AMANOS DAĞLARINDA BİR PALEOKARSTİK VADİNİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ VE GELİŞİMİ*

Paleokarstik vadiler sahip oldukları özelliklerin yanı sıra dolin, düden, uvala gibi karstik şekillerin herhangi bir sahadaki jeomorfolojik evrimini hakkında ipuçları sağlamaktadırlar. Nitekim paleokarstik vadilerin özelliklerinin belirlenmesi, sahanın eski drenaj ağının hidrolojik ve hidrografik gelişimini belirlemek ve bölgenin paleocoğrafik gelişimine ışık tutmak açısından önemi büyüktür. Paleokarstik vadiler bir sahadaki eski drenaj sisteminin ortaya konulması ve kendi ekseninde gelişen yeni karstik oluşumların (düden, dolin ve uvala vb.) açıklanmasında önemli ipuçları vermektedir. Orta Amanos Dağlarında tespit edilen Üst Miyosen paleokarstik vadi sistemi bu amaca yönelik olarak araştırılmıştır. Söz konusu paleokarstik vadi tektonik hareketlerle sahanın yükselmesi ve oluşan yeni çizgiselliklere bağlı olarak yüzey akışın yeraltındaki mecraları izlemesi ve eski vadi sisteminin askıda kalarak karstlaşması neticesinde oluşmuştur. Aynı süreçte vadide devam eden kartlaşmalar sıralı dolin, düden, polye ve uvala gibi bir takım karstik şekillerin meydana gelmesini sağlamıştır. Paleokarstik vadinin günümüzdeki yüzey karstının izleri olan polyelerde bu aşamada oluşmuştur. Bu polyeler Üst Pliyosen-Pleyistosen döneminde ise akarsular tarafından kapılmış, dış drenaja bağlanarak flüvyo-karstik depresyon özelliği kazanmışlardır. Çalışma amacı doğrultusunda öncelikle eski çalışmalar gözden geçirilmiş, eski ve yeni topografya haritaları irdelenmiş, uydu fotoğrafları incelenmiş, konuyu daha anlaşılır şekilde sunmak amacıyla da CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) yardımıyla yeni haritalar oluşturulmuştur. Ayrıca bu haritalar arazi çalışmaları sırasında sahaya taşınarak uygunluğu denetlenmiştir. Sahadaki diğer paleokarstik vadilerin de araştırılarak özelliklerinin belirlenmesi, Türkiye'nin karstik potansiyelinin ortaya çıkarılmasına yardımcı olacak ve bu alandaki noksanlıkların giderilmesine de katkı sağlayacaktır. İnceleme alanında paleokarstik vadinin sınırlarını belirlemek için kaynak sahasında yeni etütlerin yapılması başka paleovadilerin varlığını tespit etmek bakımından önem arz etmektedir.

GEOMORPHOLOGICAL FEATURES AND EVALUVATION OF A PALEOKARSTIC VALLEY ON THE AMANOS MOUNTS

Paleokarstic valleys provide clues as to the geomorphologic evolution of karstic formations such as dolines, katavothres and uvalas in addition to other characteristics of valleys. Thus, identification of the characteristics of paleokarstic valleys is important to determine the hydrological and hydrographical development of the early drainage network and to shed light on the paleo-geographical development of the regionPaleokarstic valleys present important clues in establishing the early drainage system in an area and in explaining the new karstic formations (dolines, katavothres and uvalas) in its center. The Upper Miocene paleokarstic valley system identified in Middle Amanos Mountains was investigated for these reasons. The above mentioned paleokarstic valley was formed as a result of the rise in the area due to tectonic movements which caused the surface flows to follow underground courses due to newly formed linearity and these factors caused the previous valley system to suspend which led to karstification. The ongoing karstification during the same process resulted in some kartic formations such as dolines, katavothres and uvalas. The poljes which are the modern day traces of the surface karst of the paleokarstic valley were also formed during his phase. These poljes were seized by the rivers during Upper Pliocene- Pleistosen period and gained the characteristics of fluvial-karstic depression as a result of connections to outer drainage. Previous studies were first examined in the framework of the study, past and present topography maps were probed, satellite photos were inspected and new maps were created with the help of Geographical Information Systems (GIS) in order to present the topic more clearly. These maps were transferred to study field to inspect their suitability/relevance. Identification of other paleokarstic valleys in the area by investigations will help reveal the karstic potential in Turkey and will support overcoming the deficiencies in the field. New studies that will be undertaken in the resource area to determine the borders of the paleokarstic valley are important to identify the existence of other paleovalleys.

___

AKAY Ergun ve UYSAL gükrü, "Orta Toroslar'ın Post-Eosen Tektoniği", Maden Tetkik ve Arama Dergisi, Sayı: 108 (1988), s.: 57-68

ARDEL Ahmet, KURTER Ajun ve DÖNMEZ Yusuf, Klimatoloji Tatbikatı, Gstanbul Üniversitesi Yayınları, Gstanbul 1969.

ARDOS Mehmet, "Eğridir gölü güneyinin jeomorfolojisi ve Davras Dağında Pleistosen BuzullaGması", Gstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Sayı: 22 (1997), s.: 99- 110.

ATALAY Gbrahim, "The effects of techtonic movements on the karstification in Anatolia", Acta Carsotologia, Volume: 32, Issue: 2 (2003), pp.: 195-203.

ATALAY Gbrahim, "Toros Dağlarında KarstlaGma ve Karstik Alanların Ekolojisi, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 16 (1988), s.: 1-8.

ATALAY Gbrahim, Türkiye Jeomorfolojisine GiriG, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 9, Gzmir 1987.

ATALAY Gbrahim, Türkiye'nin Ekolojik Bölgeleri, Orman Bakanlığı Yayınları, No: 163, Ankara, 2002.

ATAN R. Orhan, Eğribucak-Karacaören (Hassa)-Ceylanlı-Dazevleri (Kırıkhan) arasındaki Amanos Dağlarının Jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Yayınları No: 139, Ankara 1969.

BLUM D. Michael ve TÖRNQVIST E. Torbjörn, "Fluvial responses to climate and sea-level change; a review and look forward", Sedimentology, Volume: 47, Supplement: 1 (2000)., pp.: 2-48.

BLUMENTHAL M. Michael, SeydiGehir-BeyGehir Hinterlandındaki Toros Dağlarının Jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Yayınları No: 2, Ankara 1947.

ÇETGN Bayram, "Alan Yaylasında (Kırıkhan-Hatay) Fonksiyonel DeğiGimin Coğrafi Özellikleri", Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 27 (2012), s.: 129-151.

ÇETGN Bayram, "Türkiye'de Yayla ve Yaylacılık Kültürünün DeğiGimine Bir Örnek: KırıkhanHatay Alan Yaylası", 16. Uluslararası Türk Kültür Sempozyumu 9 Mayıs 2011

Üsküp/Makedonya, Bildiriler Kitabı, Yayına Hazırlayan: Salih ÜNVER, Lazer Yayınları, Ankara 2011.

DEMGRKOL Cahit, "Türkoğlu (KahramanmaraG) Batısında Yer Alan Amanos Dağlarının Stratigrafisi, Yapısal Özellikleri ve Jeotektonik Evrimi", Maden Tetkik ve Arama Dergisi, Sayı: 108 (1988), s.: 18-37.

DOĞAN Uğur ve KOÇYGĞGT Ali, "Samandağ (Hatay) Kıyı KuGağında Deniz Seviyesi DeğiGiminin Gzleri ve Aktif Tektonik Gle GliGkisi, Doğu Akdeniz, Türkiye", ATAG 13-Aktif Tektonik AraGtırma Grubu 13. ÇalıGtayı, 08-11 Ekim 2009, Çanakkale 2009.

DOĞAN Uğur, "Gidengelmez Dağları'nda Doğal Ortam ve Gnsan GliGkileri", Türkiye Coğrafyası Dergisi, Sayı: 6 (1997b), s.: 41-61.

DOĞAN Uğur, "Manavgat Nehri Havzasının Jeomorfolojik Evrimi", Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 22, Cilt: 2 (2002), s.: 51-65.

DOĞAN Uğur, Suğla Ovası ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası, YayınlanmamıG Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1997a.

ERGNÇ Sırrı, Jeomorfoloji I, (GüncelleGtirenler: Ahmet ERTEK ve Cem GÜNEYSU), GüncelleGtirilmiG Yeni Basım, Der Yayınları No: 284, Gstanbul 2012.

ERGNÇ Sırrı, Jeomorfoloji II, (GüncelleGtirenler: Ahmet ERTEK ve Cem GÜNEYSU), GüncelleGtirilmiG 4. Baskı, Der Yayınları No: 284, Gstanbul 2010.

EROL Oğuz "Türkiye'de Neojen ve Kuvaterner AGınım Dönemleri, Bu Dönemlerin AGınım Yüzeyleriyle YaGıt Tortullara Göre Belirlenmesi", Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 11 (1980), s.: 1-22.

EROL Oğuz, "Batı Toros Dağlarının Messiniyen Paleojeomorfolojisi ve Neotektoniği", Türkiye 8. Petrol Kongresi (16-20 Nisan 1990), GeniGletilmiG Bildiri Özleri, s.: 91-82, Ankara 1990.

EROL Oğuz, "Neotectonic and geomorphologic evolution of Turkey", In: Fairbridge R. W. (ed.) Neotectonics, Zeitschrift für Geomorphologie, Supplement Band., Volume: 40 (1981), pp.: 193-211.

EROL Oğuz, "Türkiye Jeomorfolojisi, Türkiye'nin Jeomorfolojik Evrimi ve Bugünkü Genel Jeomorfolojik Görünümü", YayınlanmamıG Ders Notu, Gstanbul 1989.

EROL Oğuz, "Türkiye'nin Genç Tektonik ve Jeomorfolojik GeliGimi", Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 11 (1983), s.: 1-22.

EROL Oğuz, Klimajeomorfoloji I. Genel KoGullar, Gstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, Üniversite Yayın No: 3682, Enstitü Yayın No: 10, Gstanbul 1992.

EROSKAY S. Okay ve GÜNAY Gültekin, "Tecto-genetic classification and hydrogeological properties of karst regions", International Seminar on Karst Hydrogeology, TurkeyOymapınar, 1979-Proceedings (Edit.: Günay, G.), Publ. By SHW, pp.: 1-41, Ankara 1980.

EROSKAY S. Okay, YILMAZ Yücel, YALÇIN Namık, GÜRPINAR Okay ve GÖZÜBOL M. Ali, "Ceyhan-Berke Rezervuarının Jeolojisi ve Mühendislik Özellikleri", Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, Sayı: 21 (1978), s.: 1-22.

GÜLDALI Naci ve NAZGK Lütfi, "Tınaz Tepe Mağara Sistemi ve Yakın Çevresinin Karstik GeliGimi", Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 12 (1984), s.: 107-114.

GÜNAY Yılmaz, Amanos Dağlarının Jeolojisi ve Karasu Hatay Grabeninin Petrol Olanakları, TPAg Arama Grubu BaGkanlığı Hakkâri-gariyaj Projesi, Ankara 1984.

GÜNDALI Nuri, "Akseki Polyesi, Toroslar'ın karstik bölgelerindeki dağarası ovalarının oluGumu ve geliGimi", Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, Cilt: 19 (1976), s.: 143-148.

GÜNDALI Nuri, "Karstik Erimenin Nicel ve Nitel Düzeni Üzerine Gklimin Etkisi", Jeomorfoloji Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 7 (1978), s.: 71-85.

GÜNEYSU A. Cem, Kovada gölü doğusunun (Isparta) karst jeomorfolojisi, YayınlanmamıG Doktora Tezi, Gstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve GGletmeciliği Enstitüsü, Gstanbul 1993.

HERECE Erdal, Doğu Anadolu Fayı (DAF) Atlası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara 2008.

KARABIYIKOĞLU Mustafa, ÇGNER Atilla, MONOD Olivier, DEYNOUX Max, TUZCU Sevim, ÖRÇEN Sefer, "Tectonosedimentary Evolotion of the Miocene Manavgat Basin, Western Taurides, Turkey", Bozkurt, E., Winchester, J. A., Piper, J. D. A. (Eds), Tectonics and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area, Geological Society, Volume: 173 (2000), pp.: 271-294.

KESER Nurdan, "Bezirgan Polyesi ve Yakın Çevresinin Karst Jeomorfolojisi", Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 42 (2004b), s.: 11-45.

KESER Nurdan, "Çukurbağ Polyesi'nin Jeomorfolojik Evrimi", Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 18 (2008), s.: 113-133.

KESER Nurdan, "Sarıbelen (Sidek) Polyesi ve Katran Dağının Karst Jeomorfolojisi", Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 10 (2004a), s.: 19-52.

KESER Nurdan, Kalkan-KaG-TaGdibi Arasının Jeomorfolojisi, YayınlanmamıG Doktora Tezi, Gstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve GGletmeciliği Enstitüsü, Gstanbul 1996.

KOÇAK Glksen, Kırkgöz Kaynakları (Antalya) ve Yakın Çevresinin Karst Jeomorfolojisi, YayınlanmamıG Doktora Tezi, Gstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gstanbul 2000.

KOÇYGĞGT Ali, "Güneybatı Türkiye ve Yakın Dolayında Levha içi Yeni Tektonik GeliGim", Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, Cilt: 27, Sayı: 1 (1984), s.: 1-15.

KOP Alican, ÜNLÜGENÇ Ulvi Can ve DEMGRKOL Cavit, "Kırıkhan ve Civarının (HATAY) Stratigrafik GeliGimi, GD Türkiye", Yerbilimleri, Sayı: 40/41 (2002), s.: 51-80.

KORKMAZ Hüseyin, Kahraman MaraG Havzasının Jeomorfolojisi, T.C. Kahraman MaraG Valiliği Gl Kültür Müdürlüğü Yayınları No: 3, Kahraman MaraG 2001.

KORUS T. Jesse, KVALE P. Erik, ERIKSSON A. Kenneth ve JOECKEL R. Matt, "Compound paleovalley fills in the Lower Pennsylvanian New River Formation, West Virginia, USA", Sedimentary Geology, Volume: 208 (2008), pp.: 15-26.

KURTER Ajun, Türkiye'nin Morfoklimatik Bölgeleri, Gstanbul Üniversitesi Yayın No: 2585, Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 106, Gstanbul 1979.

MÜLAZIMOĞLU Necip Sabri, Gskenderun Körfezi Tabanı, Kıyıları ve Çevresinin Kuvaterner Jeolojisi ve Jeomorfolojisi, YayınlanmamıG Doktora Tezi, Gstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Strüktür ve Yeraltı Kaynakları Kürsüsü, Gstanbul 1979.

NAZGK Lütfi, BeyGehir Gölü Güneybatısı ile Kembos Polyesi Arasının Karst Jeomorfolojisi, YayınlanmamıG Doktora Tezi, Gstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve GGletmeciliği Enstitüsü, Gstanbul 1992.

ÖVER Semir, ÜNLÜGENÇ Ulvi Can ve ÖZDEN Süha, "Hatay Bölgesinde Etkin Gerilme Durumları", Yerbilimleri, Sayı: 23 (2001), s.: 1-14.

ÖZgAHGN Emre, "Antakya'da (Hatay) Yer Seçiminin Jeomorfolojik Özellikler ve Doğal Risk Açısından Değerlendirilmesi", Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 23 (2010), s.: 1-16.

ÖZgAHGN Emre, "Mekânın Fiziksel Planlanmasına Bir Örnek: Alan Yaylası (Kırıkhan/HATAY)", Uluslararası Sosyal AraGtırmalar Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 23 (2012), s.: 373-385.

ÖZgAHGN Emre, "Koltukkayası TünemiG Senklinalinin Jeomorfolojisi", International Journal of Social Science, Volume: 6, Issue: 1 (2013), pp.: 1161-1191.

ÖZTAg Turgut, "Boğsak Karst Kaynağı (Mersin-TaGucu) Dolayının Karst ve KartlaGma Özellikleri", Jeoloji Mühendisliği Dergisi, Sayı: 41 (1992), s.: 118-130.

ÖZTEMGR Filiz, NECGOĞLU Altan, BAĞCI Günruh, "Antakya ve Çevresinin Depremselliği ve Odak Mekanizması Çözümleri", TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası, Jeofizik, Sayı: 14, Cilt: 1-2 (2000), s.: 87-102.

PEKCAN Nilüfer, Karst Jeomorfolojisi, Filiz Kitabevi, Gstanbul 1999.

POSAMENTIER W. Henry ve VAIL R. Peter, "Eustatic controls on clastic deposition II -sequence and systems tract models. In: Wilgus", C. K., Hastings, B. S., Kendall, C. G. St. C.,

Posamentier, H. W., Ross, C. A., Van Wagoner, J. C. (Eds.), Sea Level Changes: An Integrated Approach, Special Publication, Volume: 42 (1988), SEPM (Society for Sedimentary Geology), Tulsa, Oklahoma, pp.: 125-154.

SELÇUK BGRGCGK Ali, BeyGehir Gölü Havzası'nın Strüktüral ve Jeomorfolojik Etüdü, Gstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları, No: 119, Gstanbul 1982.

SHANLEY W. Keith ve MCCABE J. Peter, "Perspectives on the sequence stratigraphy of continental strata", American Association of Petroleum Geologists Bulletin, Volume: 78 (1994), pp.: 544-568.

gENGÖR Ali Mehmet Celal, Türkiye'nin Neotektoniğinin Esasları, Türkiye Jeoloji Kurumu Konferans Serisi 2, No: 40, Ankara 1980.

TERLEMEZ H. Ç. Gsmail, gENTÜRK Kamil, ATEg gerafettin, SÜMENGEN Muhsin ve ORAL Atilla, Gaziantep dolayının ve Pazarcık-Sakçagöz-Kilis-Elbeyli-Oğuzeli arasının Jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Derleme Rapor No: 9526, Ankara 1992.

WRIGHT V. Paul ve MARRIOTT B. Susan, "The sequence stratigraphy of fluvial depositional systems: the role of floodplain sediment storage", Sedimentary Geology, Volume: 86 (1993), pp.: 203-210.

YILMAZ Yücel, Amanos Dağlarının Jeolojisi, Cilt: I-II-III-IV, Gstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Döner Sermaye GGletmesi, Gstanbul 1984.

ISSN: 1308-2140
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: Mehmet Dursun Erdem

Arşiv