OSMANLI MİNYATÜRLERİNDE SÜRREALİST YAKLAŞIMLAR (XVI. – XVII. YÜZYILLAR)

Minyatür, el yazması eserlerin içeriğini açıklamak amacıyla metne eklenen derinliği olmayan, hacimsiz, ışık ve gölge oyunlarından uzak resimdir. Yazılı metne bağlı olarak anlam kazanan minyatürler, yapıldıkları dönem hakkında bilgi vermeleri yönüyle tarihi belge niteliği taşımaktadırlar. Bunun yanı sıra ortaya konuldukları dönemin yaşam şeklini, hayata bakışını, beklentilerini, kaygılarını yansıtmaları açısından da önemlidirler. Türk resim sanatının en eski örnekleri, M.S. VIII. Yüzyılda, Maniheizm ve Budizm dinlerini benimseyen Uygurlar tarafından ortaya konmuştur. Dini değişimle birlikte resim sanatına yönelen Uygurlar, dinlerini yaymak amacıyla el yazması eserler üretmiş ve bunları resimlerle bezemişlerdir. Gandhara, Çin, Tibet, İskit, Sasani, Part, Greko - Budist ve Bizans etkilerinin görüldüğü Uygur resmi, IX. yüzyıldan itibaren kendi tarzını oluşturmuş, XI. - XII yüzyıllarda olgunluğa ulaşmıştır. Uygurların sanat anlayışlarının, Talas Savaşı ile birlikte batıya taşındığı bilinmektedir. İslam'ın erken devirlerinde de resim sanatının var olduğu, Emevi ve Abbasi devirlerinden kalan eserlerden anlaşılmaktadır. Bu dönemlerde dini yapıların geometrik ve bitkisel, sivil yapıların ise bunlara ek olarak figürlerle oluşturulmuş süslemelerle tezyin edildiği bilinmektedir. Eserlerde Doğululaşmanın yanı sıra Uygur etkisinin görülmesi, Orta Asya Türk resim üslubunun İslam Sanatında benimsendiğinin göstermektedir. Bu sebeple de Uygur resim üslubu, Abbasiler aracılığıyla, Fatimi ve Gazneli gibi İslam ülkelerine geçmiştir. Bu üslubun etkisi, duvar resimleriyle sınırlı kalmamış, kitap resimlerinde de uygulanmıştır. İslam'da, sistemli yazmacılık, IX. yüzyılda Halife Memun'un antik kitapları Arapçaya çevirtmesiyle başlasa da, ilk minyatürlü yazmalar XI. yüzyıl sonundan, Selçuklular zamanından kalmadır. Çünkü bu çağda, tercüme edilen eserlerin, resimleri de kopyalanmaya başlanmıştır. Selçuklular döneminde minyatüre önem verildiği, bu süreçten sonra ise Anadolu'ya hâkim olan Osmanlı Devleti zamanında da minyatür sanatının icra edildiği, günümüze ulaşan belgelerden anlaşılmakta ve minyatür sanatına katkısının büyük olduğu görülmektedir. Bu dönemde ileri bir seviyeye ulaşan minyatür sanatının, XV. yüzyıldan XVIII. yüzyıla kadar

SURREALISTIC APPROACHES IN OTTOMAN MINIATURES (XVI – XVII CENTURIES)

surrealism which is based on psychoanalysis, and stands up for absolute weakness of will, and gives voice to expressing the emotions in subconscious through symbols; second method is the truthful surrealism which defends the fact that the objects are reminiscents of dream, nightmare or incubus and it is appropriate to present them in irrational environments. The large parts of surrealists have preferred to benefit from extraordinary beings as an indicator of spiritual world rather than tangible proofs. In spite of the fact that the surrealism is a movement emerged in Europe at XX century, it is known that the manuscripts from Ottoman Empire era has descriptions made by this approach. But Ottoman description shows an approach which is devoid of reality even if they hold a reality as substance. In short, Ottoman's miniatures with surrealistic approach have been presented according to faith, namely faithful surrealism which is adopted in Europe, but on the other hand Western surrealism reveals itself as reflection of the object, namely abstract surrealism. The important part of Ottoman miniatures which have developed in parallel with the power and growth of the empire and have reflected characteristics, worldview of the era includes the works applied between XVI and XVII centuries. The matters in hand between those centuries vary and this study covers some miniature examples with surrealistic approaches. Muralists who have dealt same matters by different perspectives and styles in those descriptions with surrealistic perspectives have become concerned about various abstract matters such as the creation of the world, doomsday, life after death, Dabbetü’l Arz, Dajjal, jinns, demons, angels, hell. Muralists who have performed miniatures about these matters have processed the shapes they imagined in their subconscious with surrealistic expressions through their observational abilities and imaginations by starting out of statements in Qur'an and hadiths. The fact that the obligation of muralists is to portray the abstract events, to reflect a spiritual world, to make the unknown known gives the impression that they have been forced to exploit their subconscious and imaginations as well as observational abilities. In this process, muralists who have presented manuscripts with portrayals devoid of reality due to the depiction ban of

PDF

___

AND, Metin (1998). Minyatürlerle Osmanlı – İslam Mitologyası, İstanbul, Akbank Yayınları.
ARSEVEN, Celal Esad (1983). Sanat Ansiklopedisi, Cilt IV, İstanbul, MEB Yayınları.
ASLANAPA, Oktay (2011). Türk Sanatı, İstanbul, Remzi Kitabevi.
BAĞCI, Serpil, ÇAĞMAN, Filiz, RENDA, Günsel, TANINDI, Zeren (2012). Osmanlı Resim Sanatı, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
ÇORUHLU, Yaşar (1998). Türk Mitolojisinin ABC’Sİ, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık.
ÇORUHLU, Yaşar (2009). “Türk Sanatı ve Mitolojisinde Kötülüğün Tasviri”, Lanet Kitabı, İstanbul, s. 405 – 450, Kitabevi Yayıncılık.
ÇORUHLU, Yaşar (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık.
DEVECİ, Abdurrahman (2013). “Türk Mitolojisinin Görsel Sanatlarımızdaki Yeri Nerede? / Where is Place Of Turkish Mythology ın Our Visual Arts?”, TURKISH STUDIES – International Periodical for the Languages Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 8/13, Fall 2013, www.turkishstudies.net., DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5818, pp. 796 – 810.
EREN, Hasan ve bşk, (1988). Türkçe Sözlük, Cilt II, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
FATİŞ, Emrullah (2012). “Hz. İsa’nın Mehdi ve Deccalle İlişkilendirilmesi Üzerine”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 33, ss. 175-190, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları.
GÖĞEBAKAN, Yüksel (2014). “Çağdaş Türk Resim Sanatındaki Sürrealist Yaklaşımların Kaynağı Olarak Mehmet Siyah Kalem Resimleri”, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Sayı 30, Ankara, s. 107 – 128, Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
İLDEN, Serkan (2011). “Levni İmzalı İnsan Resimlerinde Figür Anlayışı / The Understanding Of Human Figure Paintings Signed Levni”, TURKISH STUDIES – International Periodical for the Languages Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 6/1, Winter 2011, www.turkishstudies.net., Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1785, pp. 1304 – 1315.
İNAL, Güner (1995). Tük Minyatür Sanatı (Osmanlı’dan Günümüze Kadar), Ankara, AKM Yayınları.
KAPLAN, Necla (2011). “Osmanlı Resim Sanatında Cehennem Tasvirleri”, Mukaddime, Sayı 4, Mardin, ss. 176-195, Mardin Üniversitesi Yayınları.
KONAK, Ruhi (2013). “Osmanlı Minyatür Sanatında Padişah Portreciliğinin İlk Örnekleri ve Geleneğe Katkıları / In Ottoman Miniature Art, The First Examples Of Sultan Portraiture And Contributions to the Traditions”, TURKISH STUDIES – International Periodical for the Languages Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 8/5, Spring 2013, www.turkishstudies.net. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4550 Ankara, pp. 426 – 439.
LITTLE, Stephen (2006). İzmler Sanatı Anlamak (Çev. Derya Nükhet Özer), İstanbul, Yem Yayınları.
MAHİR, Banu (2012). Osmanlı Minyatür Sanatı, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
MÜLAYİM, Selçuk (2008). Sanata Giriş, İstanbul, Bilim Teknik Yayınevi.
RONA, Zihni (1997). “Gerçeküstücülük”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Cilt I, İstanbul, Yem Yayınları.
TANINDI, Zeren (1986). “13. – 14. Yüzyılda Yazılmış Kur’an’ların Kanuni Döneminde Yenilenmesi”, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık I, İstanbul.
ULUDAĞ, Süleyman (2002). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Kabalcı Yayınları.
YAMAN, Bahattin (2007). “Ahval’i Kıyamet Yazmaları Resimlerinde Kıyamet Sonrası Hayat”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 24, Sayı 2, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
YAMAN, Bahattin (2012). “Osmanlı Resim Sanatında Dabbetü’l – Arz”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 29, İstanbul, SDÜ Yayınları
YETKİN, Suut Kemal (1953). “İslam Minyatürünün Estetiği”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
KUR’AN – I KERİM. Fussilet 10 – 12., İsra 40., Saffad 149-150., Necm 27-29., Neml 82., Enbiya 96., Kehf 94. Ayetler
http://tr.wikipedia.org/wiki/Sembolizm, erişim tarihi: 20.01.2015
http://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Alimleri-Ansiklopedisi/Detay/IBN-I-RECEBAbdurrahman- bin-Ahmed/2707, erişim tarihi: 16.01.2015.
http://www.sorularlaislamiyet.com/article/2705/dunyanin-okuzle-baligin-ustunde-oldugunusoyleyen- bir-hadis-var-mi.html, Erişim tarihi: 20.01.2015.
http://www.kuranmeali.org/21/enbiya_suresi/96.ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx. 20.01.2015.