Avni BİRİNCİ, Kenan PEKER, Tecer ATSAN, Fahri YAVUZ

Econometric modeling of Turkey' s hazelnut sector: implications on recent policies

Fındık, çok sayıda çiftçi ailesinin ana gelir kaynağını, dünya fındık üretiminin yaklaşık % 75'ini ve tarımsal ihracatın % 20'sini oluşturması nedeniyle Türkiye'nin önemli bir tarımsal ürünüdür. Fındık üretimi, destekleme fiyatı ve alımı, dikim alanlarının sınırlanması, doğrudan gelir desteği ve alternatif ürün desteği politikaları ile düzenlenmiştir. Bu düzenlemelere rağmen fındık dikim alanlarının eğimli geleneksel fındık alanlarından alternative üretimin yapılabildiği düz taban arazilerine yayılması sonucu arz fazlalığı ve aşırı stok oluşmuştur. Bu çalışmada, Türkiye fındık sektörünü temsil eden beş denklemli ekonorhetrik bir model kullanarak arz fazlalığı probleminin nedenleri araştırılmış ve sektör için alternatif bir politika önerisi sunulmuştur. Ekonometrik model üç basamaklı en küçük kareler yöntemi ile Shazam ekonometri programında tahmin edilmiştir. Tahmin sonuçlan, modelin kullanılan değişkenler tarafından iyi bir şekilde açıklandığını göstermektedir. Fındık piyasa fiyatının önemli derecede destekleme fiyatı tarafından, fındık dikim alanlarının ise piyasa fiyatı tarafından belirlendiği model sonuçlarından anlaşılmaktadır. Ayrıca, üretim maliyeti ve iklim şartlarının fındık üretimini, reklam, fındık toptan fiyatı ve gelir seviyesinin fındık talebini ve dünya fındık fiyatı ve ihracat fonunun fındık ihracatını önemli derecede etkilediği belirlenmiştir. Bu sonuçların önemli bir kısmı literatürdeki sonuçlarla benzelik göstermektedir. Modelden çıkarılan ana sonuç, yıllardan beri uygulanan yüksek destekleme fiyatının fındık dikim alanlarının yayılmasına ve arz fazlalığına neden olmasıdır. Bu sonuçlara göre önerilen politika, üretim maliyetlerine ve piyasa fiyatına yakın bir hedef fiyatın, sadece üreticiye belli bir fiyatı garanti etmek amacıyla belirlenmesidir. Buna ilave olarak doğrudan gelir desteği, sadece kanunla sınırlanan alanlar içinde üretim yapan fındık üreticilerine yapılmalı ve taban arazilerindeki fındık alanlarını başka ürünler yetiştirmek için söken üreticilere alternatif ürün desteği devam etmelidir.

Türkiye fındık sektörünün ekonometrik modellemesi güncel politikalara yönelik çıkarımlar

The hazelnut is an important product in Turkey's economy as it is an important source of income for a large number of family farms and makes up around 75% of world production and 20% of total agricultural exports from Turkey. Hazelnut production has increased in recent years along with high levels of storage and expansion of planted areas from traditional steep lands to flat lands, where alternative cropping is possible. The aim of this study was to determine the major causes of these problems using an econometric-model of Turkey's hazelnut sector. Estimation results of the model comply with economic theory and the equations in the model were explained well. The major implication of the model was that the high support price policy implemented for years caused an expansion in hazelnut-planted areas and an excess supply of hazelnuts. The proposed policy with respect to the results of the model is to determine a target price very close to production cost and market price so that farmers are just guaranteed to a certain price level. In addition, direct income support should be paid only to farmers who produce hazelnuts on land within the limits determined by the law and compensation payments should continue for the removal of hazelnut plantations.

PDF

___

Baritelle, J.L. and D.W. Price. 1974. Supply Response and Marketing Strategies for Deciduous Crops, American Journal of Agricultural Economics, 56: 245-253.
Başbakanlık. 1989. Fındık Üretiminin Planlanması ve Dikim Alanlarının Belirlenmesine Dair Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik, 9 Temmuz 1989 Tarih ve 20220 Sayılı Resmi Gazete, Ankara.
Başbakanlık. 1990. Fındık Üretiminin Planlanması ve Dikim Alanlarının Belirlenmesine Dair Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine İlişkin Yönetmelik, 11 Mayıs 1990 Tarih ve 20515 Sayılı Resmi Gazete, Ankara.
Başbakanlık. 1995. Süresini Doldurmayan Fındık Bahçelerinin İsteğe Bağlı Olarak Tazminat Ödenerek Sökülmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı Eki, 25 Şubat 1995 Tarih ve 22213 Sayılı Resmi Gazete, Ankara.
Başbakanlık. 2000. Tarımda Mevcut Destekleme Politikalarının Değiştirilerek Çiftçilere Doğrudan Gelir Desteği Yapılması ve Kayıt Sistemi Oluşturulmasına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı, 12 Aralık 2000 Tarih ve 2172 sayılı Resmi Gazete, Ankara.
Başbakanlık. 2001. Fındık Alanlarının Tespitine ve Sökülen Fındık Bahçeleriyle Birlikte Yerine Alternatif Ürün Yetiştireceklerin Desteklenmesine Dair Karar, 24 Nisan 2001 Tarih ve 24382 Sayılı Resmi Gazete, Ankara.
Bozoğlu, M. 1999. Türkiye'de Fındık Piyasalarını Geliştirmeye Yönelik Alternatif Politikalar Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, p. 209.
Bozoğlu, M. and H. Kızılaslan. 1999. Türkiye'de Fındığa Uygulanan Fiyat Destekleme Politikasının Doğu Karadeniz Bölgesindeki Fındık Tarımına Etkileri, Karadeniz Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Pazarlama Sempozyumu, Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Samsun, pp. 166-174.
Demirci, S. 2000. Fındıkta Doğrudan Gelir Desteği; Hedef Kitle ve Maliyeti: Fındıkta Doğrudan Gelir Desteğinin Bir Analizi, The Fiscal Cost and Target Group. 173: 83-92.
Dikmen, N. 1999. Karadeniz Bölgesi ve Türkiye Ekonomisinde Fındığın Önemi, Sorunlar ve Öneriler, Karadeniz Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Pazarlama Sempozyumu, Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Samsun, pp. 289-297.
Enderoğlu, Y. T. 1999. Devlet Destekleme Alımlarının Fındık İhracatına Etkileri Semineri, İktisadi Araştırmalar Vakfı, istanbul. Fiskobirlik. 1975-2001. Fındık Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Fiskobirlik) Kayıtları, Giresun.
Fiskobirlik. 2003. Fiskobirlik İnternet Sayfası, İstatistikler: Dünya Fındık Üretimi ve Dünya Fındık İhracatı, http:// www.fiskobirlik. org.tr/istatis.htm.
Judge, G.G., R.C. Hill, W.E Griffiths, H. Lutkepohl and T.C. Lee. 1988. Introduction to the Theory and Practice of Econometrics, Second edition, John Wiley & Sons, New York.
Maddala, G.S. 1992. Introduction to Econometrics, Second Edition, Mcmillan Publishing Company, New York.
Pindyck, R.S. and D.N. Rubinfeld. 1998. Econometric Models and Economic Forecasts, Fourth Edition, Irwin/McGraw Hill, New York.
Sarımeşeli, M. and O. Aydoğmuş. 2000. Dünya Fındık Piyasasının Ekonomik Analizi ve Türkiye İçin Optimum Politikaların Saptanması, TEAE Yayınları, Yayın No: 45, Ankara.
White, K. 1997. The Shazam Econometrics Computer Program Version 8.0: User's Reference Manual, Irwin/McGraw-Hill Book Company, Canada.
Yavuz, F. and A. Birinci. 1996. Türkiye Fındık Piyasasının Kantitatif Metotlarla Politik Analizi, Fındık ve Diğer Sert Kabuklu Meyveler Sempozyumu, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Samsun, pp. 1-11.
Yavuz, F., F. Korkmaz, and A. Birinci. 1999. An Economic Overview of Nut Sector in Turkey, Proceedings of the Seminar of the Sub-Network on Economics of the FAO-CIHEAM Inter-Regional Cooperative Research and Development Network on Nuts, Options Mediterraneennes, pp. 113-126.
Ze Research and Consultation Office. 2000. Her gün Bir Avuç Fındık Kampanyası Reklam Etkinlik Araştırması Özet Raporu, Ze Araştırma danışmanlık, Ankara.