SOVYET RESMİ TARİHÇİLİĞİNDE MÜSAVATÇILARA ve AZERBAYCAN DEMOKRATİK CUMHURİYETİ'NE YAKLAŞIM

1960’lı yılların başlarından itibaren Sovyet resmi tarihçiliğinin ve yine aynı dönemde Azerbaycan’da okutulan tarih ders kitaplarının 20. yüzyıl Azerbaycan milli tarihinde önemli bir yere sahip olan Müsavatçılara ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’ne yaklaşımını ortaya koymayı amaçlayan bu araştırmada “genel tarama modeli” ve “doküman analizi” tekniğinden yararlanılmıştır. Araştırmada yayınlandığı yıldan, SSCB’nin yıkılışına kadar geçen dönemde Sovyet resmi bakışını yansıtan bir eser olma özelliği taşıyan ve Azerbaycan SSC İlimler Akademisi tarafından yayınlanan üç ciltlik “Azerbaycan Tarihi” isimli eser ve 1960-1980 yılları arasında Azerbaycan’da okutulan tarih ders kitaplarından oluşturulan bir örneklem üzerinde çalışılmıştır. Araştırma sonunda Sovyet resmi tarihçiliğinin Azerbaycan’ın 1917-1920 yılları arasındaki tarihsel olay ve süreçlere genel olarak Bolşeviklerle yabancı emperyalistler arasındaki mücadeleler şeklinde yaklaştığı anlaşılmıştır. Böylece söz konusu dönemde Bolşeviklerin gücü ve Azerbaycan tarihinde oynadıkları rol olduğundan daha büyük gösterilirken, Azerbaycan milli hareketinin temsilcisi Müsavat Partisi’nin rolü ise Azerbaycan halkının özgürlük hareketini engellemeye çalışan yabancı işgalcilerin işbirlikçisi konumuna indirgenerek tarihsel rolü ve önemi gözden kaçırılmakta ve değersizleştirilmektedir. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti de burjuva ve büyük toprak sahiplerinin hükümeti olarak nitelendirilmekte, uyguladığı politikalar ise irtica, karşıdevrim ve Osmanlılaştırma hareketleri olarak görülmekte ve eleştirilmektedir. Sovyet tarihçiliğinin Müsavatçılara ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’ne karşı yaklaşımı SSCB’de okutulan tarih ders kitaplarına da aynen yansıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

SSCB, Azerbaycan SSC, Müsavat Partisi, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Marksist Tarih Anlayışı, Sovyet Tarihyazımı

The APPROACH to the MUSAVATISTS and AZERBAIJAN DEMOCRATIC REPUBLIC in the SOVIET OFFICIAL HISTORICISM

From the beginning of the 1960s until the collapse of the USSR, the official historiography of the Soviet Union and the history textbooks of Azerbaijan, which were studied in Azerbaijan, were to reveal the approach of the Müsavatists and the Democratic Republic of Azerbaijan. In this study, the ”general screening model“ and ”document analysis“ technique was used. In the research, a three-volume study on the History of Azerbaijan, which was published by the Academy of Sciences of Azerbaijan SSR, and a sample of history textbooks which were taught in Azerbaijan between 1960-1990, reflecting the official view of the Soviet Union until the fall of the USSR, were studied. At the end of the research, it was understood that the Soviet official historiography approached the historical events and processes of Azerbaijan between 1917-1920 in the form of struggles between Bolsheviks and foreign imperialists. Thus, while the Bolsheviks are bigger than the role they play in Azerbaijan's history, the role of the Musavat Party, the representative of the Azerbaijani national movement, is reduced to the role of collaborator of the foreign occupiers who are trying to prevent the Azerbaijani people's freedom movement and its historical role and importance are overlooked and worthless. The Democratic Republic of Azerbaijan is considered as the government of the bourgeois and big landowners, and the national policies applied are evaluated and criticized as reactions of reaction, counterrevolution, and Ottomanization. The approach style of Soviet historiography mentioned above very briefly against the Musavat and the Azerbaijani Democratic Republic is also reflected in the history textbooks taught in the USSR.

Keywords:

USSR, Azerbaijan SSC, Musavat Party, Democratic Republic Of Azerbaijan, Marxist History Approach, Soviet Historiography,

PDF

___

Abışov, V. (2015). Azerbaycan Sovyet Sosyalist Respublikası kurulmasının tarhxşünaslığı. Bakü: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası A. A. Bakıxanov Adına Tarix Enstitüsü.
Ağaoğlu, E. (2002). Sovyet ideolojisi ışığında Azerbaycan’da resmi tarih tezi. Yeni Türkiye, 4 (46), s. 391-412.
Ağayev, E. (2006). Sovyet ideoloji çerçevesinde Türk Cumhuriyetlerinin tarih yazımı ve tarih eğitimi: Azerbaycan örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
Aliyeva Kengerli, A. (2008). Azerbaycan’da romantik Türkçülük. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
Altaylı, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi sözlüğü. (2 Cilt), İstanbul: MEB.
Asker, A. (2015). Azerbaycan’da ulus inşasının onay aşaması (1918-1920) ve önemi üzerine bazı tespitler. Yeni Türkiye, 75, s. 536-546.
Balayev, A. (1991). 1917-1920 yıllarında Azerbaycan milli harekâtında muhtelif siyasi partilerin rolü. V. Guliyev içinde, Azerbaycan Demokratik Respublikası, Tarih, İçtimai-Siyasi ve Edebi Medeni Hayat. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyat-Poligrafya Birliği, s. 29-34.
Bünyadov, Z. (1993). Kırmızı terör. Bakü: Azerbaycan Devlet.
Eliyev, M. (1991). Mehmet Emin Resulzade. V. Guliyev içinde, Azerbaycan Demokratik Respublikası, Tarih, İçtimai-Siyasi ve Edebi Medeni Hayat. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyat-Poligrafya Birliği, s. 151-160.
Gandilov, S. (ed.) (2000). Azerbaycan tarixi, Bakü: Çaşıoğlu.
Guliyev, E. N. ve Memmedov, E. İ. (1964). Azerbaycan tarihi, 7-8. sınıflar için. Bakü: Azerbaycan Devlet Tedris-Pedagoji Edebiyatı.
Guliyev, E., Memmedov, E. ve Rehimov, K. (1982). Azerbaycan tarihi 9-10. sınıflar için derslik. Bakü: Maarif.
Hacısalihoğlu, F. (2012). Azerbaycan’da tarihçilik (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Hesenov, C. (1993). Azerbaycan beynelhalk münasebetler sisteminde (1918-1920). Bakü: Azerbaycan Devlet.
Hüseynov, İ. A., Sumbatzade, A. S., Guliyev E. N. Ve Tokarjevski, Y. A. (1960). Azerbaycan tarihi, orta mektep için ders vesaiti. Bakü: Azerbaycan Devlet Tedris-Pedegoji Edebiyatı.
Hüseynov, İ. A., Dadaşzade, M. A., Sumbatzade, E. S., İbrahimov, Z. İ., Guliyev, E. İ. ve Tokarjevski, Y. A. (Red.) (1973). Azerbaycan tarihi, 3. Cilt, (3. ciltte). Azerbaycan SSC İlimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Bakü: Elm.
Iggers, G. G. (2000). Bilimsel nesnellikten postmodernizme yirminci yüzyılda tarih yazımı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
İsgenderli, A. (2012). Azerbaycan hakikatlaeri 1917-1920. Bakü: Elm ve Tehsil.
İskenderov, A. S. (2006). Azerbaycan’da Türk-Müslüman soykırımı probleminin tarihşünaslığı (1918-1920), Bakü: Adiloğlu.
İskenderov, T. (1987). Azerbaycan SSC umumtahsil mektepleri için tarih dersliklerinin yaratılması lenin milli siyasetinin tantanasıdır. Mektep Islahatı ve Tarihin Tedrisi Metodikasının Aktüel Problemleri. Bakü: V. İ. Lenin Adına Kırmızı Emek Bayrağı Ordenli Azerbaycan Devlet Pedagoji Enstitüsü.
Kara, A. (2016). Ermukhan Bekmakhanov ve Sovyet döneminde Kazak tarihi araştırmalarında ideolojik baskı ve kısıtlamalar. A. Kara ve Z. Yaman içinde, Sovyet Tarih Yazımı Kazakistan Tarihinin Meseleleri. İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
Karasar, N. (1998). Bilimsel araştırma yöntemi (8. baskı). Ankara: Nobel.
Maharramova Cengiz, N. ve Şimşek, A. (2017). Rusya tarih ders kitaplarında Türk-Osmanlı imgesi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), 26, s. 37-66.
Memmedbeyli, Ş. C. (1960). Azerbaycan tarihi tedrisinin bazı meseleleri. Bakü: Azerbaycan SSC Maarif Nazırlığı Azerbaycan Müellimlerini Tekmilleştirme Enstitüsü. Mehmetzade, M. B. (1991). Milli Azerbaycan hareketi. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği.
Resulzade, M. A. (1966). Müsavat Partisinin kuruluşu. Azerbaycan, 15 (167), s. 12-18.
Resulzade, M. E. (1990). Azerbaycan Cumhuriyeti (keyfiyet-i teşekkülü ve şimdiki vaziyeti), İstanbul: İrfan.
Resulzade, M. E. (1996). Azerbaycan problemi. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği.
Sadıkov R. (2015). Birinci Dünya Savaşı ve Rusya’nın dağılma sürecinin kanlı halkası: Bakü Sovyeti Hükümeti ve Mart Soykırımı. Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, 4 (1), s. 34-62.
Turan, R. (2015). Azerbaycan’da ilk ve ortaöğretimde tarih öğretimi ve ders kitapları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Turan, R. (2016). Türkiye’de bir Azerbaycanşinaslık Ocağı: Azerbaycan Kültür Derneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5 (3), s. 1182-1203.
Turan, R. (2018). Kuzey Azerbaycan’da modern ulusal kimliğin gelişim sürecine genel bir bakış, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 61, s. 429-451.
Yagublu, N. (2015). Mehmet Emin Resulzade ansiklopedisi. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.