UNESCO’NUN DİL RAPORLARINA GÖRE ZAZACA’NIN DURUMU VE GELECEĞİ

Zazaca, Türkiye'deki nüfus oranına göre Türkçe ve Kürtçe'den sonra en çok konuşulan üçüncü dil konumundadır. Hint Avrupa Dil Ailesinin Kuzeybatı İranî grubuna mensup olarak kabul edilen bu dil, kesin bir oran olmamakla birlikte, 4-6 milyon insanın anadili olarak kabul edilmektedir. Daha çok Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde konuşulan bu dil, Bingöl ve Dersim başta olmak üzere; Elazığ, Diyarbakır, Sivas, Erzincan, Bitlis, Muş, Adıyaman, Şanlıurfa gibi illerde ve belirli ilçelerde ağırlıklı olarak konuşulmaktadır. Güçlü bir sözlü geleneği ve hafızası olan bu dil, yazı ile ilk olarak 19. yüzyılın son çeyreğinde tanışmıştır. Cumhuriyet tarihinin ilk 40 yılı, uzun bir suskunluk dönemi olarak geçirilmiş ve hiçbir yazılı eser verilmemiştir. 2000'li yıllardan sonra ivme kazanan Zazaca yazını, günümüzde çok iyi bir oran olmasa dahi, yıllık ortalama 40-50 eser vermektedir. HintAvrupa dil ailesine mensup olan Zazaca, UNESCO'nun son yıllarda yayımladığı dil raporlarına göre; kaybolma tehlikesi altında olan dillerden biridir. Anadolu'nun kültürel çeşitliliğine ve coğrafyasına ayrı bir renk katan Zazaca'nın yok olma tehlikesi altında olması; bazı tarihi, kültürel ve siyasi nedenlere bağlanmaktadır. UNESCO, dillerin yok olma tehlikesi altında olup olmadığını belirlemek için bazı yöntem ve ölçütleri kullanmaktadır; ayrıca UNESCO yok olma tehlikesi altında olan dillerin, yok olma risklerini de yine farklı gruplara ayırmaktadır. Bu çalışmada, UNESCO'nun dilin mevcut durumunu belirleyen ölçütlerine göre Zazaca'nın değerlendirilecektir. bugünkü durumu irdelenecek ve geleceği

THE POSITION OF ZAZAKI AND ITS FUTURE ACCORDING TO THE LANGUAGE REPORTS PUBLISHED BY UNESCO

Zazaki speaking masses is disconnected. Because the primary school students do not speak Zazaki, thus the language cannot be transported to the future. The total amount of Zazaki speakers is low in the population rate. In addition, the language remains weak in the new fields and it does not have a rich terminology. There are serious problems for teaching Zazaki as a mother language and the requirements to be achieved for making Zazaki an education language are not provided. The dominance of Turkish in the governmental institutions continues and the languages apart from Turkish cannot open an area for themselves. The term and the manner of official language holds as well. As a result of all these negative attitudes and behaviours, the prestige and sufficiency of the language in the society creates a bad image. UNESCO categorises the endangered languages according to the evaluation of above mentioned parametres and criteria. These groups are; vulnerable, definitely endangered, severely endangered, critically endangered and extinct languages. According to these parametres, Zazaki is a vulnerable language. This shows that Zazaki is on the first step of being an endangered language and if needed precautions are taken, this negative situation may be tackled

PDF

___

ANDREWS, Peter Alford; Türkiye’de Etnik Gruplar, Ant Yayınları, İstanbul 1992.
BURAN, Ahmet, YÜKSEL ÇAK, Berna; Türkiye’de Diller ve Etnik Gruplar, Akçağ Yayınları, Ankara 2012.
CRYSTAL, David; Dillerin Katli, (Çeviren: Gökhan Cansız), Profil Yayınları, İstanbul 2010.
DİECKHOFF, Alain, JAFFRELOT, Christophe (Yayına Hazırlayanlar); Milliyetçiliği Yeniden Düşünmek (Çeviren: Devrim Çetinkasap), İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
KARABEYESER, Ayetullah; “Bir Kitle İletişim Aracı Olarak Televizyonun Zazaca İçin Önemi”, I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu, 13-14 Mayıs 2011, Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2011.
KARPAT, Kemal; Osmanlı’dan Günümüze Ortadoğu’da Millet, Milliyet, Milliyetçilik, Timaş Yayınları, İstanbul, 2011.
KESKİN, Mesut; “Zazaca Üzerine Notlar”, Herkesin Bildiği Sır: Dersim (Derleyen: Şükrü Aslan), İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
KURIJ, Seyitxan; “Zazalar, Zazaca Yazının Tarihçesi ve Vate Çalışma Grubu”, İnatçı Bir BaharKürt ve Kürtçe Edebiyat (Derleyen: Vecdi Erbay), Sanat ve Kuram Yayınları, İstanbul 2012.
NETTLE, Daniel, ROMAİNE, Suzanne; Kaybolan Sesler, (Çeviren: Harun Özgür Turgan), Oğlak Yayınları, İstanbul 2001.
OLENDER, Maurice, Cennetin Dilleri, (Çeviren: Nevzat Yılmaz), Dost Kitabevi, 2.Baskı, Ankara 1998.
ÖZKIRIMLI, Umut; 21. Yüzyılda Milliyetçilik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2008.
SOMERSAN, Semra; Sosyal Bilimlerde Etnisite ve Irk, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004.
ŞENER, Cemal; Türkiye’de Yaşayan Etnik ve Dinsel Gruplar, Etik Yayınları, İstanbul 2006.
TÜRKÖNE, Mümtaz’er; Milletler ve Milliyetçilik, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2012.
SÖYLEMEZ, İsmail; “Geçmişten Günümüze Zazaca Dergiler: Kronoloji, Sorunlar ve Çözümler”, I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu, 13-14 Mayıs 2011, Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2011.
VAROL, Murat; “Etnik Yaklaşımlar Bağlamında Zaza Kimliği”, Kimlik Kültür ve Değişim Sürecinde Osmanlı’dan Günümüze Kürtler Uluslararası Sempozyumu” 6-8 Eylül 2012, Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013
VAROL, Murat; “Zazalarda Mevlid ve Siyer Geleneği”, II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 04-06 Mayıs 2012, Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2012.