Genellikle ünlü kişilerin hayatlarının tamamını yahut bir bölümünü ve eserlerini derli toplu, bütün halinde tanıtan yazılara biyografi denir. Biyografi köken itibarıyla Yunanca bios (hayat) ve graphein (yazmak) sözcüklerinin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Roman sanatı da biyografi türünden faydalanmış ve biyografik tarzda romanlar kaleme alınmıştır. Bu bağlamda, belli bir tahkiye kurgusu içinde vaka anlatımı üslubuyla bir kişiyi birçok yönüyle roman kahramanı olarak sunan romanlar biyografik roman olarak tanımlanabilir. Biyografik romanlarda kişinin ruhsal ve fiziksel özellikleri, davranışları, duyguları, düşünceleri, tepkileri, kahramanlıkları gibi pek çok değişik özellikleri ayrıntılı olarak anlatılır. Sovyet dönemi Kırgız edebiyatında birçok biyografik hikâye, uzun hikâye ve roman kaleme alınmıştır. Sovyet döneminde yazılan Kırgız biyografik romanlarının büyük bir çoğunluğunda genellikle Orta Asya'da sosyalizmin kurulması, yerleşmesi, kolhoz ve sovhozların çoğalması gibi faaliyetlerde Sovyet rejimine katkıda bulunmuş 'emek kahramanları', dönemin siyasi ve toplumsal olaylarıyla birlikte, tahkiye edilir. K. Bektenov'un Taabaldı-Pudovkin adlı romanında 1905-1918 yılları arasında 'devrim stajı' yapmış olan ve Kırgız araştırmacı Tülögabılov'a göre Kırgız halkının gururu Taabaldı Cukeev Pudovkin'in ömrü ve siyasi kişiliği anlatılmaktadır. Taabaldı Pudovkin'in 1905'e kadar geçen zorlu hayatı, 1905 yılından sonra ise sosyalizm için verdiği mücadeleler dönemin siyasi ve toplumsal olaylarıyla birlikte tahkiye edilmektedir. Dönemin bazı sanatçılarıyla ilgili kaleme alınmış, rejim propagandasının çok da yapılmadığı bazı romanlar da mevcuttur. Örneğin K. Kaimov'un Atay adlı romanı buna örnek teşkil eder. Romanda usta kopuzcu Atay Ogonbayev anlatılır. Küçük bir çocukken kopuza yeteneği olan Atay'ın hayatın zorluklarına karşı mücadelesi, sanatçı kişiliğini geliştirmesi tarihi vesikalara ve belli olaylara göre kaleme alınmıştır. *Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Öğr. Gör. Dr. Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Cengiz Aytmatov Cal Kampüsü İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Türkoloji Bölümü, El-mek: halitmanas08@hotmail.com 80 Halit AŞLAR Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter 2015 Genellikle gençler ve kadınlar hakkında eserler kaleme alan N. Baytemirov'un Cıldızkan (1959) ve Tarıh Esteligi (1966) romanları da biyografik roman türünde kaleme alınmışlardır. N. Baytemirov'un Cıldızkan adlı romanı biyografik bir roman olmasıyla birlikte romanda Sovyet insanının gelişmişliği, geçmiş zamanlarda ezilen kadınların toplum hayatına aktif katılımı, emekçi insanın gücü anlatılır. Yazar Cıldızkan adlı romanında ünlü pamukçu sosyalist emek kahramanı Ölmöskan Atabekova'yı anlatmaktadır. Eserin yazıldığı ve yayımlandığı yıllarda Ölmöskan Atabekova hayattadır. Yazarın Tarıh Esteligi eserinde birçok kahraman vardır ve bu kahramanların çoğu gerçek hayatta yaşamış veya yaşamakta olan kişilerdir. Bahsedilmeye değer diğer bir eser de S. Ömürbaev'in Telegey adlı romanıdır. Eser 1965 ve 1974 yıllarında iki defa yayımlanmıştır. Romanda, 'sosyalist emek kahramanı' ve 'kahraman anne' namları alan Telegey Sagımbaeva'nın hayatı anlatılır. Romanda 1916 yılındaki Ürkün'de halkın çektiği çileler, Sovyetler Birliğinin kurulmasıyla sosyalist sistemin kuruluşu ve halkı ezenlerin buna karşı çıkışı, II. Dünya Savaşı sırasındaki ve sonrasındaki yıllarda Telegey Sagımbayeva'nın hayatı, mücadeleleri, başına gelenler, onun sovhoz müdürü Daban Dalbaev ile mücadelesi ve Dalbaev'i tutuklatması anlatılmaktadır. 1991 yılında Kırgızistan bağımsız bir devlet olduktan sonra özellikle yakın Kırgız tarihinde önemli roller üstlenmiş ve Sovyet döneminde hiç gündeme getirilememiş birçok tarihi şahsiyete ilgi ve merak artmıştır ve bu artan ilgi de bu türün gelişme göstermesini sağlamıştır. Günümüz modern Kırgız edebiyatında bağımsızlığın sunmuş olduğu imkânlar, yazarları ve okur kitlesini Kırgız tarihinde önemli roller üstlenmiş, ancak Sovyet döneminde yasaklanmış, tarihi kişiliklerin yer aldığı romanlara yönlendirmektedir. Bu açıdan bakıldığında Kırgız biyografik romanı, Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra, büyük ölçüde, tarihi-biyografik sahada gelişim göstermeye başlamıştır. Bu doğrultuda 1991 sonrası birçok tarihi-biyografik roman yazılmış ve yazılmaktadır. 1937 yılında Stalin'in malum direktifleriyle katledilen Türkçü aydınlardan Kasım Tınıstanov'un Aalı Tokombayev'e karşı verdiği mücadelenin tahkiye edildiği Kasım Tınıstanov: Çagılgandın Köz Caşı adlı tarihi-biyografik roman 2001 yılında yayımlanmıştır. Samsak Stanaliev'in kaleme aldığı eserde 1937 yılında Stalin'in despot uygulamaları sonucu katledilen ünlü Kırgız aydınlarından Kasım Tınıstanov'un hayatı, Kırgız toplumu ve edebiyatındaki yeri anlatılır. Romanda Kırgız entelektüel sınıfının ortaya çıkışı, gelişmesi, ilk düzenli eğitim almış insanların hayatı ve bilimsel faaliyetleri tahkiye edilir. Söz konusu kişilerin milli şuuru ortaya çıkarmadaki rolü, çalışmaları, emekleri, çeşitli bakış açıları, giderek değişen devrin şartları ve bu şartlara göre şekillenen gelişmeler eserde yer alır. Toyçubay Subanbekov'un Bars-bek Kagandın Körör Közü (2002) romanında VII-VIII. yüzyıllardaki Kırgız kağanı Bars Bek'in hayatı ve onun liderliğindeki halkın hayatı, Kırgızların komşu halklarla olan ilişkileri, dönemin toplumsal ve sosyal hayatı anlatılır. Dönemin tarihi şahsiyetleri eserin şahıs kadrosunda yer alır. Yazar bu romanında Modern Kırgız Edebiyatında Biyografik Roman Türünün Tarihi Gelişimi Üzerine 81 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter 2015 Orhun ve Yenisey yazıtlarındaki bilgilerden, etnografik belgelerden ve tarihi kaynaklardan faydalanmıştır. Bağımsızlık sonrası kaleme alınan bir diğer tarihi-biyografik roman ise Caparkul Toktonaliev'in Şabdan Baatır adlı romanıdır. Romanda olayların büyük bir bölümünü Kuzey Kırgızistan'a çekilen Hokand Hanlığının giderek çöküşü, Bolot Han'ın (Iskak Asan uulu) isyanı, Kudayar Han'ın zulmü, kendisini ve zenginliğini korumak için yaptığı faaliyetler, Çarlık askeri güçlerinin baskınları, Kurmancan Datka ile Şabdan Baatır'ın buluşması, Şabdan Baatır'ın dönemin siyasi olaylarındaki rolü ve faaliyetleri oluşturur. Caparkul Toktonaliev'in kaleme aldığı diğer tarihi-biyografik romanın adı "Han Ormon"dur ve iki cilttir. Ormon Han 1791 veya 1792 yılında Sarıbagış boyunun önde gelenlerinden Niyazbek'in 8 evladından biri olarak dünyaya gelmiştir. Büyükbabası Esenbul Biy XVII. yüzyılın 40'lı yıllarında başlayıp XVIII. yüzyılın 50'li yıllarına kadar süren Kalmuk baskınlarına karşı mücadele veren ve gösterdiği kahramanlıklar dolayısıyla Çon Esengul olarak nam salan Esengul Biy'dir. Han Ormon romanında Kırgız boylarını yüzyıllar sonra bir araya getirmeyi başarmış ve Kırgızların hanı olmuş Ormon Han'ın hayatı, kişiliği, yöneticiliği, mücadeleleri, savaşları, iç dünyası, kahramanlığı ve Kırgız tarihi ve halkı için önemi bilgiler yer alır. Han Ormon romanının birinci cildinde vaka kuzey Kırgızistan Kırgızlarının 19. yüzyılın başlarında bir taraftan Hokand hanlığı, bir taraftan Çin imparatorluğu diğer taraftan da Çarlık Rusyasına karşı verdiği mücadeleler anlatılır Romanın ikinci cildinde ise Kırgız boylarını bir araya getiren Ormon Han'a karşı Hokand hanlığının baskıcı siyaseti, Çarlık Rusyasının bölgeyi ele geçirme gayretleri ve nihayetinde Kırgız boylarını birbirlerine düşman etmeleri anlatılır. Dikkatleri çeken bir diğer tarihi-biyografik roman ise Cumakadır Egemberdiev'in 2006 yılında yayımlanan Kanat Han adlı romanıdır. Eserde, 1916 yılında Kırgızların Çarlık Rusyasına karşı ayaklanışı ve ayaklanan halka önderlik yapan Kanat Han'ın trajik hayat hikâyesi anlatılmaktadır. Ürkün olarak adlandırılan bu ayaklanma Kırgız tarihinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu konuyla ilgili çağdaş Kırgız edebiyatında birçok eser yazılmıştır. Kanat Han romanında ise gerçek hayatta yaşamış, halka önderlik yapmış Kanat Han'ın hayatı, bağımsızlık faaliyetleri ve trajik kaderi, belgelere de dayanılarak, tahkiye edilmiştir. Kırgızistan'da bağımsızlık sonrası kaleme alınan romanların önemli bir kısmı tarihi veya tarihi-biyografik romanlardır. Daha çok halkı 'aydınlatmak' ve 'karartılan' geçmişi bir şekilde aydınlığa çıkarmak için uğraş veren yazarların bazen roman sanatının sınırlarını oldukça zorladıkları dikkat çekmektedir. Bu sebeple birçok romanın yüksek edebi seviyede yazılmadıklarını belirtebiliriz. Ancak bağımsızlığın oluşturmuş olduğu hür ortam devam ettikçe yazarlar çok daha başarılı eserler kaleme alacaklardır, zira modern Kırgız edebiyatı dünya edebiyatına Cengiz Aytmatov gibi büyük bir usta kazandırmış saygın bir edebiyattır

Biography is commonly defined as an orderly depiction of mostly famous peoples’ lives, or certain periods of their lives and works. The term biography derives from the Greek bios (life) and graphein (to write). Biographical genre was successfully utilized in novels that eventuated in the creation of biographical novels. In this context, novels in which a person is portrayed within the narration of a particular event and is presented as a protagonist can be defined as biographical novels. Biographical novels thoroughly depict a person’s mental and physical states, behaviors, feelings, thoughts, reactions, heroic deeds and all the other features. There are a lot of novels, biographical and narrative stories that have been posted in the Kyrgyz literature during the Soviet period. The majority of Kyrgyz biographical novels of the Soviet period mainly narrate about the “heroes of labor” who contributed to the Soviet Union in the establishment and adjustment of socialism in Central Asia, proliferation of kolkhozes and state farms and other activities, along with reflecting political and social events of that period. In the novel “Taabaldy-Pudovkin” by K. Bektenov, according to the Kyrgyz researcher Tulogabilov - “the pride of the Kyrgyz people” who has made revolution internship between the years of 1905-1918, the life and the political personality of Taabaldy Zhukeev Pudovkin has been described. Tough life of Taabaldi Pudovkin lasted until 1905, the struggle for socializm after 1905, is being described together with the political and social events of that period. Herewith, there are as well a number of novels that portray artists of the period without entailing any political propaganda. An example of this is K. Kaimov’s novel “Atai”. The novel tells about the master of the komuz Atai Ogonbaev, who is the National Folk musician of the Kyrgyz. According to historical documents and certain events Atai as a young boy who has the ability to lute in the fight against life's challenges, has been drafted to develop the artistic personality. The works written between the years of 1930-1940 mainly describe the heroes of labor who are prototypes of heroes contributed to the placement of the socialist system. "Zhyldyhkan" (1959) and "Taryh Esteligi" (1966) by N.Baytemirov, who is mostly known for his novels about women and youth, were also written in the spirit of the biographical novel. In “Zhyldyzkan” N.Baytemirov describes the development of the Soviet people, active participation that had once oppressed women for the benefit of society and the working force of the Soviet man as well. In the novel, the author describes the life of a famous Hero of Socialist Labor - Olmoskan Atabekova. She was during hеr lifetime in a year when the work was written and published. Many characters of the novel “Taryh Esteligi” have prototypes in the real life. Other work that also can be mentioned is S. Omurbaev’s novel “Telegei”. Work was published twice in 1965 and Modern Kırgız Edebiyatında Biyografik Roman Türünün Tarihi Gelişimi Üzerine 83 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter 2015 1974. The novel narrates about “socialist labor hero” Telegei Sagynbaeva and her “heroic maternity.” The novel depicts the ordeal in which people find themselves in 1916 the time of Urkun, the foundation of the socialist system within the establishment of the Soviet Union, Telegei Sagymbaeva's life During World War II and in the years after, her struggle with the director of a state farm Daban Dalbaev and her interference in Dalbaev’s arrest. After 1991, especially in the recent history of Kyrgyzstan, tremendous interest and curiosity increased to many historical figures who have played important roles and have not ever been recognized during the Soviet period. This increased interest has provided the development of this genre. In today's modern Kyrgyz literature, opportunities offered by the independence, writers and readers to novels where taken as a basis of historical personalities, and have played important roles in the history of the Kyrgyz though were banned during the Soviet period. From this point of view the Kyrgyz biographical novel, after the collapse of the Soviet Union, to a large extent has begun to show progress in historical-biographical field. Many historical-biographical novels were written after 1991 and are still being written. The struggle of Kasym Tynystanov, who was one of the intellectuals of the Turkic world repressed by certain directives of Stalin in 1937, against Aaly Tokombaev was published as a historicalbiographical novel named “Kasym Tynystanov: Chagylgandyn Koz Zhashy” in 2001. Samsak Stanaliev depicted in his work Kasim Tinistanov’s life, his role in the Kyrgyz society and literature. Novel depicts the emergence and development of the Kyrgyz intellectual class, the life of people who have built the fundamentals of basic education and scientific activities. The role in revealing the national consciousness, works, labors, various viewpoints of people forenamed was described in this work. The novel describes gradually changing terms of that period as well as developments formed within conditions of that time. In Toychubai Subanbekov’s novel named “Bars-bek Kagandyn Koror Kozu” (2002) describes life of the famous “khan” of the Kyrgyz lived in the VII-VIII centuries and the lives of people lived under his leadership. The community and social life of that period, relations with the neighboring countries of Kyrgyz have also been depicted by the author. The work also contains other historical figures of that time. The author have benefited from the information in the Orkhon and Yenisei inscriptions, ethnographic documents and historical sources. Another historical-biographical novel written after the year of independence is Zhaparkul Toktonaliev’s “Shabdan Baatyr”. The novel consists of significant descriptions of gradual collapse of the Hokand Kaganate in northern Kyrgyzstan, Bolot Khan’s (Iskhak Asan uulu) rebellion, Khudayar Khan’s persecution, activities to protect himself and his wealth, Tsarist military forces raids, meeting Khurmancan Datka with Shabdan Baatyr, and Shabdan Baatyr’s role and activities are depicted in the political events of that period. The other historical-biographical novel of two volumes is “Khan Ormon” penned by Zhaparkul Toktonaliev. Ormon Khan is one of the 84 Halit AŞLAR Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter 2015 eight sons of Niyazbek, considered as one of the heads of the tribes, born in 1791 or 1792. His grandfather Esenbul Biy fought against the Kalmyks raid from the 40-s. of XVII century to the 50s of XVII century, thus for his Esengul Biy he was recognised as Chon Esengul. The novel “Khan Ormon” depicts Ormon Khan’s life and personality, inner world and heroism, management, fight and war. He was the one who has managed after centuries to bring the Kyrgyz tribes together and become the inn of the Kyrgyz. The novel contains information that is important to Kyrgyz history and public. The first volume of novel “Khan Ormon” describes the early XIXth century, the Kyrgyz people’s settlement in the northern part of Kyrgyzstan, their fight against Kokand Khaganate in the one hand, and Tsarist Russian and Chinese Empire on the other hand. The novel's second volume describes repressive politics of the Hokand Khaganate against Ormon Khan, who was bringing the Kyrgyz tribes together, the Tsarist Russia’s conquest of the region and, finally, inter-tribal conflicts of the Kyrgyz. Another remarkable historical-biographical novel is Zhumakadir Egemberdiev’s work “Khanat Khan” published in 2006. Work describes Kyrgyz uprising against the Tsarist Russia in 1916, the tragic life story of Khanat Khan who led the rebels. This rebellion, called the Wince, has a very important place in the history of the Kyrgyz. Many artifacts related to this issue were written in contemporary Kyrgyz literature. The novel narrates life of a person who really lived life leader of his people. All facts on activities directed at independence and tragic fate of Kanat Khan are based on the documents. A significant number of novels penned after the independence of Kyrgyzstan are historical or historical-biographical novels. It is noteworthy how authors push the boundaries of novelism, in their endeavors to “enlighten” the people and somehow put the light on the “blackened” history, and in some cases result in breaching the certain requirements of the biographical novel genre. However, as long as the untrammeled environment secured by the independence continues to exist, much more exemplary works will belong to the feather of Kyrgyz writers. However, until free environment progresses, authors will create works even better than the previous, because the modern Kyrgyz literature is respected as a literature and has given to the world the greatest master of literature Chyngyz Aitmatov