ADIYAMAN YÖRESİ ATASÖZLERİ VE DEYİMLERİNDE GELİN- KAYNANA İLİŞKİSİ VE EVLİLİK KONUSU

Geniş halk yığınlarının yüzyıllar boyunca geçirdikleri denemelerden ve bunlara dayanan düşüncelerden doğan atasözleri, ulusun ortak düşünce, kanış ve tutumunu belirtir. Anlatıma renk katan deyimler ise uzun sözleri kısa ve etkili bir yolla aktarabilmemizi sağlar. Bunlar; bir toplumun yaşayış biçimi, gelenek ve görenekleri, çeşitli inançları vb. konularda ipuçları veren önemli dil malzemeleridir. Çok eski bir yerleşim yeri olan ve günümüze kadar birçok kültüre ev sahipliği yapan Adıyaman, geleneksel kültürün yoğun olarak yaşandığı bir ildir. Türkçenin çeşitli ağızlarında olduğu gibi, Adıyaman ağzında da çok sayıda atasözü ve deyim yaşamaktadır. Atasözleri ve deyimlerimizde evlilik konusunun, özellikle de gelin-kaynana ilişkisinin ayrı bir yeri vardır. Adıyaman yöresinde, gerek gelin-kaynana ilişkisini ele alan gerekse evlilik konusunu işleyen atasözleri ve deyimlere sık rastlanır. Bunların bazılarında konu üstü kapalı bir şekilde anlatılırken bazılarında da açık ve keskin bir dil kullanılmaktadır. Gelin-kaynana ilişkisini ele alan atasözleri ve deyimlerde "acımasızlık, çaresizlik, feryat, fesatlık, fırsatçılık, geçimsizlik, pişmanlık, saygı, şikâyet, talihtalihsizlik, kışkırtma" konuları işlenirken; evlilik konusunu ele alanlarda "akrabadan kız alma, bacanak sevgisi, bencillik, değer verme, evlilik sonrası davranış değişikliği, geçim sıkıntısı, gösteriş, güven, hor görme, iyi geçinme, kız alınacak aile, korku, sağlık, talih-talihsizlik, umduğunu bulamama, yeme-içme, yeniden evlenme, yiğitlik, zamanında evlenmemenin doğurduğu olumsuz sonuçlar, zenginlik" kavramları ele alınmaktadır. Bu çalışmada, konuyla ilgili olarak, Adıyaman ağzında kullanılan 34 atasözü ve 9 deyim çeviri yazı işaretleri ve Türkiye Türkçesindeki karşılıklarıyla birlikte verilmiş; aynı zamanda her biri için de kaynak kişi gösterilmiştir

THE RELATIONSHIP DAUGHTER-IN-LAW AND MOTHER-INLAW AND MARRIAGE MATTER IN THE ADIYAMAN PROVERBS AND IDIOMS

Proverbs, which arise from what large multitudes experience over centuries and thoughts that are based on those experiences, indicates common thinkings, opinions and attitudes of a nation. Idioms, which embellish expression, help us express long statements in a short and effective way. Those are important language materials giving hints about lifestyle, traditions and various beliefs etc of a society. Adıyaman, which is an ancient city and has hosted various cultures so far, is a city where traditions still live. Like other Anatolian Turkish dialects, many proverbs and idioms live in Adıyaman dialect. Marriage and relations between daughter-in-law, mother-in-law have a particular place in Adıyaman dialect. In Adıyaman region, one can encounter many proverbs and idioms about marriage or relations between daughter-inlaw, mother-in-law. Some of them express the matters implicitly but some of them use clear and sharp language. The proverbs and the idioms discussed the relations of daughter-in-law and mother-in-law include the topics “cruelty, despair, cry, sedition, opportunism, derangement, regret, respect, complement, fortune-misfortune, provocation”; in contrast, the proverbs and the idioms addressing the subjects of marriage include the topics “intermarriage, devoting of brother-in-law, selfishness, valuing, behavior change after marriage, lack of livelihood, ostentation, trust, scorn, harmony, the family getting a bride from, fear, health, fortune-misfortune, disappointment, eatingdrinking, remarriage, bravery, negative results arise from not to marry in time, wealth”. In this article, in connection with the subject, 34 proverbs and 9 idioms used in Adıyaman dialect are given together with their transcription symbols; also the resource persons are indicated for each one

PDF

___

AKSAN Doğan, Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara – 1996.

-------------------, Türkçenin Gücü, 6.baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara – 1999.

-------------------, Her Yönüyle Dil, 2.baskı, TDK Yayınları, Ankara – 2003.

AKSOY Ömer Asım, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1, Ġnkılâp Yayınları, Ġstanbul – 1993 A.

-------------------, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2, Ġnkılâp Yayınları, Ġstanbul – 1993 B.

------------------- ve diğerleri, Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I – II, 4.baskı, TDK Yayınları, Ankara – 2009.

ALKAYIġ M. Fatih, Adıyaman Ağzında Atasözleri ve Deyimler, Öncü Kitap, Ankara – 2012.

-------------------, “Adıyaman Ağzında Kullanılan Ġki Enklitik Edatı: ķe, o”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 4, Sayı 6, Haziran – 2011.

------------------------ ve DOĞAN Ahmet Turan, “El-Ferec Ba‟de‟Ģ-ġidde‟de Geçen Deyimler”, Turkish Studies, Volume 6/3 Summer – 2011.

AYVERDĠ Ġlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 3cilt, Kubbealtı NeĢriyatı, Ġstanbul – 2005.

DEMĠR Nurettin ve YILMAZ Emine, Türk Dili El Kitabı, Grafiker Yayınları, 3.baskı, Ankara – 2006.

DERLEME SÖZLÜĞÜ, I-XII. cilt, TDK Yayınları, Ankara – 1993.

DEVELLĠOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, 29. baskı, Ankara – 2009.

DLT – DĠZĠN, TDK Yayınları, cilt IV, Ankara – 1999.

ERGAN Nevin Güngör, “Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Aile ve Akrabalık AnlayıĢı”, Türk Kültürü Kongresi Bildirileri C.II, turkoloji.cu.edu.tr.

ERSÖZ AyĢe Günindi, “Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kadına Yönelik Toplumsal Cinsiyet Rolleri”, Gazi Türkiyat, Bahar 2010 sayı 6.

EKER Süer, ÇağdaĢ Türk Dili, 6.baskı, Grafiker Yayınları, Ankara – 2010.

GÜLENSOY Tuncer ve ALKAYA Ercan, Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası, 2.baskı, Akçağ Yayınları, Ankara – 2003.

GÜLSEVĠN Gürer, “Anadolu Ağızlarında Etnik (Boysal) Özellikler ve Çepni Ağızları Üzerine”, www.turkishstudies.net, Volume 4/3, Spring – 2009.

GÜNDÜZALP Selim, Deyimler ve Öyküleri, C. I, Zafer Yayınları, Ġstanbul – 2008.

GÜNAY Esra Gülin, Adıyaman – Merkez, Kâhta, Gerger, Samsat Yöresi Ağzı (Ġnceleme-MetinSözlük), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Elazığ–2008.

ĠSPĠRLĠ Serhan Alkan, “Atasözlerimiz, Deyimlerimiz ve Manilerimizde Gelin Kaynana ĠliĢkisi” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi (ESOSDER), Temmuz 2004 C.3 s.9.

KARAAĞAÇ Günay, Türkçenin Söz Dizimi, Kesit Yayınları, Ġstanbul – 2011.

KARAHAN Leyla, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yayınları, Ankara–1996.

---------------------, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, 13. baskı, Ankara – 2008.

NAKĠBOĞLU Sadi H., Adıyaman ve Yöresi Ağızları, Niğde Üniversitesi Yayınları, Niğde–2001.

NALBANT Mehmet Vefa, Türkçe Enklitik Edatı lA, V.Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, cilt II, s.2157-2174, TDK Yayınları, Ankara – 2004.

PARLATIR Ġsmail, ATASÖZLERĠ, Yargı Yayınevi, Ankara – 2007 A.

---------------------, DEYĠMLER, Yargı Yayınevi, Ankara – 2007 B.

---------------------, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, 2.baskı, Yargı Yayınevi, Ankara – 2009.

REDHOUSE SÖZLÜĞÜ, Redhouse Yayınevi, Ġstanbul – 1990.

ġAVK Ülkü Çelik, Kırgız Atasözleri, TDK Yayınları, Ankara – 2002.

TÜRKÇE SÖZLÜK, TDK Yayınları, Ankara – 2005.

YAĞINLI Ahmet Âkil, Adıyaman Ağzı ve Kültürü, Adıyaman Belediyesi Yayınları, Adıyaman – 2006.

ZÜLFĠKAR Hamza, Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, TDK Yayınları, Ankara – 1995.

www.adiyaman.gov.tr, Adıyaman Valiliği Resmi Ġnternet Sitesi.

http://tdkterim.gov.tr, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Türk Dil Kurumu.

http://www.tdkterim.gov.tr, Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu.

http://tdkterim.gov.tr, Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü, Türk Dil Kurumu.