Korkmaz, Z. (1994). Güney-Batı Anadolu ağızları-ses bilgisi (fonetik). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özmen, M. (2000). Alkış ve kargışlarda cümle ve anlatım özellikleri. Türk Dili, (585), 280-293.
Sev, İ. G. (2016). Kargış/beddua eki: {-(y)AsIcA}. JASS Studies - The Journal of Academic Social Science Studies, 52, 1-9.
Sevinçli, V. (2015). Türk kültüründe alkış/kargış ve Adilcevaz örneği. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 52, 97-125.
Sümer, F. (1992). Oğuzlar - Türkmenler, tarihleri - boy teşkilatı - destanları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Şahin, E. (2012). “Kargışlar içinde eski sevgili”. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 412-417.
TDK: Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tekin, F. & Cantürk, S. (2018). Giresun ve yöresi ağız sözlüğü. Arı Sanat Yayıncılık.
Telli, B. & Bulduk, T. B. (2019). Adıyaman ili ve yöresi ağızlarından Derleme Sözlüğü’ne katkılar: fiil. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 5(10), 98-115.
Telli, B. (2017). Güneydoğu Anadolu Bölgesi ağızlarında geçen ikilemeler üzerine bir değerlendirme. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 3(6), 133-149.
Telli, B. (2019). Ik/Uk duyulan geçmiş zaman eki üzerine. Gazi Türkiyat, 24, 127-140.
TS-IV: Türk Dil Kurumu (2009). Tarama sözlüğü-IV. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Uysal, Y. (2019). Adıyaman halk kültüründe dua ve beddualar (Alkışlar-Kargışlar). Türkiyat Mecmuası - Journal of Turkology, 29(2), 621-644.
Üstüner, A. (2000). Anadolu ağızlarında sıfat-fiil ekleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÜŞD: Dirlik, Ü. Ş. (2002). Fethiye’de ilenmeler, hayırlı sözler ve dualar. Dirlik Yayınları.
Yavuz, S. & Telli, B. (2013). İç Anadolu Bölgesi ağızlarında geçen ikilemeler üzerine bir değerlendirme. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(3), 376-402.
Yavuz, S. & Telli, B. (2020). Adıyaman ağzı söz varlığına katkılar: beddualar. Journal of History School, 13(44), 427-439.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ