AKSARAY’DA BÜYÜK BİR AFET: 1911 SEL FELÂKETİ

ellikle iktisadi hayatın şimdiye nazaran daha fazla doğa olaylarının etkisinde olduğu eski dönemlerde meydana gelen doğal afetlerin beraberinde getirdiği ekonomik ve sosyal meseleler, toplumları ve devletleri uzun süre meşgul etmiştir. Dolayısıyla bir devletin veya kentin sosyal ve iktisat tarihinin tam olarak anlaşılabilmesi için yaşadığı büyük doğal afetler ile bunların etkilerinin de ortaya konulması elzemdir. Osmanlı Devleti'nin hüküm sürdüğü dönemde Aksaray kenti doğal afetler içerisinde en fazla sel felaketlerinden etkilenmiştir. Şehrin ortasından geçen Melendiz Çayı'nın taşması sonucu yaşanan ve şehre önemli boyutta zarar veren büyük sel felaketlerinden bir tanesi de 1911 kışında yaşanmıştı. Aksaray'da bulunan yirmi altı mahalleden yirmisinin en az 15 gün boyunca sular içinde kaldığı bu afet sırasında çok sayıda ev, ahır, samanlık, okul, kilise vs. binalar yıkılarak kullanılamaz hale gelmişti. Selzedelerin önemli bir bölümünü oluşturan 195 hane sakini, sadece erzak ve yevmiyelerini tedarik edebilen fukara kesimindendi. Bunlar içerisinde özellikle 132 hanede yaşayan 530 nüfus çok zor durumda kalmıştı. Kış mevsiminde -20 derecede evsiz, yiyeceksiz ve yakacaksız kalan çok sayıda selzede bir müddet sefalet içinde yaşamlarını devam ettirmişlerdi. Afet sonrasında Aksaray idarecileri ve ileri gelenlerinin yardım talepleri merkezi hükümet tarafından olumlu karşılanmış, evleri yıkılarak bir süre açıkta kalan selzedeler yaşadıkları sefaletten kurtarılmaya çalışılmıştır. Arşiv belgeleri ve dönemin ulusal gazetelerinden faydalanılarak hazırlanan bu çalışma ile Aksaray'ın sosyoekonomik yapısı ve Osmanlı doğal afetler tarihi literatürüne katkı sağlaması hedeflenmiştir

A GREAT DISASTER IN AKSARAY: 1911 FLOOD CATASTROPHE

In old times, when especially the economic life was more influenced by nature events more than now, the economic and social issues brought by natural disasters have kept communities and states busy for a long time. That is why, it is essential to reveal the great natural disasters and their effects in order to understand the social and economic history of a county or city. During the time of the Ottoman Empire, Aksaray city was most affected by flood disasters among natural disasters. One of the great flood disasters that caused by flooding of the Melendiz River passing through the middle of the city and damaging the important dimension of the city took place in the winter of 1911. During the disaster, twenty negihborhoods in Aksaray were submerged at least for 15 days; many houses, stables, haystacks, schools, churches, buildings have been destroyed and become unusable. The 195 households that made up an essential part of the flood victims consisted of a poor section that could only supply stores and daily wages. In particular, the 530 population living in 132 households remained in a challenging situation. During the spring season when the weather was warm, flood victims were taking refuge in tree shadows and the situation was sad. They also noted that "there is a possibility of losing lives in the population." After the disaster, Aksaray administrators and elders' relief requests were welcomed by the central government, the flood victims, whose houses were demolished for a while, were tried to be rescued from the misery. With this study which was prepared by using archival documents and national newspapers, it was aimed to contribute to the literature of Ottoman natural disasters and the socio-economic structure of Aksaray.

PDF

___

Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) 3861/289549, 23 Ş 1329; 3909/293138, 2 B 1329.
Dahiliye Nezareti Mütenevvia Evrakı (DH.MTV.), 52/11; 52/14, 11 S 1329; 52/31, 5 Ş 1329.
Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ.) 66/33, 7 S 1328.
Hatt-ı Hümayun (HAT.) 19/880, 14 S 1191.
Meclis-i Vükela (MV.), 154/3, 1 Ş 1329
Aksaray Vilayet Gazetesi, sayı 130-131, 29 Mayıs-5 Haziran 1929.
H. 1286 (M.1869-1870) Konya Vilayet Salnamesi, Konya Vilayet Matbaası, H. 1286.
H. 1317 (M.1899-1900) Konya Vilayet Salnamesi, Konya Vilayet Matbaası, H. 1299.
H. 1332 (M.1913-1914) Konya Vilayet Salnamesi, Konya Vilayet Matbaası, H. 1332. Sabah, 3 Haziran 2015.
Tanin, sayı 865-904, 29 M-9 Ra 1329.
Yeni İkdam, sayı 303-330, 15 M-13 S1329.
Aygün, Necmettin, Nüfus Defterleri’nde Aksaray’ın Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1830-1845), Aksaray Üniversitesi Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, c. I, Ankara 2016.
Demir, Alparslan-Esat Aktaş, “Gümüşhane Sancağı’nda Doğal Afetler (1888-1910)”, OTAM, Sayı 24, Ankara 2010, s. 21-54.
Demirtaş, Mehmet, “XVI. Yüzyılda Meydana Gelen Tabii Afetlerin İstanbul’un Sosyal ve Ekonomik Hayatına Etkilerine Dair Bazı Misaller”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. IV, Sayı 2, Erzurum 2004, s. 37-50.
Doğer, Ersin, “Foçalılar ve Gediz Nehri Yatağının İkinci Kez Değiştirilme İsteği”, Foça Üzerine Yazılar, Foça Belediyesi, İzmir 1998, s. 23-26.
Erdal, Zekâi, Aksaray Evleri, Aksaray Belediyesi Yay., Aksaray 2016.
Erler, Mehmet Yavuz, “Meşrutiyet İdaresi Altında, Erzurum Sel Baskını, 1910”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. I, Sayı 2, 2008, s. 114–140.
Farooqhi, Suraiya, “Tarımsal bir Değişimin Göstergesi Olarak Doğal Afet: Edirne Bölgesinde Sel 1688-89, Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler, Girit Üniversitesi Akdeniz
Araştırmaları Enstitüsü, Haz. Elizabeth Zachariadou, Çev. Gül Çağalı Güven-Saadet Öztürk, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2001, s. 273-287
Finkel, Caroline, “A Consideration of the Sources for the Historical Seismicity Of Anatolia”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Afetler ve Deprem Semineri (22-23 Mayıs 2000), Globus Yay., İstanbul 2001, s. 277-287.
Gönüllü, Ali Rıza, ʺOsmanlı Devletiʹnin Son Döneminde Meydana Gelen Sel Baskınları (1857‐ 1913)ʺ, Sakarya Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 28, 2010, s. 351‐ 373.
Gül, Mustafa Fırat–Özdil, Orhan, “Aksaray Şehrinde “İkinci Nuh Tufanı”: 1863 Sel Felâketi”, Tarihin Peşinde, 2013, Sayı 10, s. 213-236.
Kapanşahin, Muhittin, “Osmanlı Belgelerine Göre Meriç Nehri Taşkınları”, Osmanlı’da Nehirler ve Göller, c. II, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Not Yayınları, Kayseri 2015, s. 545-560
Kılıç, Orhan, “Mühimme Defterlerine Göre 16. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nde Doğal Afetler (Fırtınalar, Su Baskınları, Şiddetli Soğuklar ve Yıldırım Düşmesi Olayları)”, Pax Otomana Studies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç, Ed. Kemal Çiçek, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2001, s. 793–820.
Konyalı, İbrahim Hakkı, Abide ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi, Fatih Yayınevi, c. I- II, İstanbul 1974.
Satılmış, Selahattin, “1891 Kışında Büyük Menderes, Gediz, Küçük Menderes ve Bakırçay Nehirleri’nde Yaşanan Taşkınlar ve Afet Yönetimi”, Osmanlı’da Nehirler ve Göller, c. II, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Not Yayınları, Kayseri 2015, s. 627-642.
Şahin, Cemalettin-Sipahioğlu, Şengün, Türkiye Afetler Coğrafyası, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara 1991.
Tuncel, Metin, “Anadolu’da Doğal Afetler Sonucunda Yer Değiştiren Şehirler”, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Afetler ve Deprem Semineri, Globus Yay., İstanbul 2001, s. 291-308.
Yılmazçelik, İbrahim, “XVIII. ve XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde (Anadolu’da) Meydana Gelen Tabiî Afetler”, XIV. Türk Tarih Kongresi (Eylül 2002), c.II, Kısım I, Ankara 2005, s. 665- 693.