Çağdaş Türk lehçelerinde bir tekrar fiili yapma eki: - Gıla- / -kıla-
Bu makalede, çağdaş Türk lehçelerinde belirli bir kullanım sıklığına sahip olan -GILA-/-KILA- ekinin kökeni, ek üzerinde meydana gelen ses hadiseleri sonucu ortaya çıkan allamorflar ve fonomorfemlerin belirlenmesi ve ekin fiil tabanlarına kattığı anlam özellikleri meselesi incelendi. -GILA-/-KILA-eki, tekrar fiili türeten bir ektir ve fiile değişik anlam incelikleri katar. Fiil tabanlarının eki kabul etme veya reddetme düzeyi lehçeler arasında farklılıklar göstermekle birlikte -GILA-/-KILA- ekine hemen hemen bütün Türk lehçelerinde rastlanır. Bu çalışmada, belirli lehçe gruplarındaki fiil yapılarından seçilen örneklere dayanarak ekin benzer morfolojik şekil ve işleve sahip diğer eklerden ayırt edilmesi amaçlanmaktadır.
A Frequentative verb suffix in modern Turkic dialects: -Gila- / -kila-
This article examines the etymology of -GILA-/-KILA- suffix that has a certain frequency in use in the modern Turkic dialects, the identifications of the allamorphs and phonomorphems emerging from sound interactions that occur on the suffix and the semantic features added to the verb base by the suffix -GILA-/-KILA.. -GILA-/-KILA- is a frequantative verb derivational suffix and adds different shades of meaning to the verb. Although the ways the base of the verb allows or rejects the suffix considerably changes among the dialects, the use of the suffix -GILA-/-KILA- is found in many of the Turkic dilaects. Based on the examples of verbs selected from different Turkic dialects, this study aims to distinguish this suffix from the other suffixes with similar morphological features and functions.
___
- ABDUVALİYEV, İ., (2003), Kırgız Tili, JÇK, Bişkek: Ayat.
- AŞMARİN, N. İ., (1898), Materialı dlya İzsledovaniya Çuvaşskago Yazıka, Kazan: Tipo- Litografiya İmperatorskago Universiteta.
- Azerbaycanca-Rusca Luget, (1941), (Editör: H. Hüseynov), Baki: SSRİ Elmder Akademiyası Azerbaycan Filialının Neşriyatı.
- BALAKAYEV M., KORDABAYEV T., HASENOVA A., ISKAKOV A., (1967), Kazak Tilinin Grammatikası I, Morfologiya, Almatı: Ğılım.
- BANGUOĞLU, T., (1956), Türkçede Tekerrür Fiilleri, TDAY Belleten, Ankara: TDK.
- BASKAKOV, N. A., (1972), Severnıe Dialektı Altayskogo /Oyrotskogo/Yazıka, Dialekt Kumandintsev /Kumandı-Kiji/, Grammatiçeskiy Oçerk, Tekstı, Perevodı i Slovar, Moskva: İzdatelstvo Nauka.
- BASKAKOV, N. A., (1978), Mexanizm Agglyutinatsii i Protsessı Grammatikalizatsii Samostoyatelnıx Slov v Tyurkskix Yazıkax Voprosı Yazıkoznaniya, 1978, No: 6, Moskva: İzdatelstvo Nauka.
- BASKAKOV, N. A.; XAMZAYEV, M. Ya. Ve ÇARIYAROV, B., (1970), Grammatika Turkmenskogo Yazıka, ç. I, Fonetika i Morfologiya, Aşhabad: İzdatelstvo Ilım.
- BASKAKOV, N.A., İNKİJEKOVA-GREKUL, (1953), Xakassko-Russkiy Slovar, Xakasskiy Yazık (Fonetiçeskaya Struktura, Slovarnıy Sostav i Grammatiçeskiy Stroy), Moskva: Gosudartstvennoye İzdatelstvo İnostrannıx i Natsionalnıx Slovarey.
- Başkirsko-Russkiy Slovar, (1958), (Hazırlayanlar: K. Z. Axmerov, T. G. Baişev, A. M. Bikmurzin, U. M. Kayumova, B. C. Sayargaleyev, R. N. Telegulova), Moskva: Gosudarstvennoe İzdatelstvo İnostrannıx i Natsionalnıx Slovarey.
- BÖHTLİNGK, O., (1851), Über die Sprache der Jakuten, 1. Teil: Einleitung, Jakutischer Text, Jakutische Grammatik , St. Petersburg: Kaiserliche Akademie der Wissenschaften.
- BROCKELMANN, C., (1954), Osttürkische Grammatik der İslamischen Litteratursprachen Mittelasiens , Leiden: E. J. Brill.
- CLAUSON, Gerard., (1972), An Etymologycal Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, London: Oxford Universty Press, Ely House.
- ÇELİKBAY, A., (2000), Göroğlinin Tugilişi Destanı-Özbek Varyantı (İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin-Ek), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
- Çuvaşsko-Russkiy i Russko-Çuvaşskiy Slovar, (2003), (Hazırlayanlar: M. İ. Skortsov, A. V. Skortsova), Çeboksarı: Çuvaşskoe Knijnoe İzdatelstvo.
- DIRENKOVA, N.P., (1941), Grammatika Şorskogo Yazıka. İzdatelstva Akademii Nauk SSSR: Moskva-Leningrad.
- DIRENKOVA, N.P., (1963), Tofalarskiy Yazık, Tyurkologiçeskie İssledovaniya, Moskva- Leningrad: İzdatelstva Akademii Nauk SSSR.
- DMİTRİYEV N. K., (1948), Grammatika Başkirskogo Yazıka, Moskva-Leningrad: İzdatelstvo AN SSSR.
- ECKMANN J., (1988), Çağatayca El Kitabı (Çev.: Günay Karaağaç), İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, No: 3412.
- ERGİN, M., (1984), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- FEDETOV, M. R., (1996) Etimologiçeskiy Slovar Çuvaşskogo Yazıka, Tom II, Çeboksarı: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy İnstitut Gumanitarnıx Nauk.
- GABAİN, A. Von., (1988), Eski Türkçenin Grameri, (Çeviren: Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yayınları: 332.
- HACIEMİNOĞLU, N., (1991), Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- HAMZAYEV, M. Ya., (1962), Slovar Turkmenskogo Yazıka, Aşhabad: İzdatelstvo Akademii Nauk Turkmenskoy SSR.
- İLKER, A., (1997), Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, Ankara: TDK Yayınları, 679.
- Karaimsko-Russko-Polskiy Slovar, (1974), (Hazırlayanlar: N. A. Baskakov, A. Dubinskiy, A. Zayonçkovskiy, V. Zayonçkovskiy, R. M. İjbulatova, X. F. İsxakova, K. Musayev, S. Ş. Şapşal), Moskva: İzdatelstvo Russkiy Yazık.
- KARAMANLIOĞLU, A. F., (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları, 579.
- KONONOV, A. N., (1956), Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka, Moskva-Leningrad: İzdatelstvo AN SSSR.
- KORKİNA E.İ. ve UBRYATOVA E.İ., (1982), Grammatika Sovremennogo Yakutskogo Literaturnogo Yazıka, Moskva: İzdatelstvo Nauka.
- KORKMAZ, Zeynep, (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK.
- KORMUŞİN, İ. V., (1978), Kauzativnıe Formı Glagola v Altayskix Yazıkax. Oçerki Sravnitelnoy Morfologii Altayskix Yazıkov, Leningrad: Nauka.
- KOTWICZ , W. (Котвич, В.), (1962), İssledovaniya po Altayskim Yazıkam (Çeviren: A. İ. Tolkaçev), Moskva: İzdatelstvo İnostrannoy Literaturı.
- KUDAYBERGENOV, S., TURSUNOV, A. ve SIDIKOV C., (1980), Kırgız Adabiy Tilinin Grammatikası, I. Bölüm, Fonetika cana Morfologiya, İlim Basması: Frunze.
- LEVİTSKAYA, L. S., (1976), İstoriçeskaya Morfologiya Çuvaşskogo Yazıka, Moskva: İzdatelstvo Nauka.
- MALOV, S. Ye., (1957), Yazık Jeltıx Uygurov, Slovar i Grammatika, Alma-Ata İzdatelstvo Akademi Nauk Kazaxskoy SSR.
- MUSAYEV, Kenesbay., (1976), Kratkiy Grammatiçeskiy Oçerk Karaimskogo Yazıka, Leningrad: İzdatelstvo Nauka.
- ÖNER, M., (1998), Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özbek Tilining İzohli Luğati I, II, (1981), (Editör: Z. M. Marufov), Moskva: Rus Tili Naşriyoti.
- POPPE, N., (1963), Tatar Manual, Descriptive Grammar and Texts with A Tatar-English Glossary,Bloomington: Indiana University Publications.
- RAGİMOV, M. Ş.; Aslanov, V.İ., (1964), E. V. Sevortyan. Affiksı Glagoloobrazovaniya v Azerbaydjanskom Yazıke. Voprosı Yazıkoznaniya, No: 3, Moskva: İzdatelstvo Nauka.
- RASSADİN, V. İ., (1978), Morfologiya Tofalarskogo Yazıka V Sravnitelnom Osveşçenii, Moskva İzdatelstvo Nauka.
- Rassadin, V. İ., (2005), Tofalarsko-Russkiy i Russko-Tofalarskiy Slovar, Sankt-Peterburg:İzdatelstvo Drofa.
- Heyet, (1969), Sovremennıy Tatarskiy Literaturnıy Yazık, Leksikologiya, Fonetika, Morfologiya,Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk.
- SEVORTYAN, E. V., (1962), Affiksı Glagoloobrazovaniya v Azerbaydjanskom Yazıke (Opıt Sravnitelnogo İssledovaniya), Moskva: İzdatelstvo Vostoçnıy Literaturı.
- ŞİRALİYEV, M. Ş., SEVORTYAN E. V., (1971), Grammatika Azerbaydjanskogo Yazıka, Baku:İzdatelstvo Elm.
- ŞOABDURAHMONOV, Ş., ASQAROVA M. ve diğerleri, (1980), Hozirgi Ozbek Adabiy Tili, I,Qism, Taşkent: Oqıtuvçı.
- TALİPOV T., (1988), Ob Odnoy Tendentsii Strukturno-Fonetiçeskogo Razvitiya Drevnetyurkskogo Pokazatelya İmeni Deystiva na -ıġ v İstorii Tyurkskix Yazıkov[1].Sovetskaya Tyurkologiya No: 5, Baku: AN SSSR-AN ASSR.
- Tatarsko-Russkiy Slovar, (1961), (Editörler: G. S. Emirov, A. Ş. Esedullin, U. Ş. Bayçura, Ş. S.Hanbikova), Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya.
- TEKİN, Talat, (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9.
- TENİŞEV, E. R., (1988), Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskix Yazıkov, Morfologiya,Moskva: Nauka.
- USEEV, Nurdin, (2009), Yenisey Yazıtlarının Söz Dizimi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Bişkek:Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Uygur Tiliniŋ İzahliq Luğiti, (1990), (Hazırlayanlar: YAKUB, Abliz; ĞEYURANİ, Ğenizat vd.),Ürümçi: Şincaŋ Heliq Neşriyati.
- YUDAHİN, K. K., (1985), Kirgizsko-Russkiy Slovar I, II, Frunze: Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovetskoy Entsiklopedii.
- YULDAŞEV, A. A., (1958), Sistema Slovoobrazovaniya i Spryajenie Glagola v Başkirskom Yazıke, Moskva: İzdatelstvo Akademi Nauk SSSR.
- YULDAŞEV, A. A., (1981), Grammatika Sovremennogo Başkirskogo Literaturnogo Yazıka,Moskva: İzdatelstvo Nauka.
- ZEYNALOV, F., (1993), Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi (Türkiye Türkçesi: Yusuf Gedikli), İstanbul: Cem Yayınevi.