ÇEVRE EĞİTİMİ İÇİN KÜLTÜREL BİR BAKIŞ AÇISI: DEDE KORKUT HİKÂYELERİ

Sözlü kültür mirası, millî kimlik oluşumu, toplumsal bellek üzerinde ortak değerleri ve temel kültür kodlarını geçmişten günümüze süzer ve geleceğe taşır. Dede Korkut Kitabı da içinde eski Türk inançlarından izler barındırdığı için; Türk inanç ve düşünce sistemlerini, hayat felsefesini ve telâkkisini gözler önüne seren bir kültür ansiklopedisi mahiyetindedir. Bu çalışmanın amacı Dede Korkut Hikâyelerini çevre eğitimi açısından analiz ederek çevre eğitimi pedagojisine kültürel bir bakış açısı sunmaktır. Makale nitel araştırma paradigmasına uygun olarak yürütülmüştür. Veri kaynağını Dede Korkut Kitabı'ndaki on iki hikâye teşkil etmektedir. Dede Korkut Hikâyelerinin analizinde doküman analizimetodu kullanılmıştır. Hikâyelerin her biri içerdikleri tabiat unsurları, tabiatla uyum içinde yaşama, tabiat varlıklarından insana atfedilen özellikler, insandan tabiat varlıklarına atfedilen özellikler kategorilerine göre analiz edilmiştir. Analizler sonucunda Dede Korkut Hikâyelerinin tamamında çok sayıda farklı tabiat unsuru tespit edilmiştir. Dede Korkut Hikâyelerinde belirlenen kategorilerle ilgili çok sayıda örnek tespit edilerek kodlanmış ve kodlar Türk mitolojisi, inanç sistemleri ve kültürü ekseninde yorumlanmıştır. Elde edilen bulgular tabiatla ilgili kültürel bakış açımızı, kültür kodlarımızı kuşaklara aktarmak amacıyla Dede Korkut Hikâyelerinin çevre eğitiminde kullanılabileceğini göstermektedir. Dede Korkut Hikâyeleri bağlam temelli öğretim yaklaşımı ile çevre konularına uygun sosyo-kültürel bağlamlar oluşturularak çevre eğitiminde kullanılabilir. Bu yolla çocuklarda, gençlerde ve özellikle öğretmen adaylarında tabiat varlıklarına karşı sevgi, değer verme, ilgi duyma, takdir etme gibi duyuşsal özelliklerin gelişimine de katkı sağlanacağı düşünülmektedir. Ayrıca yükseköğretim öğrencilerinin Dede Korkut Hikâyelerini bütüncül olarak içerik analizi yöntemiyle incelemeleri yoluyla hikâyelerden süzülen tabiat algısını fark etmeleri ve yorumlamaları sağlanabilir. Dede Korkut Hikâyeleri çevre eğitiminde kültürel etkiyi konu edinen araştırmalar için de potansiyel bir malzemedir

A CULTURAL PERSPECTIVE FOR ENVIRONMENTAL EDUCATION: DEDE KORKUT STORIES

Oral culture heritage filters national identity formation, common values in social memory and basic culture codes and brings them to the future generations. The book of Dede Korkut, which displays Turkish belief and thought systems, philosophy and viewpoint of life, could be accepted as an encyclopedia of culture because it carries the traces of Turkish old beliefs. The purpose of the current study is to analyze Dede Korkut stories in terms of environmental education and present a cultural viewpoint to the pedagogy of environmental education. This study applied qualitative research method. The data source was comprised of twelve stories in the book of Dede Korkut. Document analysis was applied to analyze the stories. Each story was analyzed according to the categories as elements of nature, living with nature in harmony, natural features attributed to human beings and human features attributed to natural assets. As a result of the analyses, a great number of various nature elements were determined in all Dede Korkut stories. A great number of samples for each category were determined and coded, and then these codes were interpreted in terms of Turkish mythology, belief systems and culture. The results showed that Dede Korkut stories could be used in environmental education to transfer our cultural point of view and cultural codes to the next generations. Dede Korkut stories could be used in environmental education by creating socio-cultural contexts appropriate for environmental subjects. It is thought that teaching environmental subjects in this way will contribute to teacher candidates, teenagers and also children’s affective features such as loving, giving value, having interest and appreciating the natural assets. Furthermore, tertiary level students could be made to realize the perception of nature in these stories by examining Dede Korkut stories through holistic content analysis. Dede Korkut stories are good sources for studies dealing with cultural effects on environmental education.

PDF

___

Alptekin, A. Berat. “Türk Halk Hikâyelerinde Halk Hekimliği”. Milli Folklor 86 (2010): 5-19.
Assmann, Jan. Kültürel Bellek – Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
Avcı, Mahmut. “Çevre, İnsan ve Kültürü Birbirine Bağlayan Etmen: Su”. Çevre ve Ahlak Sempozyum Bildiri Metinleri Kitabı (2014): 485-497.
Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi 2 ( Kutsal Dişi-Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler-İyeler ve Demonoloji), İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016.
Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Çev. Eren Ercan, Ankara: Yurt Kitap Yayın, 2015.
Connerton, Paul. Toplumlar Nasıl Anımsar?. Çev. Alâeddin Şenel. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1999.
Denkova, Jovanka. “Enviromental education in Macedonian literature for children and juvenils as a way of humanization of children’s personality”. Procedia Social and Behavioral Sciences 15 (2011): 3158–3162.
Dilek, İbrahim. Altay Destanları I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2002.
Dilek, İbrahim. Resimli Türk Mitoloji Sözlüğü Altay-Yakut, Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
Eliade, Mircae. Şamanizm. Çev. İsmet Birkan, Ankara: İmge Kitabevi, 1999.
Ercilasun, A. Bican. “Dede Korkut Mirası”, Makaleler Dil-Destan-Tarih-Edebiyat, Yayına Hazırlayan: Ekrem Arıkoğlu, s. 505-509, Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
Ergin, M. Dede Korkut Kitabı. hisargazetesi.com, 2003.
Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2004.
Eroğlu, Barış. “Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Küresel Isınma Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2009.
Gültekin, Mustafa. “Dede Korkut Kitabı’nda Kahramanların Problem Çözme Yöntemleri ve Dede Korkut Kitabı’nın Eğitimde Kullanılması”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies 15/2 (2015): 49-54.
Gürsoy, Ülkü. “Türk kültüründe ağaç kültü ve dut ağacı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 61 (2012): 43-54.
Kara, Abdulvahap. “Kazak Türkleri’nde Kartalla Avcılık”, (08 Mart 2012), 15 Mayıs 2016, http://abdulvahapkara.com/yayinlari/bildirileri/153-kazak-tuerklernde-kartalla-avcilik.html
Korkmaz, Zeynep. “Dede Korkut Hikâyelerinde İnsan ve Doğa”, Türk Dili XCII 657 (2006): 250- 257.
Onay, İbrahim. “Bozkır Kültüründe At Yetiştiriciliği ve Çin İle Olan İktisadi, Siyasi İlişkilerdeki Rolü”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literatures and History of Turkish or Turkic Volume 10/13 Fall 2015, p. 215-234, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY.
Ong, J. Walter. Sözlü ve Yazılı Kültür – Sözün Teknolojileşmesi Çev. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
Özcan, Hüseyin. “Halk Edebiyatı Metinlerinin Çocuk Edebiyatına Kaynak Olması ve Örneklem Olarak Dede Korkut Hikayeleri”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literatures and History of Turkish or Turkic Volume 3/2 Spring 2008, p. 582- 603, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY.
Roux, Jean-Paul. Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Çev. Aykut Kazancıgil; Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
Sambur, Bilal. “Çevre, İnsan ve Kültürü Birbirine Bağlayan Etmen: Su”. Çevre ve Ahlak Sempozyum Bildiri Metinleri Kitabı (2014): 261-267.
Stevenson, B. Robert. “Schooling and environmental education: contradictions in purpose and practice”. Environmental Education Research 13 (2007): 139-153.
Teksöz, Şahin ve Hamide Ertepınar. “Environmental Literacy, Pre-Servıce Teachers, And A Sustainable Future”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education) 39 (2010): 307-320.
Üstünova, Kerime. “Dede Korkut Boylarını Oluşturan Destanlardaki Ortak Özellikler”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literatures and History of Turkish or Turkic Volume 3/1 Winter 2008, p. 138-144, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY.
Yazıcı Okuyan, Hülya, ve Yasemin Gül Gedikoğlu. "Aytül Akal'ın Çocuk Kitaplarında Çevre Bilinci ve Duyarlığı." Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literatures and History of Turkish or Turkic Volume 7/2 Spring 2012, p. 793-806, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY.
Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2005.
Yıldız, Naciye. “Dede Korkut Hikâyelerinde ve Manas Destanında Ağaç”. Milli Folklor 37 (Bahar 1998): 47-50.