ENDERUNLU VÂSIF'IN "GÖNLÜMDEKİ" REDİFLİ GAZELİNDE TASAVVUFÎ SÖYLEM*

Divan edebiyatının son dönem şahsiyetlerinden olan Enderunlu Vâsıf, isminin geçtiği hemen bütün kaynaklarda, yüz yıl önce Nedîm'in açmış olduğu çığırda yürüyen bir şair olarak tanımlanır. Kendisinden "Nedim'in basit bir kopyası" olarak bahsedilen ve kimi zaman "Nedîmâne" söyleyişteki zarafetten uzaklaşarak bayağılığa düştüğü kaydedilen Enderunlu Vâsıf'ın, şiirlerinde daha çok umursamaz, zevke ve eğlenceye düşkün, hayatı ciddiye almayan bir kişilik sergilediği söylenir. Ancak "eski terbiyenin yetiştirdiği orta seviyede bir adam" olarak değerlendirilen ve eseri "her şeyden evvel bir zevk çözülüşünün vesikası" olarak görülen Enderunlu Vâsıf'ın zaman zaman, devrin sosyokültürel yapısında görülmeye başlanan değişim ve dönüşümün sebep olduğu ruhsal sıkıntılarını, tasavvufi söylemle dışa vurarak, sufizmin asûde iklimine sığındığına da şahit olunur. Enderunlu Vâsıf, sıklıkla vurgulanan müstehzî, pervasız, laubali tavırların yanında, bazı şiirlerinde hayatı ve sanatı aynı nispette ciddiye alan vakur ve mütevekkil bir tip hatta "terk" ve "azadelik" peşinde koşan bir sufî olarak oldukça farklı ruh hâlleri ile karşımıza çıkar. Vâsıf'ın şiirlerinde görülen bu durum okuyucuda, şiirlerin iki ayrı şair elinden çıkmış izlenimini dahi uyandırır. Enderunlu Vâsıf'ın ruh dünyasında ve şiirlerinde görülen bu ikircikli yapıyı "gönlümdeki" redifli gazelinde daha net görmek mümkündür. Adeta zahirî ve batınî iki ayrı "ben" algısının ortaya konulduğu gazelde şair -beklenenin aksinetavrını, "batınî ben"den yana koyarak gazeli tasavvufi bir derinlikle dikkatlere sunar.

SUFISTIC DISCOURSE IN "GÖNLÜMDEKİ" RHYMED GAZELLE BY ENDERUNLU VASIF NAMED

In all sources he is mentioned, Enderunlu Vasıf, one of the last period figures of Divan literature, is defined as a poet followed in wake that Nedim marked a century ago. Enderunlu Vasıf is regarded as "a simple imitation of Nedim" and said to be mundaneness when he digresses the grace of Nedim-like discourse. In addition, he is said to have presented a hopeless, debauched, bohemian personality in his poems. But Enderunlu Vasıf, is evaluated as "a man at a moderate level who trained with the former discipline" and his work as seen in "above all certificate of disintegration to enjoy". From time totime we witness that he shelters the peaceful climate of Sufism by expressing the spiritual alienation caused by the sociocultural changes of his era in Sufistic discourse. Enderunlu Vasıf's the attitudes of cynical, reckless and unbuttoned is as well as is seen as one who is equally caring of the life and art. For this reason, he appears as two different mood. This situation creates the impression that the poems were written by two different poets. It is possible to observe this ambivalent structure, seen both in feelings and poems of Enderunlu Vasıf, in "gönlümdeki" rhymed gazelle more distinctly. In the poem, virtual and esoteric "I" perception is revealed; and contrary to expectations, by addressing "esoteric I", gazelle is presented to attention in sufistic profundity.

PDF

___

ANDREWS, Walter (2001), Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, (Çev. Tansel Güney), ?leti?im Yayınları, ?stanbul.
B?LGEG?L, Kaya (1997) "?brahim Hakkı"ya Göre ?nsan Kalbi", M. Kaya Bilgegil'in Makaleleri (Haz.: Zöhre Bilgegil), Akçağ Yayınları, Ankara.
BURCKHARD, Titus (1995), İslam Tasavvuf Doktrinine Giriş, Kitabevi Yayınları, ?stanbul.
CEYLAN, Ömür - Ozan YILMAZ (2005), Hazâna Sürgün Bahâr (Keçecizâde İzzet Molla ve Dîvân-ı Bahâr-ı Efkârı), Kitap Sarayı Yayınları, ?stanbul.
CHITTICK, William - Sachiko MURATA (2000), İslamın Vizyonu, (Çev. Turan Koç), ?nsan Yayınları, ?stanbul.
GÜREL, Rah?an (1999), Enderunlu Vâsıf Dîvânı, Kitabevi Yayınları, ?stanbul.
?PEKTEN, Haluk (1989), Enderunlu Vâsıf, Kültür Bakanlığı Yayınları, ?stanbul.
ÖZGÜL, M. Kayahan (2006), "?ark Ekspresiyle Garb"a Sefer", Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ?stanbul, s.98-106.
SCHIMMEL, Annemarie (2004), İslamın Mistik Boyutları, Kabalcı Yayınları, ?stanbul.
Sühreverdî (2005), Gerçek Tasavvuf - Avarifü'l Mearif, (Çev. Dilaver Selvi), Semerkand Yayınları, ?stanbul.
?ebüsterî (1999), Gülşen-i Râz, (Haz.: Sadık Yalsızuçanlar), Tima? Yayınları, ?stanbul.
?ENTÜRK, A. Atilla (2006), "Klasik ?iir Estetiği", Türk Edebiyatı Tarihi, C.I, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ?stanbul.
TANPINAR, A. Hamdi (1976), 19'uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, ?stanbul.
ULUDAĞ, Süleyman (2005), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınları, ?stanbul.
YILDIRIM, Ali (2006), "Klasik ?iirde Romantik Söylem veya Osmanlı Romantizmi", Türk Edebiyatı Tarihi, C.II, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ?stanbul.