AZERBAYCAN MANİLERİNİN TOPLUMSAL DEĞERLERİ VE NORMLARI ÖĞRETME İŞLEVİ

Toplum hayatında sosyal refahı sağlama ve destekleme işlevleriyle yer alan, toplum üyelerinin içinden doğan ve çoğunluk tarafından kabul edilip istendiği için toplumda yaşayan/yaşatılan birtakım değerler ve normlar mevcuttur. Bireyler arasındaki etkileşimin sağlıklı ve uyumlu bir şekilde gerçekleşmesi adına yol gösterici olan bu değerler ve normlar sistemi, bünyesinde birtakım kalıp davranışları, kaçınmaları ve yasakları barındırmaktadır. Birey ve topluma, "ne doğru, ne yanlış?", "ne iyi, ne kötü?", "ne güzel, ne çirkin?", "ne adil?" gibi konuları öğretme ve yargılama olanağı sunan bu sistemin bozulması ya da ortadan kalkması, toplumun birlik, işleyiş ve devamının sağlanmasına engel olur. Toplum hayatındaki çoğu şeyi şekillendiren bu değerler ve normlar sistemini öğretmek söz konusu olduğunda mit, masal, efsane gibi anlatıların yanı sıra, manilerin de devreye girdiği görülmektedir. Makalede, Azerbaycan manilerinin toplumsal değerleri ve normları öğretme işlevi üzerinde, örnek metinlerden hareketle durularak, bu işlevin ağırlıklı olarak hangi unsurlar üzerinde yoğunlaştığı değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sonucunda, Azerbaycan manilerinin; vatan sevgisi, mertlik, dostluk, yiğitlik, gurur, namus, gayret, ar, vefa, sadakat, zülüm ve haksızlıktan kaçınma, hürmet etme, saygı gösterme gibi konuları ön plana çıkardığı görülmüştür. Bu tespit, Azerbaycan Türklerinin ayırt edici yanlarını göstermesi açısından da işlevseldir

The Function of Azerbaijan Poems for Teaching Social Values and Norms

There are a number of values and norms in community life living in the society and created by the society with the functions for ensuring and supporting social welfare. They are adopted and desired by the majority. This system of values and norms, instructive for the interaction between individuals to take place in a healthy and compatible way, involves some pattern behaviors, avoidance and prohibitions. The disruption or disappearance of this system which offers the society and individuals the opportunity to learn and judge “what is right or wrong”, “what is good or bad”, and “what is beautiful or ugly” may prevent the sustainability of unity, functionality and continuity of a society. In teaching this system of values and norms that formalise the viewpoint of the society, short poems (manis), myths, fairy tales, and legends come into play. In the article, the function of Azerbaijan poems for teaching social values and norms is emphasized, considering some sample texts. As a result of this evaluation, it is seen that Azerbaijan poems feature the matters such as patriotism, manliness, friendship, bravery, pride, honesty, effort, modesty, fidelity, loyalty, avoiding from cruelty and injustice, esteem, respect. This finding also serves to suggest the distinctive characteristics of Azerbaijan Turks

___

ABDULLA, Bәhlul, Ϙızılgül BABAZADӘ ve Elxan MӘMMӘDLİ, (2004), Azәrbaycan Bayatıları, Bakı: XXI- Yeni Nәşrlәr Evi.
ABDULLA, Bәhlul, (2001), Azәrbaycan Şifahi Xalԛ Әdәbiyyatı (Antologiya) Birinci Kitab, Bakı: XXI- Yeni Nәşrlәr Evi.
AÇA, Mehmet, (2008), “Halk Şiirinde Tür ve Şekil”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, 6. Baskı, Ankara: Grafiker Yayıncılık, 185-234.
AĞAYEV, Ramiz, (2000), “Halk Yaratıcılığının Kaynakları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14: 55-58.
AKALIN, L. Sami ve Esma ŞİMŞEK, (2003), “Maniler”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, 3. Cilt, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 251-297.
ALTAYLI, Seyfettin, (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
ARSLANTÜRK, Zeki ve M., Tayfun AMMAN, (2008), Sosyoloji Kavramlar-Kurumlar Süreçler-Teoriler, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
BORATAV, Pertev Naili, (1982), Folklor ve Edebiyat I, İstanbul: Adam Yayınları.
BORATAV, Pertev Naili, (1988), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
DEMİRDAĞ, Elza Alışova, (2015), “Azerbaycan Manilerinde Bayatılarında Vatan Sevgisi, Vatan Hasreti”, Azerbaycansinaslık: Geçmişi, Bugünü ve Geleceği (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 21-23 Ekim 2015/ Kars, 167-179.
DİLÇİN, Cem, (2005), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DİZDAROĞLU, Hikmet, (1969), Halk Şiirinde Türler, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
DÖNMEZER, Sulhi, (1984), Sosyoloji, Ankara: Savaş Yayınları.
EFENDİYEV, Paşa, (1981), Azerbaycan Şifahi Halg Edebiyatı, Bakı: Maarif Neşriyatı.
EMEKSİZ, Abdulkadir, (2007), İstanbul Manileri, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın Müdürlüğü.
GÜVEN, Sami, (1999), Toplumbilim, Bursa: Ezgi Kitabevi.
GÖZAYDIN, Nevzat, (1989), “Anonim Halk Şiiri Üzerine”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), Ocak – Haziran 1989, 445-450: 1-104.
HACALOĞLU, Recep Albayrak, (1992), Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu (Güney Azeri Sahası Derleme Sözlüğü), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İLAYDIN, Hikmet, (1964), Türk Edebiyatında Nazım, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitapevleri.
KARAAĞAÇ, Günay ve Halil AÇIKGÖZ, (1998), Azerbaycan Bayatıları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KARABAŞ, Seyfi, (1999), Bütüncül Türk Budun Bilimine Doğru, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
KAYA, Doğan, (1999), Anonim Halk Şiiri, Ankara: Akçağ Yayınları.
KIRZIOĞLU, Fahrettin, (1961), “Halk Edebiyatı Deyimlerimiz”, Türk Dili Dergisi, XI. Cilt, 121: 659-661.
KOBOTARİAN, Nabi, (2013), Tebriz Ȃşıklık Geleneği ve Ȃşık Edebiyatı, Adana: Karahan Kitabevi.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad, (2004), Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
MALİNOWSKİ, Bronislaw, (1992), Bilimsel Bir Kültür Teorisi, (Çeviren: Saadet Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
MUHTAROĞLU, Vilayet, (2003), “Azerbaycan Türk Edebiyatına Genel Bir Bakış”, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi -Azerbaycan Türk Edebiyatı-, I. Cilt, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 133-179.
NİRUN, Nihat ve Zeki ERDOĞMUŞ, (1977-1978), Sosyoloji I, Ankara: Yaygın Yükseköğretim Kurumu Yayınları.
NİRUN, Nihat ve M. Cihat ÖZÖNDER, (1990), “Türk Sosyo-Kültür Yapısı İçinde Âdetler, Örfler, Görenekler, Gelenekler”, Millî Kültür Unsurlarımız Üzerinde Genel Görüşler, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
ONAY, Ahmet Talay, (1996), Türk Halk Şiirinin Şekil ve Nev’i, Ankara: Akçağ Yayınları.
OĞUZ, M. Öcal, (2001), Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam, Ankara: Akçağ Yayınları.
YAZICI, Mehmet, (2014), “Değerler ve Toplumsal Yapıda Sosyal Değerlerin Yeri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24. Cilt, 1: 209-223.
YOLCU, Mehmet Ali, (2011), Balıkesir Yöresi Manileri, Balıkesir: Balıkesir Belediyesi Kent Arşivi Yayınları.