ÖRTÜK PROGRAMDA TOPLUMSAL CİNSİYET: BİR İLKOKULUN ÖRTÜK PROGRAMINDA TOPLUMSAL CİNSİYETE İLİŞKİN NİTEL BİR ÇALIŞMA

Resmî programa göre okullarda hiç kimseye ayrımcılık yapılmaz. Ancak okulun resmî programı ile örtük programı birbirinden farklı içerikler ortaya koyabilmektedir. Okullarda resmî programda yeri olmayan, varlığı pek fark edilmeyen toplumsal cinsiyet ilişkileri, okulun örtük programı aracılığıyla faaliyete geçmektedir. Bu araştırma bir ilkokulun örtük programında toplumsal cinsiyet ilişkilerinin içeriğini ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu genel amaç doğrultusunda okul örtük programının üç temel unsuru; "öğretmen tutum ve davranışları", "kullanılan dil" ve "oynanan oyunlar" odak alınarak nitel bir çalışma yapılmıştır. Çalışmada bir ilkokulda görev yapan 6 sınıf öğretmeni ve 1 rehber öğretmeni ile bu öğretmenlerin dersine girdiği toplamda 162 öğrenci araştırma grubu olarak belirlenmiştir. Gözlemler üç ay boyunca devam etmiş, toplamda 108 ders saati gözlem yapılmıştır. Böylelikle örtük programa ilişkin toplumsal cinsiyet örüntüleri doğal ortamında, derinlemesine inceleme olanağı elde edilmiştir. Gözlem sürecinin ardından öğretmenlerle ortalama 45 dakika süren görüşmeler yapılmıştır. Elde edilen gözlem ve görüşme verileri ayrı ayrı ele alınarak içerik analizi yöntemiyle temalar halinde düzenlenmiştir. Bulgular sunulurken ortaya çıkan her bir temaya ait davranışın ya da gözlemin içeriği tek tek tablolarda gösterilmiş, daha sonra başlıklar halinde bu temalar alıntı göstermek suretiyle değerlendirilmiştir. Araştırma sorularının ortaya koyduğu bulgulara göre: Okul örtük programının üç öğesi; öğretmen davranış ve uygulamaları, kullanılan dil ve oyunlar toplumsal cinsiyet ilişkileri bakımından eşit olmayan bir içeriğe sahiptir. Eşit olmayan bu ilişkilerin erkek öğrencilerin lehine, kız öğrencilerin aleyhine olduğu tüm bulgularda somut şekilde görülmüştür. Öğretmenler sahip oldukları cinsiyet kalıpyargıları eleştirmeden, kontrolsüz şekilde eğitim-öğretim sürecine yansıtmakta ya da eyleme dökerek doğrudan cinsiyet ayrımcılığına varan uygulamalar sergilemektedir. Öğretmenler farkında olmadan kullandıkları cinsiyetçi söylemler yoluyla kız ve erkek öğrencilerde eşit olmayan cinsiyet ilişkilerine dair bir etkide bulunduklarını görememektedir. Öğrenciler de örtük mesajlar aracılığıyla eşit olmayan cinsiyet ilişkilerini benimsemekte, kullandıkları dil ve oynadıkları oyunlarda bu ilişkileri devam ettirmektedir. Bu ilişkiler kurulurken kız öğrenciler örtük biçimde erkek öğrencilerden sözel şiddet boyutuna varan bir iletişime maruz kalmaktadır. Ayrıca öğretmenlerin eşit olmayan cinsiyet kalıpyargılarını oyunlara yansıtma ya da aktarması sonucu kız ve erkek öğrenciler arasındaki cinsiyet ayrışması pekişmektedir. Bu bağlamda daha eşit bir cinsiyet algısı oluşturmak için okul örtük programında oyunların toplumsal kullanılması, iletişimde kullanılan dilin cinsiyetçi söylemlerden arındırılması, farkındalığının yükseltilmesi gerekmektedir. cinsiyet ilişkileri bakımından dönüştürücü yönde öğretmenlerin toplumsal cinsiyet duyarlılık ve

GENDER IN HIDDEN CURRICULUM: A QUALITATIVE STUDY OF GENDER IN THE HIDDEN CURRICULUM OF A PRIMARY SCHOOL

In accordance with the official curriculum, no one is discriminated at schools. However, the official curriculum and the hidden curriculum reveal different contents. At schools, social gender which is not found and noticed in official curriculum come into effect through hidden curriculum of the school. This research aims to reveal the content of social gender in a hidden curriculum of a primary school. In accordance with this purpose, a qualitative study has been done by focusing the three elements of school hidden curriculum “Teacher attitude and behaviour”, “The language used” and “Playing Games”. In this study, a subject group was determined as 6 classroom teachers of a primary school and 1 school counselor and 162 students taking classes of these teachers. Survey was proceeded throughout 3 months, totally 108 lessons were observed. Thus, the opportunity of a profound and direct analysis, in natural setting and in all aspects has been obtained in terms of the patterns of social gender related to hidden curriculum. After the process of survey, interviews lasting about 45 minutes with teachers were carried out. The data from the interviews and the observations were examined seperately and organized in themes in terms of content analysis method. While presenting the findings, the behaviours and the observation that came up in each theme were shown in the chart one by one, and afterward these themes were evaluated by means of citing in titles. According to the findings of the survey, the three elements of hidden curriculum: “Teacher attitude and practices”, “The Language used” and “Playing Games” have an unequal content in terms of social gender. The findings concretely show that the unequal relationship is on behalf of male students and to the detriment of female students. Without criticizing, teachers either transfer the gender stereotypes into the process of education or put into action and perform gender discrimination directly. Teachers are unable to realize that by using gendered discourses unconsciously they have an effect on unequal gender relations among male and female students. Thus students adopt the unequal gender relationships through hidden messages, and maintain these relationships in the games they play and the language they use. While these relationships were being established, female students were implicitly exposed to verbal violence by male students. Moreover, as a result of teachers’ reflecting or transferring unequal gender stereotypes into the games, gender dissidence were stiffened. In this regard, in order to establish a more equal sense of gender perception, in hidden curriculum, games must be used in a transformative way in terms of social gender relationships, the language used must be purged from gendered discourse and the awareness and the consciousness of teachers must be expanded

___

Akbulut, E. (2011). İlköğretim okullarında örtük program faaliyetlerinin saptanması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
Avcı, A. (2010). Eğitimde şiddet olgusu: Lise öğrencilerinde şiddet, saldırganlık ve ahlakî tutum ilişkisi Küçükçekmece örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Baç, G. (1997). A study on gender-bios in teachers behaviors, attitudes, perceptions and expectations toward their students (Öğretmenlerin öğrencileriyle ilgili davranış, tavır, algı ve beklentilerinde cinsel kimlik önyargıları üzerine bir çalışma), Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Başar, M. (2011). Sınıf içi istenmeyen öğrenci davranışlarının yönetiminde örtük program (Uşak ili örneği), Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Berktay, F. (1994). Kadın olmak, yaşamak, yazmak. İstanbul: Pencere Yayınları.
Bhasin, K. (2003). Toplumsal cinsiyet ve “bize yüklenen roller”. (Çev. Kader Ay), Liseli Kıvılcım Eğitim Broşürleri, http://www.toplumsalozgurluk.org/belgeler/ToplumsalCinsiyet.pdf adresinden 4 Şubat 2017 tarihinde edinilmiştir.
Bora, A. (2012). Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık. (ed.), K. Çayır, M. A. Ceyhan, Ayrımcılık
çok boyutlu yaklaşımlar içinde (s.175-188). İstanbul, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yay. Coşgun, Z. (2002). Okul öncesi dönemde cinsiyete dayalı toplumsal rollerin öğrenilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya
Deniz, E.E. (2014). Kız meslek lisesi öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rol ve kimliklerinin inşasına yol açan süreçlerin analizi (Ankara ili Mamak İlçesinde bir Anadolu meslek ve kız meslek lisesi örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Dökmen, Z. Y. (2009). Toplumsal cinsiyet, sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Esen, Y. (2013). Eğitim süreçlerinde cinsiyet ayrımcılığı: Öğrencilik deneyimleri üzerinde yapılmış bir çözümleme. International Online Journal of Educational Sciences, 5(3), 757-782.
Esen, Y. (2014). Hizmet öncesi öğretmen eğitiminde toplumsal cinsiyet duyarlılığına yer açmak. Eleştirel Pedagoji Dergisi, 31, 43-47
Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş, Çev. Editörleri: Ali Ersoy- Pelin Yalçınoğlu, 2. Baskı, Ankara: Anı Yay.
Göregenli, M. (2012). Temel kavramlar: önyargı, kalıpyargı ve ayrımcılık. (ed.), K. Çayır, M. A.
Ceyhan, Ayrımcılık çok boyutlu yaklaşımlar içinde (s.17-28). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay
Güden, M. P. (2006). Dilde cinsiyet ayrımcılığı: Türkçe’nin içerdiği eril ve dişil ifadeler bakımından incelenmesi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Kahraman, L. , Kahraman, B. , Ozansoy, N. , Akıllı, H. , Kekillioğlu, A. , Özcan, A. (2014). Nevşehir
Hacı Bektaş Veli Üniversitesi toplumsal cinsiyet algısı araştırması, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 9/2 Winter, p. 811-831.
Karakuş, G. Y. (2007). Meslek liselerinde öğrenci ve öğretmenlerin toplumsal cinsiyet algıları ve davranışları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Harari, Y. N. (2015). İnsanlardan tanrılara sapiens. (Çev. E. Genç), İstanbul, Kolektif Kitap.
Madran, H. A. D. (2012). Temel beklenti etkisi: Kendini gerçekleştiren kehanet, (ed.). K. Çayır, M.
A. Ceyhan, Ayrımcılık çok boyutlu yaklaşımlar içinde (s.29-40) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.
Mclaren, P. (2011). Okullarda yaşam, eleştirel pedagojiye giriş. (Çev. M. Y. Eryaman, H. Arslan), İstanbul: Anı Yayıncılık.
Miles, M. B., & Huberman, A. B. (1994). Qualitative data analysis (2nd Ed.). Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
National Research Council, (2004). Measuring racial discrimination, panel on methods for assessing discrimination. (Der. R.M. Blank, M. Dabady, C.F. Citro), Natl. Acad. Press, Washington, DC.
Özkan, B. , Gündoğdu, A. E. (2011) Toplumsal cinsiyet bağlamında Türkçede atasözleri ve deyimler, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 6/3 Summer, p. 1133-1147.
Polat, S. (2010). Eğitimde ve sınıf içi süreçlerde cinsiyetçi yaklaşımlar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul
Sadker, D. (2000). Gender equity: Still knocking at the classroom door, Educational Leadership, Vol 56, http://www.sadker.org/PDF/GenderEquity.pdf adresinden 9 Şubat 2017 tarihinde edinilmiştir.
Sarı, M. (2007). Demokratik değerlerin kazanımı sürecinde örtük program: Düşük ve yüksek “okul yaşam kalitesi”ne sahip iki ilköğretim okulunda nitel bir çalışma, Yayınlanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana
Sayan, S. (2007). Kız öğrencilerin okul yaşantılarına ilişkin nitel bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara
Sayılan, F. (2012). Toplumsal cinsiyet ve eğitim; olanaklar ve sınırlar. Dipnot Yayınları, Ankara
Şahin, S. (2014). How does a hidden curriculum operate: A case study of routine practices and rules in a fourth grade classroom (sınıfta gizli müfredat nasıl işliyor: Bir devlet okulunun dördüncü sınıfındaki rutin uygulamalar ve kurallar üzerine bir durum çalışması). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul
Tan, M. (1979). Kadın: Ekonomik yaşamı ve eğitimi. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Tan, M. (2000). Eğitimde kadın erkek eşitliği ve Türkiye gerçeği. TÜSİAD kadın- erkek eşitliğine doğru yürüyüş içinde (21- 116). İstanbul: Lebib Yalkın Yayımları ve Basım İşleri A.Ş Tezcan, M. (2005). Sosyolojik kuramlarda eğitim. Ankara: Anı Yayıncılık.
Torun, Y. (2002). Öğretmen öğrenci etkileşiminde toplumsal cinsiyet rollerinin sınıfta yeniden üretilmesine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
UNESCO (2005). Exploring and understanding gender in education: A qualitative research manual for education practitioners and gender focal points. Bangkok: http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001393/139366e.pdf adresinden 10 Şubat 2017 tarihinde edinilmiştir.
Yasak, Y. (1994). Toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin dilin önemi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Yıldırım, A. ve Şimşek, A. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (5.Baskı). Ankara, Seçkin Yayınevi.
Yurtsever, K. (2011). İlköğretim II. Kademe öğretmenlerinin öğrencilere yönelik tutumlarının cinsiyet değişkenine göre incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya
Yüksel, M. (2014). Cinsiyet ve eğitim düzeyi eksenlerinde popüler spor branşlarındaki farklılıklar, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 9/5 Spring, p. 2201-2213.
Yüksel, S. (2004). Örtük program eğitimde saklı uygulamalar: Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.