Hazar'ın güneyinden batıya uzanan ve Azerbaycan, Anadolu, Adalar, Rumeli, Irak ve Suriye'de konuşulan Türkçeye Batı Türkçesi denmektedir. Bugünkü yazı dillerinin sınıflandırılmasında Türkiye Türkçesi, Gagavuz Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ve Türkmen Türkçesi Batı Türkçesi grubunda yer almaktadır. Türk yazı dilinin bu kolu Oğuz lehçesine dayandığı için Oğuz grubu olarak da adlandırılır. Bugün Batı Türkçesi varlığını dört kolda devam ettirmektedir. Gagavuz Türkçesi de Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra edebî dil olma yolunda büyük gelişmeler göstermektedir. Türkmen Türkçesi, yüzyıllarca Doğu Türkçesinin etkisi altında kaldığından Türkiye Türkçesine yakınlığı Azerbaycan Türkçesi kadar değildir. Osmanlı ve Azeri Türkçesi aynı yazı dilin gelmişlerdir ve bundan dolayı da aralarında çok belirgin farklar görülmez. Daha sonra Eski Türkiye Türkçesi döneminde başlayan ve XV. yüzyıldan sonra kesinleşen bir farklılık dönemi olmuştur. Bu farklılaşmanın nasıl olduğuyla ilgili tam bir netlik olduğu söylenemez. Osmanlı ve Azeri Türkçesi her ikisi de Oğuz Türkçesini kullandığı halde yapı bilgisinde dikkat çekici farklılıklar olduğu görülmektedir. Fiil çekimleri de bu farklılıkların bulunduğu yapıların başında gelmektedir. Bu çalışmada şimdiki zaman, geniş zaman ve duyulan geçmiş zamanın Azeri Türkçesinde Türkiye Türkçesinden farklı kullanımı ortaya konulmuştur. Duyulan geçmiş zaman için -Up eki kullanılır. Bu kullanım 1. Tekil ve 1. Çoğul şahıslar için geçerli değildir. Türkiye Türkçesinde kullanılan -Ir/ -Ur ve -r ekleri, Azeri Türkçesinde geniş zamanı karşılamaz. Bunun yerine bu kip -(y)Ar eki ile karşılanır. Azeri Türkçesinde şimdiki zaman Türkiye Türkçesinden farklı olarak -ir, -ır, ur, -ür ekleri ile karşılanır. Bu çalışmada Türkiye Türkçesinden daha farklı örneklendirilmiştir. Bu şekilde Azeri Türkçesiyle Türkiye Türkçesi arasındaki bazı fiil çekimlerindeki farklılıklara bir bakış açısı oluşturulmuşturMakalenin giriş kısmında Azerbaycan'daki dilin Osmanlıcadan nasıl farklılaştığı anlatılarak Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesi ve ağızları arasında hem benzerlikler hem de farklılıkların varlığından bahsedilmiştir. Duyulan geçmiş zaman ekinin kullanımıyla ilgili olarak A. von Gabain'in Eski Türkçenin Grameri adlı eseri, Faruk Timurtaş'ın Eski Türkçenin Grameri ve Zeynep Korkmaz'ın Türkiye Türkçesinin Grameri adlı eserine başvurularak bu zamanın kip eki olan -mış'ın tarihsel gelişimi ve kullanımıyla ilgili bilgiler verilmiştir. Azeri Türkçesinde duyulan geçmiş zamanın 2. tipinin -up /-üp eki ile karşılandığı ve çekimde zamir kökenli şahıs eklerinin kullanıldığı ancak, teklik ve çokluk 1. şahısların bu eki almadığı belirtilmiştir. Bu durumun Eski Anadolu Türkçesine dayanan bir Azeri özellik olduğu ve -up, -üp ulaç ekinin çekimli fiil olarak kullanılmasının eski bir birleşik çekimden kalmış bir durum olduğu anlatılmıştır. Azericedeki farklı fiiller ele alınarak buna göre olumlu geniş zaman ve olumsuz geniş zaman çekimi yapılmıştır. Bu kullanımla ilgili olarak Habib Sahir'in, Abbas Abdullah'ın ve Şehriyar'ın şiirlerinden örnekler verilmiştir. Geniş zaman kullanımında ise bu ekin belirsiz gelecek zaman olarak ifade edildiği belirtilmiştir. Türkiye Türkçesindeki -Ir/ -Ur ve -r ekleri, Azeri Türkçesinde geniş zamanı karşılamadığı geniş zaman ekinin sadece -Ar şeklinde olduğu görülmektedir. Türkiye Türkçesinde geniş zamanı ifade eden -Ir/-Ur ekinin, Azeri Türkçesinde şimdiki zaman eki olarak kullanıldığı belirtilmiştir. Bu ekin Eski Türkçe döneminde kelimelere göre kullanıldığı belirtilerek bugün Azeri Türkçesinde geniş zaman -Ar ekinin özellikle hangi fiillerle kullanıldığı bilgisine yer verilmiştir. Öncelikle Azerbaycan Türkçesinde zamir kökenli olan şahıs ekleri tablosu verilmiş sonra gelmek fiili ele alınarak buna göre olumlu geniş zamanın çekimi yapılmıştır. Azeri Türkçesinin en yaygın geniş zaman eki olan -er, -ar ekinin ünlü ile biten kelimelere araya -y yardımcı sesi gelerek kullanıldığı belirtilerek bu durum örneklendirilmiştir. Ayrıca geniş zamanın olumsuzunda ve ünlü ile biten fiillerde sadece -r şeklinin kullanıldığı görülmektedir. Bu zaman çekiminde şahıs zamirlerinin -em şeklinde olması da Azeri Türkçesiyle Osmanlı Türkçesi arasında belirli ayrılıklardan birini oluşturan önemli bir Azeri özelliktir. Görülen geçmiş zaman ve şart çekiminde çokluk birinci şahıs eki olan -k ve -k Azercide -iú, -uú, -üú şeklinde kullanılarak genişlemiştir. Kerkük Türkçesinde geniş zamanın çokluk üçüncü şahsında Azeride r > l değişikliği daima olmaktadır. Geniş zamanın olumsuzunda, olumsuzluk eki ile zaman ekinin kaynaşmış biçimi yani 1. teklik ve çokluk şahıslar -mAr-eki ile ikinci, üçüncü teklik ve çokluk şahıslar ise -mAz- eki ile kurulur. Bunun yanı sıra -mar, -mer ekinin Kuzey Azerbaycan ağızlarının birinci tekil şahsında, -maz, -mez eki ise ikinci tekil şahısda daha sık kullanılmaktadır. Bu zaman kullanımı için Bulud Karaçorlu Sehend, Şehriyar, Mehemmed Hüseyin Sahhaf Cennetimegam, Coşgun, Nebi Hazri, Rüstem Behrudi'nin birçok şiirleriyle beraber kim tarafından yazıldığı belli olmayan ananim bir Azeri türküsüne de yer verilmiştir. Şimdiki zaman eki için Eski Türkçe dönemine bakıldığında özel bir ek kullanılmadığı, geniş zaman başlığı altında verilen -ır, -ir, -ur, ,- ür, -ar, -er eklerinin anlam olarak şimdiki zaman yerine de kullanıldığı görülmektedir. Gagauz, Türkmen ve Anadolu Türkçesine bakıldığı zaman ortak kullanımların olduğu ve Azerbaycan Türkçesinde şimdiki zaman çekiminin Oğuz Grubu Türkçesiyle benzerlik gösterdiği ve şimdiki zaman ekinin Azeri Türkçesinde Eski Türkçedeki şekli devam ettirdiği görülmektedir. Şimdiki Zaman kipinin -makda/ -mekde ekli çekimi Azeri sahasında pek görülmeyen Türkiye Türkçesinin bir kullanılışıdır. Bu kullanım sadece 3. tekil şahıs ekinde görülmektedir. Güney Azerbaycan'da görülen ikinci bir şimdiki zaman eki de -ırı/ -iri ekli çekimdir. Şimdiki zamanın olumsuzunda ekin vokali olumsuzluk ekinin vokali ile birleşir ve -r imiş gibi görünür. Şimdiki zamanın olumlu kullanımı Elekber Salahzade, Şehriyâr, Halil Rıza, Şehriyâr'ın şiirleriyle olumsuz kullanım ise Bulud Karaçorlu Sehend'in bir şiiriyle örneklendirilmiştir. Konuya genel olarak bakıldığında Türkiye Türkçesiyle Azeri Türkçesi arasında şimdiki zaman, geniş zaman ve duyulan geçmiş zamanın kullanımında ciddi anlamda farklılıkların olduğu görülmektedir. Duyulan geçmiş zaman hem Türkiye Türkçesinde olduğu gibi -mış, -miş ekiyle hem de Azeri Türkçesinde duyulan geçmiş zamanın 2. tipi -up /-üp eki ile karşılanıp çekimde zamir kökenli şahıs ekleri kullanılmıştır. Ancak I. tekil ve I. çoğul kişilerin bu eki almadığı görülmektedir. Türkiye Türkçesinden farklı olarak geniş zaman eki sadece -Ar şeklindedir ve Türkiye Türkçesindeki -Ir/ -Ur ve -r ekleri, Azeri Türkçesinde geniş zamanı karşılamaz. Ancak Türkiye Türkçesinde geniş zamanı ifade eden -Ir/-Ur eki, Azeri Türkçesinde şimdiki zaman eki olarak kullanıldığı görülmektedir. Azeri Türkçesinde, geniş zaman kipinin olumsuzunda, olumsuzluk eki ile zaman ekinin kaynaşmış biçimi kullanılır. Böylece 1. teklik ve çokluk şahıslar -mAr-eki ile; ikinci, üçüncü teklik ve çokluk şahıslar ise -mAz- eki ile kurulur. Azeri Türkçesinde geniş zaman eki bugün -ar, -er'dir ve -r , -ır , -ir şimdiki zaman için kullanılır. Türkiye Türkçesinden farklı olarak -ar, -er eki geniş zaman için kullanılmıştır. Şimdiki zaman için Türkiye Türkçesinden farklı olarak -ur, -ür ve -makda, -mekde ekleri kullanılmıştır. Azeri Türkçesinde şimdiki zaman eki -ir, -ır, -ur, - ür'dür. Vokalle biten filllerde hem bu ekin vokalinin hem de geniş zaman r'sinin tesiriyle şimdiki zaman eki bazen -r olur. Bunların dışında Şimdiki zaman kipinin sadece 3. tekil şahıs ekinde görülen -makda/ -mekde ekli çekimi ve Güney Azerbaycan'da görülen ikinci bir şimdiki zaman ekidir. -ırı/ -iri ekli çekimi bulunmaktadır. Şimdiki zamanın olumsuzunda ekin vokali olumsuzluk ekinin vokali ile birleşir ve -r imiş gibi görünür. Bu çıkarımlar ortaya çıkması için alanla ilgili önde gelen araştırmacıların eserleri titizlikle incelenmiş elde edilen veriler birçok kaynağa bakılarak örneklendirilmiştir. Bu nedenle bu araştırma Azeri Türkçesiyle Türkiye Türkçesi arasındaki zaman farklılıklarını ortaya koyması bakımından önem arz etmektedir. Ayrıca Azeri Türkçesinin tarihsel dönemi üzerine yapılan dilbilgisi çalışmalarına da katkı sağlayacaktır.

The Turkic language which rearces up to east of Khazar and is spoken in Azerbijan, Anatolia, İslans, Rumelia, Iraq and Syria is called western Turkic language. In the classification of todays written languages, Turkish Language of Turkey, Gagauzian Turkıc Azerbijani Turkıc and Turkmenian Turkıc take part in Western Turkic group. Because this offshoot of Turkic language is based on Oghuz dialect, it is also called as Oghuz group. Today, the western Turkic languages maintain their existence in alarge scope. And Gagauzian Turkic shows great improvements in the way of being aliterary language after the collapse of the Soviet Union. Turkmenian Turkic is not as similar as Azarbijani Turkic is with Turkey’s Turkic because of being under the effect of western Turkic for centuries. Ottoman and Azerbijan Turkish language came from the same written language so there are not significant differences between them. Than a differentiation period came into being which began from Old Turkish Period and became absolute after fifteenth century. Nothing can be said transparently how this differentiation came into being. Although both Azeri Turkish and Ottoman Turkish use Oghuz Turkish there are significant differences between their morphology. Conjugations are the leading of these different nesses. In this study the different uses of present continuous tense, past perfect tense and simple present tense presented. The suffix “–Up” is used for past perfect tense. This usage is not valid for “I and we”. The suffixes “–Ir/ -Ur and –r” do not provide simple present tense in Azeri Turkish. Instead of this, this tense is provided by the suffix “–(y)Ar”. Present continuous tense, different from Turkey Turkish, provided by suffixes “–ir, -ır, -ur, -ür” in Azeri Turkish. In this study three tenses examined and exemplified which use different suffixes from Turkey Turkish. In this way, a perspective created about the diverseness between Turkey Turkish and Azeri Turkic in some conjugations. In the introduction to this article, both the similarities and differences between Azerbaijani and Turkish, as well as their respective dialects, are discussed by analyzing of how the language of Azerbaijan diverged from Ottoman Turkish. By referencing A. Von Gabain’s ‘Grammar of Old Turkic’, Faruk Timurtaş’s ‘Grammar of Old Turkic’ and Zeynep Korkmaz’s ‘Grammar of Turkey Turkish’ as regards the usage of the inferential past tense suffix, information is presented concerning the historical development and usage of –mış, the modal affix of this tense. It is shown that in Azerbaijani the inferential past tense corresponds to the second person –up /-üp suffix and that personal endings of pronominal origin are used in verb conjugation; however, the first person singular and plural do not take this affix. This phenomenon is explained as a feature of Azerbaijani based on Old Anatolian Turkish, and the use of the –up /-üp deverbal affix as a conjugated verb is a remnant of an old compound conjugation. Based on this, by considering different verbs in Azerbaijani the positive and negative simple present (aorist) tense has been conjugated. Examples of this usage are given from the poems of Habib Sahir, Abbas Abdullah and Şehriyar. It has been shown that the aorist tense suffix is also used to express indefinite future tense. The –Ir/ -Ur and –r suffixes in Turkish appear only in the form of–Ar, the aorist tense suffix, in Azerbaijani. It has been shown that the –Ir/-Ur suffix, which expresses the aorist tense in Turkish, is used as the present continuous tense in Azerbaijani. By determining how this ending was used (based on words) in the Old Turkic period, the aorist tense suffix –Ar in modern Azerbajani and in particular which verbs it is used with is discussed. A table of personal endings of pronominal origin in Azerbaijani is presented; then, by considering the verb ‘to come’, the conjugation of the positive aorist tense has been carried out accordingly. This is illustrated by showing the epinthetic glide –y between verb stems ending in vowels and the suffixes -er, -ar which are the most common aorist tense suffixes in Azerbaijani. In addition, it is seen that in the negative of the aorist tense and in verb stems ending in vowels only –r is used as the suffix. In this conjugation, the personal pronouns in the form of –em are an important characteristic of Azerbaijani which formed by splitting from Ottoman Turkish. In conjugation of the definite past tense and conditional, -k and –k which are the first person plural endings in Azerbaijani are extended by use of the forms -ik, -uk, -ük. In the Turkish of Kerkük, the Azerbaijani third person plural r always undergoes a change to l. In the negative of the aorist tense, the negative affix has fused with the tense suffix, resulting in the first person singular and plural suffix–mArand the second and third person singular and plural suffix –mAz-. Along with this, the suffixes –mar, -mer are used more frequently for first person singular in dialects of Northern Azerbaijan while the suffixes –maz, -mez are used for the second person singular. In the discussion of the usage of this tense, a number of poems by Bulud Karaçorlu Sehend, Şehriyar, Mehemmed Hüseyin Sahhaf Cennetimegam, Coşgun, Nebi Hazri, and Rüstem Behrudi, as well as some Azerbaijani folksongs of unknown authorship, are referenced. For the present continuous tense, when looking at the period of Old Turkic, no special suffix is found that is used to indicate present continuous tense; rather, the suffixes –ır, -ir, -ur, ,-ür, -ar, -er, under the heading of aorist tense, are used to express both aorist and present continuous meanings. Examining Gagauz, Türkmen and Anatolian Turkish, it is apparent that there are common tense usages and the conjugation of the present continuous tense in Azerbaijani exhibits similarity with that of the Oğuz branch of Turkic, and the present continuous tense suffix in Azerbaijani is a continuation of the Old Turkic form. The present continuous tense form ending in -makda/ - mekde, which is not often encountered in Azerbaijani, is a usage from Turkish. This usage is found only in the third person singular. In Southern Azerbaijan, a second present continuous tense is seen which is conjugated with the suffix -ırı/ -iri. In the negative of the present continuous tense the vowel in the tense suffix and the vowel in the negative affix are combined, thus the tense suffix appears as –r. The usage of the positive present continuous tense is illustrated by examples from the poems of Elekber Salahzade, Şehriyâr, Halil Rıza, and Şehriyâr, while the negative form is shown in poems of Bulud Karaçorlu Sehend. When viewed overall, it is apparent that there are serious differences in meaning between Turkish and Azerbaijani in the use of the present continuous, aorist and inferential past tenses. The inferential past tense, as in Turkish, also takes the suffix –mış, -miş in Azerbaijani, while the second person of the inferential past tense takes the suffix –up /-üp and personal endings of pronominal origin are used in the conjugation. However, the first person singular and plural forms do not take this affix. The aorist tense in Azerbaijani which is different from that of Turkish is simply in the form –Ar while that of Turkish takes the suffixes –Ir/ -Ur ve –r and does not correspond to the aorist tense in Azerbaijani. However, the –Ir/-Ur suffix, which expresses aorist (simple) present in Turkish, is found to be used as a present continuous suffix in Azerbaijani. In Azerbaijani, a fused form of the negative affix and tense suffix are used in the negative of the aorist tense. Thus, the first person singular and plural is formed with -mAr- while the second and third persons singular and plural are formed with –mAz-. The suffix –ar, -er which differs from Turkish is used for the aorist tense. For the present continuous tense, the suffixes –ur, -ür and –makda, -mekde which differ from Turkish are used. In Azerbaijani the present continuous tense suffix is –ir, -ır, -ur, -ür. In verb stems ending in vowels, the present continuous suffix is sometimes –r due to the effect of both the vowel in this suffix and the vowel in the r of the aorist tense. Apart from these, there are the conjugations with the suffix - makda/ -mekde, found in only the third person singular form of the present continuous tense, and the second present continuous tense suffix seen in Southern Azerbaijan. In the negative of the present continuous tense, the vowel in the tense ending combines with that of the negative suffix so the tense suffix occurs as –r. In order for these inferences to come to light the works of leading researchers in this field were carefully examined and the data which were acquired are illustrated by referring to a number of sources. Therefore, this research is important not only in that it presents for consideration the differences in tenses between Azerbaijani and Turkish, but also because it contributes to linguistic studies on the historical period of Azerbaijani.