İbnü'r-Râvendî'nin Şiî Düşüncedeki Yeri

Çalkantılı olayların görüldüğü ve fikri açıdan gelişmelerin kaydedildiği hicri 3. asırda Bağdat'ta yaşayan İbnü'r-Râvendî'nin Bağdat'ta bulunduğu dönemde, Abbasi Devleti'nde Me'mûn, Mu'tasım, Vâsık ve Mütevekkil olmak üzere dört halife değişmiştir. Orta Çağ biyografi kitapları İbnü'r-Râvendî'nin Bağdat'ta yaşadığı ve hayatının en önemli dönemini Bağdat'ta geçirdiği konusunda hemfikir olsalar da onun hayatına ve gerçek fikirlerine dair çok az bilgi bulunmaktadır. Mütevekkilin halife olması ile büyük bir tehlikeyle karşı karşıya kalan Mu’tezile, böyle bir dönemde İbnü'r-Râvendî'nin kendilerinden ayrılarak mezhebe eleştirilerde bulunmasını oldukça sert bir tepkiyle karşılamıştır. Karşılaştığı tepkiler ve hakkındaki olumsuz yargılar nedeniyle eserleri yasaklanan ve yakılan İbnü'r-Râvendi'nin Mu'tezile'den ayrıldıktan sonraki hayatı ve faaliyetlerinin net bir resmini veren herhangi bir kaynak günümüze ulaşmamıştır. İslam dünyasında ilhadî olarak kabul edilen fikirlere ilgisinin olduğu ve eserlerinde bu fikirlere yer verdiği bilinse de İbnü'r-Râvendî'nin bunları kabul edip etmediği hakkında mutlak bir tespitte bulunmamız mümkün değildir. Yapılan çalışmalarda Şiî ve Mu'tezilî fikirler arasında gidip gelen bir hayatı olduğu veya böyle lanse edildiği görülse de İbnü'r-Râvendî'nin düşüncelerini ana hatlarıyla Şiî gelenek şekillendirmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Mezhepleri Tarihi, İbnü’r-Râvendi, Bağdat, Şia, Mu’tezile

The Place of Ibn al-Rawandi in Shiite Thought

In the third century of Hegira, in the Abbasid State changed four caliphs as Me’mûn, Mu’tasım, Vâsık and Mütevekkil at Baghdad, where lived tumultuous events and improved in terms of ideas, while Ibn al Rawandi was at Baghdad. Even if medieval biography boks come to agree about Ibn al- Rawandi who lived in Baghdad and and he was at Baghdad on his most important period, very few informations are shown about his life and his real ideas. Mu’tazila come to across great danger after Mutawakkil had been the caliph. In such a period when Ibn al-Rawandi left Mu’tazila and he criticized to sect, he was exposed to very strong reaction by Mu’tazila. After he left Mu’tazila, no source has been found that gives a clear picture of the life and activities of Ibn al-Rawandi, who was banned and burned because of these encountered responses and negative judgments about him. Although it is known that he is interested in Islamic thought and includes these ideas in his works, it is not possible to make absolute determination as to whether Ibn al-Rawandi accepted all of these ideas or not. The ideas of Ibn al-Rawandî, who appeared to have a life going on or advertised between the Shi'ites and Mu’tezilites ideas, were mainly shaped by the Shi'ite tradition.

Keywords:

History of Islamic Sects, Ibn al-Rawandi, Baghdad, Shi'a, Mu'tazila,

PDF

___

A’sem, Abdulemir. Ibn ar-Riwandi’s Kitab Fadihat al-Mu’tazilah. Dımaşk: et-Tekvin li't-Tıbaa ve'n-Neşr, 2010.
Âlü Selmân, Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan. Kütübün Hazzera Minha’l-Ulema. Riyad: Daru’s-Sumay’i, 1415/1995.
Aydınlı, Osman. Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu'tezile Ekolü Tarihi ve Öğretisi. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
Bağdâdi, Ebu Mansûr Abdülkâhir. el- Fark Beyne’l- Fırak/Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
Balcı, Rumeysa. İbnü’-r-Râvendî’nin Dinî ve Mezhebî Görüşleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Demir, Habip. Horasan’da Şiîlik: İran’da Şiîliğin Tarihsel Arka Planı. Ankara: Otto, 2017.
Ess, J. Van. “Ibn ar-Rewandî or the Making of an Image”. al-Abhath. 27 (1978-1979): 5-26.
Ess, J. Van. Theologie und Gesellschaft im 2. Und 3. Jahrhundert Hidschra/ Theology and Society in the Second and Third Centruies of the Hijra: A History of Religious Thought in Early Islam. Almanca’dan İngilizce’ye Trc. Gwendolin Goldbloom. Ed. Maribel Fierro v. dğr. Leiden-Boston: Brill, 2017.
Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Makâlâtü'l-İslâmiyyîn ve İhtilafu'l-Musallîn /İlk Dönem İslam Mezhepleri. Trc. Mehmet Dalkılıç & Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
Hakyemez, Cemil. “Şiî İmâmiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmamet”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/13 (2008): 7-36.
Hayyât, Ebu’l-Hüseyin Abdurrahim b. Muhammed b. Osman. Kitâbü’lİntisâr ve’r-Red alâ İbnü’r-Râvendî el-Mülhid. Nşr. H. S. Nyberg, Kahire: Mektebetü’t Dâru’l-Arabiyye, 1344/1925.
Hayyûn, Reşîd. Mu‘teziletü’l-Basra ve’l-Bağdad. Londra: Dâru'l-Hikme, 2000.
Inati, Shams C. “Ibn ar-Rawandi”. Routledge Encyclopedia of Philosophy. Ed. Edward Craig. 4: 636-637. Londra: Routledge, 1998.
İbn Hallikân, Ebu'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’lAʿyân ve Enbâʾü Ebnâʾi’z-Zamân. Thk: İhsan Abbas. Beyrut: Dâru'sSekafe, ts.
İbn Şehrâşûb, Ebû Ca‘fer Reşîdüddîn Muhammed b. Alî. Meʿâlimü’lUlemâ. Kum: Müesseetu Neşri’l-Fukahâ, 1425/2005.
İbnü’l-Cevzî, Cemaleddin Ebu’l Ferec. el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem ve’lMülûk. Nşr. Muhammed Abdulkadir Atâ & Mustafa Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
İbnü’n-Nedim, Ebü'l-Ferec Muhammed Ebu Yakup İshak. el-Fihrist. Thk: İbrahim Ramazan, Beyrut: Dâru’l-Marife, 1997.
Jassim, M. Hussain. Occultation of the Twelfth Imam. Tahran: y.y., 1982.
Kadî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed. Tesbîtü Delâʾili’n-Nübüvve: Mucizelerle Hz. Peygamber’in Hayatı. Trc. M. Şerif Eroğlu-Ömer Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
Kadî Abdülcebbâr. el-Muğni fî Ebvâbi’t-Tevhid. Nşr. Emin el-Hulî. Kahire: Dâru’l Mısriyye, 1380/1960.
Kahveci, Niyazi. Mu‘tezile ile Şîa Arasında Siyasal Tartışma (Ankara: Araştırma Yayınları), 2006.
Kraus, Paul. “Beitrage zur Islamischen Ketzergeschichte: das Kitab azZumurrud des Ibn ar-Rawandi”, Rivista Degli Studi Orientali, 14/ 2- 4 (1933-1934): 93-129, 335-379.
Kutluer, İlhan. “İbnü’r-Râvendî”. DİA. 21: 179-184. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Kutluer, İlhan. Akıl ve İtikad. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü’tTevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: İsam Yayınları, 2002.
Mes’ûdî, Ebû'l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcu’z-Zeheb ve Meâdinu’lCevher. Nşr. Barbier de Meynard. Paris: y.y., 1861.
Mez, Adam. The Renaissance of Islam. Almanca’dan İngilizce’ye Trc. Bakhsh, S. Khuda- Margoliouth D. S. Patna: Jubilee Printing and Publishing House, 1937.
Stroumsa, Sarah. Freethinkers of Medieval Islam: Ibn Al-Rawandi, Abu Bakr Al-Râzî and Their Impact on Islamic Thought. Leiden-BostonKöln: Brill Academic Publishers, 1999.
Tevhidî, Ebû Hayyân Alî b. Muhammed b. Abbâs. el-Besâʾir ve’z-Zehâʾir. Thk. Vedat Kadı, Beyrut: Dâr-u Sâdır, ts.
Ümit, Mehmet. “Mihne Sürecinde Hanefiler”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/17 (2010/1): 101-130.
Vehb el-Kâtib, Ebü'l-Hasan İshak b. İbrahim b. Süleyman. el-Burhân fî Vücûhi'l-Beyân. Bağdat: y.y., 1387/1967.
Yâfiî, Ebû Muhammed Afîfüddîn Abdullah b. Es‘ad b. Alî b. Süleymân. Mirʾâtü’l-Cenân, Haydarâbâd: y.y., 1338/1920.