Asya'daki matbaacılığın tarihi geçmişine baktığımızda Hindistan'ın kitap ve gazete basımının diğer Asya ülkelerine nazaran çok gelişmiş ve yayıncılığının daha aktif olduğunu; ayrıca Hindistan'da yayınlanan bu kitapların on dokuzucu yüzyılın ikinci yarısında Afganistan, İran, Yemen, Türkiye ve diğer merkez Asya ülklerine gönderildiğini görmekteyiz. Bu devrimci senaryo arkasında Hindu bir kişinin başkanlığını yaptığı, Müslüman ülkelerin özelikle Orta Asya ülkelerinin İslami kitap basımı taleplerini yerine getirmede yardımcı olan ve bütün Hint yarımadasına dağılan büyük İslâm edebiyatı hazinesinin korunmasında önemli rol üstlenen bir matbaa vardı. Hindistan'ın önde gelen yayıncılık sektörünün başarısının arkasında yatan sebep, bu şahsiyet ve onun büyük çabalarıdır. Büyük ve saygın bir kişi olan Münşi Naval Kishore'un matbaası; İngilizler dönemi boyunca Lucknow eyaletinde "Hindistan'ın kitap deposu ve Naval Kishore Matbaası" adıyla mukaddes kitap Kur'an-ı Kerim de dâhil olmak üzere İslâmi konuları içeren pek çok değerli kitapları yayınladı. Naval Kishore 1836 yılında Aligarh şehri (İngilizlerin birleşik eyalet döneminde Aligarh ismiyle anılan ancak; şimdilerde ise Uttar Pradesh olarak bilinen) yakınlarında küçük bir kasaba olan Bastui kasabasında doğdu. Hindu bir aileden, Kayastha kastına bağlı olmasına rağmen genç yaşlarda Hindistan genelinde, yüksek kalitede basılan kitapları ile aynı zamanda İslâmi kesim tarafında da tanındı. Aslında Kayastha kastı; okuma, yazma, baskı ve kitap ciltleme gibi mesleklerden olan ve ünlülerin bağlandığı bir kast sistemidir. Naval Kishore öncelikle Lahor'da baskı eğitimi alıp basım işine girmiş ve henüz 22 yaşında iken 1858 yılında Lucknow şehrinde Naval Kishore adlı matbaa ve kitap deposunu kurmuş ve kitaplar basmaya başlamıştır. O kendi döneminde Hint alt kıtasının yanı sıra Orta Asya ülkeleri boyunca Hint-İslam kültürünü teşvik edenlerin de öncüsü oldu. Arapça, Farsça, Hintçe, Sankritçe ve Urduca'ya ilâveten Hint alt kıtasının mahalli dillerinden olan Marathi, Gucarati ve Pencabi gibi dillerde 35.000'den fazla kitab yayınladı. Hem makul fiyatlarda dinî kitapları hem her bireyin kendi evinde kendi dini kitabı olması yönündeki isteğini yerine getirmiş olmanın yanı sıra önem arz eden kültürel kitapları da yayınladı. Buna ek olarak hatta kendisi Hindu dinine mensup olmasına rağmen Münshi, mukaddes Kur'an, hadis ve diğer değerli İslâm kitaplarının basım, yayın ve dağıtımıyla bizzat ilgilendi. Matbaasında sadece Müslüman işçilerin Kur'an-ı Kerim baskı ve ciltleme işlemini yapmaları, izinli oldukları ve onlara İslâmın buyurduğu kurallara uymaları, saygı göstermeleri, abdest almaları için ayrılan özel bir bölüm oluşturdu. Münşi Naval Kishore bu noktalara da özellikle hassasiyet gösterdi. Naval Kishore Hindistan'ın entelektüel görünüm kazanmasında meşhur kitapları ve hikâyeleri ucuz bir şekilde basarak Hintli kitlelerin kitap okuma alışkanlığının gelişmesinde olağanüstü bir rol oynadı. O, Hint halkının zevkini çok iyi bildiği için farklı farklı edebiyat, kültür ve medeniyet kitapları yayınladı. Böylece Hint halkının okuma alışkanlığının gelişmesinde ve onları eğitmede teşvik edici oldu. Bu araştırma yazısında Münşi Naval Kishore'un küçük bir tanıtımı, hayatı ve İngiliz dönemine ait ünlü "Naval Kishore Matbaası ve Kitap Deposu" girişimleri, başarıları ve Farsça referanslar ile İslâm edebiyatına olan hizmeti tartışılacaktır

If we throw a glance over the history of printing press in Asia, we see that India was very advanced and active in the ground of printing books and newspapers rather than other Asian countries and the books which were being printed in India during the second half of the nineteenth century were also sent to the countries like Afghanistan, Iran, Turkey, Yemen and other central Asian countries to fulfill the literary need of these countries. There was an important publication behind this revolutionary scenario headed by a Hindu person who was besides fulfilling the demands of Islamic books in the Muslim countries especially of Central Asian countries contributing a major role in preserving the great Islamic literary treasure which was scattered all over the Indian subcontinent. That man and his great efforts are also the reason behind the prominent publishing industry of today’s India; the name of this highly regarded great personality of India during the British era is “Munshi Naval Kishore” and his famous printing press that published a lot of valuable Islamic books including the holy ‘Quran’ is “Munshi Naval Kishore Printing Press & Book Depot” of Lucknow, India. Naval Kishore was born in 1836 AD in a small town Bastui near by Aligarh city (in the United Province of British era now known as Uttar Pradesh) in a Hindu family belonged to Kayastha caste but became highly famous in his youth in all over India as well as in Islamic world also because of his great contribution of printing books of highvalue. Actually, Kayastha is a caste that belongs to a class which is famous of their profession related to pen i.e. reading, writing, printing, book binding etc. Munshi Naval Kishore firstly got his professional training of printing and publishing at Lahore and he started the work of printing, publishing and distributing books especially predominantly Islamic books when he was only 22 years old by establishing his own printing press that named ‘Naval Kishore Printing Press and Book Depot’ in Lucknow city in 1858. It was very odd, risky as well as daring idea to open a printing press and selling the books printed in Arabic, Persian Urdu & Hindi languages just after the high voltage tension between the British government and the Indian people during 1857. This was the time when British government was shutting down most of the publications that were printing in Arabic-Persian script & arresting their owners but Munshi Naval Kishore chose the same time for his action and fortunately got the remarkable success in his field and soon came to known as the pioneer of his era & area in promoting IndoIslamic culture and fulfilling the demands of the Islamic books not only in Indian subcontinent but also in most of the Central Asian countries. He published more than 35,000 titled books in Arabic, Persian, Urdu, Hindi, Sanskrit as well as in some other regional languages of Indian subcontinent too like Marathi, Gujarati and Punjabi etc. too. He published the religious books at a very reasonable price and thus fulfilled the basic demand of every one of having his own religious book in his own home as well as he also published cultural texts of extreme importance and official materials too in order to preserve them and making their possible availability to the common mass. In addition to this, even despite of being a Hindu by religion, Munshi Naval Kishore took special interest and care in the printing, publishing and distributing of the Holy Quran, Hadith and other books of Islamic values. He had a specially section of printing and binding the Holy Quran where only Muslim workers were allowed to do this work and they were given the strict direction to follow the Aab Dast (Turkish) (Vazu in Persian & Urdu, Vadu in Arabic) and follow the Islamic direction & respect and Munshi Naval Kishore himself used to take special care of these points. Naval Kishore played an extra-ordinary role in the intellectual outlook of India and developing the habit of reading books among the Indian mass by printing famous books and the stories of famous people in cheap price. He knew very well the taste of common people of India and that is why he published books on different topics of literature, culture and civilization etc. and thus tried to develop reading habit in Indian mass and encouraged them for education. Here, in this research paper, a critical analysis with a short description of Munshi Naval Kishore and his life over the famous printing press of British era ‘Naval Kishore Printing Press and Book Depot’, its attempts, achievements and service to Islamic literature with special reference of Persian would be discussed.