Tokat Ahi Pasha Complex and Its Economic Structure in the XIX Century

Ahi Pasha is an artist and dervish who lived in the fourteenth century and belonged to the tradition of ahi order. It is understood which he devoted his life to charity and service works. However, detailed information about his life could not be reached. He left valuable works in Tokat, where he spent his life. He was especially well-known with the mosque he had built, the zawiyah and the foundation he left for the continuation of the service in these places. In this article, the complex and economic structure of Ahi Pasha, who had a mosque, a zawiyah and a range with various units built in Tokat Merkez Hoca Cemaleddin District on 12 Ramadan 765/6 June 1364, are discussed. Ahi Pasha donated various villages, mill dinkhane, shops and orchards in Tokat Center, Artukabad and Kazabad to generate income for this complex. There is no independent study based on the complex and foundation charter of Ahi Pasha, who brought such a permanent service to Tokat in a very early period. Only Art Historians and some historians have made summary evaluations based on some general information. The document was written in Arabic on 12 Ramadan 765 / 6 June 1364. Ahi Pasha had a mosque built in the neighborhood known as Hoca Cemaleddin since ancient times, a zawiya to the north of the mosque, a sofa, a winter room, a bakery and a bakery to the right of the zawiya. In our research on this building, which has been in service for many years, it has been determined which some of the mites of the complex were confiscated during the historical process, lost its function over time and used as a mosque today.

Tokat Ahi Paşa Külliyesi ve XIX. Yüzyılda Ekonomik Yapısı

Ahi Paşa, 12 Ramazan 765/6 Haziran 1364 tarihinde Tokat Merkez Hoca Cemaleddin Mahallesinde bir cami, caminin kuzeyinde bir zaviye, zaviyenin sağında, bir sofa, bir kışlık oda, bir fırın ve ekmekhaneden oluşan bir külliye inşa ettirmiştir. Bu külliyeye gelir getirmek üzere Tokat merkez, Artukâbad ve Kazâbad’ta çeşitli köyler, değirmen, dinkhâne, dükkân ve bostanlar vakfedilmiştir. Vâkıf, külliyede görev yapmak üzere nâzır, hükkâm, imam, müezzin gibi kadrolar ihdas etmiş ve bu görevlere atanmak için adaylarda birtakım şartlar aranmasını şart koşmuştur. Devlet Arşivler Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi ve şer’iyle sicillerinde yapılan taramalarda külliye ile ilgili bazı belgeler saptanmıştır. Ancak vakfın ekonomik yapısını geniş bir perspektifte ortaya koyacak belgelere ulaşılamamıştır. Muhasebesi ile ilgili 1574 tarihli Defter-i Evkaf-ı Rum’da ve 53 nolu Tokat Şer’iyle Sicilinde birkaç kayıt tespit edilmiştir. Bu kayıtlar üzerinde yapılan incelemede tarihi süreç içerisinde vakfın bazı akarlarına el konulduğu, zamanla külliye işlevini yitirip sadece cami olarak hizmet verdiği görülmüştür. XIX. yüzyıla ait muhasebe kayıtlarından akarlardan elde edilen gelirden vergiler mürtezika maaşı, kahve, duhan parası ödendiği, vâkıfın vakfiyede yapılmasını şart koştuğu diğer hususların yerine getirilmediği anlaşılmıştır. Ahi Paşa Külliyesi ile ilgili vakfiyesine dayalı özel bir çalışma yapılmamıştır. Ancak birkaç çalışmada yapı mimari olarak incelenmiş, birkaç çalışmada ise tarihi hakkında genel bir değerlendirme yapılmıştır

PDF

___

Açıkel, A. (2001). XIV-XVI. Yüzyıllarda Tokat zaviyeleri. İçinde Pax Ottomana studies in memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç (s. 13). Yeni Türkiye Yayınları.

Açıkel, A. (2012). Tokat. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 41, ss. 219-223). TDV Yayınları.

Açıkel, A. (2017). Osmanlı döneminde Tokat kazasında ahiler ve ahi zaviyeleri, I. Uluslararası ahilik kültürü ve Kırşehir sempozyumu, 1-21.

Akgündüz, A. (1996). İslâm hukukunda ve Osmanlı tatbikatında vakıf müessesesi. Osmanlı Araştırmalar Vakfı.

Güvemli, O & Güvemli, B. (2016). Osmanlı kayıt kültüründe vakıf muhasebesi ve devlet muhasebe sistemi, Vakıflar Dergisi, 46(9).

https://kulturportali.gov.tr/turkiye/tokat/kulturenvanteri/ahi-pasa-mescidi-ve-kabri Kara, M. (2017). Tekke ve zaviyeler, Dergâh Yayınları.

Numan, İ. (1985). İlk devir Türk sufi merkezlerinin mahiyetleri ve mimarilerinin menşei hakkında, Vakıflar Dergisi, 19, 31-48.

Okudan, M. (2017). Osmanlı dönemi Samsun vakıfları. Erol Ofset.

Okudan, M. (2019). Tokat Halef Sultan Hankahı Vakfı (H.691/1321), Dergiabant, 13, 133-148.

Okudan, M. (2019). Tokat Ebu Şems (Vezir Ahmed Paşa) Zaviyesi Vakfı, BUİFD, 13, 169-184.

Osmanlı Arşivi. İbnülemin Tasnifi Evkaf (BOA. İE. EV.), 12/1421; 56/61.

Osmanlı Arşivi. Cevdet Tasnifi Evkaf (BOA. C. EV.), 207/10306.

Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Tasnifi III. Ahmed (BOA, AE. SAMDIII.), 85/8509.

Özcan, Görgün. (2017). Osmanlı şehirciliği ve vakıflar, Yeditepe Yayınları.

Özgen, Mutlu. (2017). Şehr-i meydan Tokat, Gece Kitaplığı.

Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi. 1918 yılı Muhasebe Defteri, nr. 9, s. 296.

Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi. 1874 yılı Muhasebe Defteri, nr. 1, s. 52-53.

Tokat Şer’iyye Sicil Defteri (TŞSD), Defter nr. 53, V. 188, 190.

Üstek, F. (1985). Tokat merkez kazası vakıf kayıtları: H. 984 (M. 1576) tarihli defter-i evkaf-ı Rum’a göre. Gazi Üniversitesi.

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 611, Sayfa no. 93, Sıra no. 79.

Yediyıldız, B. (2012). Vakıf. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 42, ss. 479- 486). TDV Yayınları.

Yediyıldız, B. (2003). XVIII. yüzyılda Türkiye’de vakıf müessesesi: bir sosyal tarih incelemesi. Türk Tarih Kurumu.

Turkish Studies- Comparative Religious Studies-Cover

ISSN: 2667-5544
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ