KARAHANLI TÜRKÇESİNDE FARKLI BİR CÜMLE TÜRÜ: Kim(se)siz Ol'lu Cümleler
Türkçede kim ile yapılan birleşik cümlelerin ortaya çıkışı, tercüme faaliyetleri ile birlikte yabancı dillerin cümle yapısından etkilenmenin başladığı Eski Uygur Türkçesi dönemine denk gelir. Özellikle Soğdça ve Sanskritçe gibi Hint- Avrupa kökenli dillerin yapısında bulunan bu tip cümlelerin Türkçeye çevrilmesi sırasında gereksinim duyulan bağlaçlı cümle yapısı, kim, ne, kayu gibi Türkçe soru zamirlerinin bağlayıcı olarak kullanılmasıyla giderilmiştir. Bu cümle yapısı ilk İslami dönem Türkçe metinlerinde de görülmeye devam etmiştir. Karahanlı dönemi metinlerinin tümünde bulunan kimli cümlelere karşılık, DLTde kim ile kurulmuş bir cümle örneğine rastlanılmaması dikkat çekicidir. DLTde fiilimsilerle kurulan cümle yapıları ile bazı bağlaçların kullanımıyla oluşturulan birleşik cümlelere yer verilmiştir. Aşağı yukarı aynı dönemin ürünleri olan Kutadgu Biligde kim ile kurulmuş cümleler varken, Kaşgarlı Mahmutun bu cümlelere ilişkin bir bilgi veya örnek vermemesi üzerinde durulması gereken bir husustur. Kaşgarlı Mahmut Türkçenin kendi ürünü olan cümleleri seçerken farkında olarak veya olmayarak kimli cümlelere benzer Türkçe bir cümle yapısını örnekleriyle ortaya koymuştur. Çalışmamızda kimsiz ollu cümleler adını verdiğimiz bu cümle yapısı Türkçenin, Köktürk, Eski Uygur ve Karahanlı dönemi birleşik cümle yapılarıyla karşılaştırılarak açıklanmıştır.
A Different Sentence Type In Karakhanid Turkish : Sentences With Ol- But Without -Kim
Turkish compound sentences, specifically relative clauses with kim , first appeared in the Old Uygur Turkish period when Turkish had been influenced by a number of foreign languages. In particular, Turkish interrogative pronouns such as kim, ne, kayu wereborrowed from Indo-European languages like Soghdian and Sanskrit, when such constructions were translated into Turkish. This kind of sentence structure continued to appear in the first Islamic Period Turkish texts. It is noteworthy that the Divanü Lügat-ü-Türk (DLT) did not include such patterns although all Karakhanid texts had compound sentences with -Kim. While the consructions with Kim could be observed in Kutadgu Bilig published approximately at the same period, it is attention-grabbing that Mahmud Kashgaridid not explain such structures or evengive an example for similar structures in hiswork. Instead of such borrowed compound fo rms, he prefered using original Turkishsentences and supply a different Turkish stru cture (Ol- constructions) alternative tothe sentences withKim consciously or not.In our study, we aim to explain thisalternative structure under the heading Ol - constructions without Kim and comparethe variants in Köktürk, Old Uighur , and Karakhanid Turkish Periods.
___
- AKALIN, Şükrü, (2004). Eski Anadolu Türkçesinde Ki'si Düşmüş Birleşik Cümleler Üzerine, Zeynep Korkmaz Armağanı, Ankara: TDK Yayınları: 51-60.
- ALYILMAZ, Cengiz, (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
- ARAT, Reşit Rahmeti, (1979). Kutadgu Bilig III, Dizin, Hazırlayanlar: O.F. Sertkaya, N. Yüce, K. Eraslan, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- ........, (1991). Kutadgu Bilig I, Metin, 3. baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (KB: Kutadgu Bilig)
- ARAT, Reşit Rahmeti, (1992). Atabetül-Hakayık, Ankara:TDK Yayınları.(AH: Atabetül-Hakayık).
- ........, (1994). Kutadgu Bilig II, Çeviri, 6. baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ATA, Aysu (2004). Türkçe İlk Kuran Tercümesi, Karahanlı Türkçesi, Giriş, Dizin, Notlar, Ankara: TDK Yayınları.
- ATALAY Besim (1992). Divanü Lûgatit- Türk Tercümesi, I-IV Cilt, Ankara:TDK Yayınları.
- ÇOHADAR, Ece, (2008). Türkiye Türkçesinde Kili Birleşik Cümle Üzerine Bir İnceleme, Kültür Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
- DANKOFF R., KELLY, J. (1982-85), Compendium Of The Turkic Dialect, C I-III, Harvard University Publication.
- ERASLAN, Kemal, (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican; AKKOYUNLU, Ziyad, (2014). Dîvânu Lugâtit-Türk, Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
- ERDAL, Marcel, (2004). A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: Brill
- GABAİN, A. Von, (1998). Eski Türkçenin Grameri, Çeviren: Mehmet Akalın, Ankara: TDK Yayınları.
- HACIEMİNOĞLU, Necmettin, (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
- KAŞGARLI Mahmud (1990). Dîvânü Lûgatit-Türk, Tıpkıbasım, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- KORKMAZ, Zeynep, (1995). "Türkiye Türkçesinin ki Bağlama ve Şüphe Edatları Arasındaki Yapı ve Görev Ayrılığı", Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Birinci Cilt, Ankara: TDK Yayınları: 620-624.
- KÖK, Abdullah (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kuran Tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2), Giriş-Metin-İnceleme-Analitik Dizin. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
- ÖZKAN, Mustafa (2000). Eski Türkiye Türkçesinde ki/kim Bağlaçlarının Kullanılışı Üzerine, IV. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı, 25-28 Eylül, Çeşme-İzmir.
- TEKİN, Şinasi, (1965). Uygurcada yardımcı Cümleler Üzerine Bir Deneme, TDAY-Belleten, Ankara: TDK Yayınları.
- TEKİN, Talat, (2000). Orhun Yazıtları, İstanbul: Yıldız. (KT: Kül Tigin, BK: Bilge Kağan, T: Tunyukuk)
- ........., (2000). Orhon Türkçesi Grameri, Ankara.
- TOKATLI, Suzan, (2012). Irak Türkmen Türkçesinde Kisi Düşmüş Birleşik Cümleler, Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, Vol. 4, No. 1: 99-105.
- ÜNLÜ, Suat (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kuran Tercümesi, TİEM 235v/3-450r7., Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
- ÜŞENMEZ, Emek, (2013). Türkçe İlk Kuran Tercümelerinden, Özbekistan Nüshası, İstanbul: Akademik Kitaplar.
- ISSN: 1302-6011
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2000
- Yayıncı: Doç. Dr. Bülent Gül
Sayıdaki Diğer Makaleler
ÇAĞDAŞ TÜRK TİYATROSUNDA SAMUEL BECKETT ETKİSİ: GÜLE GÜLE GODOT VE GODOT'YU BEKLEMEZKEN
KARAHANLI TÜRKÇESİNDE FARKLI BİR CÜMLE TÜRÜ: Kim(se)siz Ol'lu Cümleler
KUTADGU BİLİG'DE KÖR- GÖRMEK : ÇOK ANLAMLILIK, METAFOR ve GRAMERLEŞME
B. Gulmira MADİYEVA, K. Manshuk MAMBETOVA, Eyüp BACANLI
TÜRK EDEBİYATINDA KADINLARIN ÖZYAŞAMÖYKÜLERİNE ZAMANDİZİNSEL VE BETİMSEL BİR BAKIŞ