ŞİVEET ULAAN MEZAR KÜLLİYESİNDEKİ KUZULU KOYUN HEYKELİ VE MANAS DESTANI

Türk dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini ve kültürünü barındıran Manas Destanı, Kırgızların, Eski Türk boylarının kültür olgularını, arkeolojik buluntularını araştırmada bir kaynak olabilmektedir. Bunun yanında Eski Türk arkeolojik buluntuları içerisinde bugüne kadar taşıdığı sembolik anlamı bilinmeyen, görevi tespit edilemeyen bulguların sayısı az değildir. Öyle arkeolojik bulguların birisi Moğolistan'da bulunan Şiveet Ulaan mezar külliyesindeki kuzulu koyun heykelidir. Söz konusu heykel çalışmalarda daha çok koç / koyun heykelleri kapsamında ele alınarak koyun / koç kültü içerisinde açıklanmıştır. Biz de bu makalemizde söz konusu heykeli Manas Destanı'nda, kırk çoronun Manas'a gelip birleşmeleri anlatılırken geçen 'koy kazına kozuluu (kuzulu koyun hazinedir)' tabirinin aracılığıyla açıklamaya çalıştık

The Sculpture of The Lambed Sheep in The Shiveet Ulaan Burial Mausoleum and Manas Epic

Manas Epic that contains a thousand-year epic tradition, history, culture and world view of the Turkic world in itself can serve as a source for investigating cultural phenomena and archaeological findings of Kyrgyz people as well as the Old Turkic tribes. Among the archeological findings are those whose function and symbolic meaning have not been determined yet. One such archaeological finding is the sculpture of the lambed sheep in the Shiveet Ulaan burial mausoleum in Mongolia. In this article, we tried to explain this statue through the phrase of ‘koy kazına kozuluu (lambed sheep is a treasure)', which was used when narrating the journey of forty heroes who came together in Manas in the Epic

___

AKSOY, M. (2012), “Tunceli’de Koç - Koyun Heykelleri ve Balballar”, 2023 Dergisi, Sayı 129: 16-20.
AKSOY, M. (2014), Tarihin Sessiz Dili Damgalar. İstanbul.
ALEKPERLİ, F. (2013), “Zoomorfnıye Memoriyal’nıye Pamyatniki Azerbaycana”, Tezisı III Mejdunarodnoy Nauçnoy Konferentsii ‘Tyurkologiçeskiye İskusstvoznaniye: Problemı i Perspektivı’. Baku, 17 Dekabrya 2013 g. Baku: 30-36.
ALYILMAZ, C. (2002), “Epigrafik Araştırmalar / Epigraphic Researches”, Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2000 Yılı Çalışmaları, Ankara: 173-190.
ALYILMAZ, C. (2015), İpek Yolu Kavşağının Ölümsüzlük Eserleri. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yay.
BORİSENKO, A.Yu. ve HUDYAKOV, Yu.S. (2000), “Kamennaya Skul’ptura Barana iz Barnaul’skogo Muzeya”, Pamyatniki Drevnetyurkskoy Kul’turı v Sayano-Altaye i Tsentral’noy Azii. Novosibirsk: 134-142.
ÇAY, A. (1990), Türk Millî Kültüründe Hayvan Moifleri –I- (Koyun ve Keçi Etrafında Oluşan Gelenekler), Ankara: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü yay.
ÇORUHLU, Y. (1999), Türk Mitolojisinin AVC’si. İstanbul.
DİYARBEKİRLİ, N. (1972), Hun Sanatı. İstanbul: Kültür Yay.
DURMUŞ, İ. “Bilge Kağan-Köl Tigin Anıtlıklarının Kalıntı-Buluntuları ve Türk Kültür Tarihi Açısından Değerlendirilmesi”, http://paperzz.com/doc/5040433/durmu%C5%9F-- i%CC%87lhami-bi%CC%87lge-ka%C4%9Fan-k%C3%B6l-ti%CC%87gi%CC%87nanitliklarinin s. 1191-1215. (10.09.2016).
EVTYUHOVA, L.A. (1954), “Yujnaya Sibir’ v Drevnosti”. Po Sledam Drevnih Kultur’. Ot Volgi do Tihogo Okean. Moskova: 193-224.
GEYİKOĞLU, H. (2001), “Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliği’ndeki Türklerin Millî Duygularına Etkisi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 6: 201-207.
GRAÇ, A. D. ve MOLDOBAEV İ.B. (1983), “Ob Odnom Drevnem İnstrumente Narodnoy Meditsinı”, Sovetskaya Etnografiya. Sayı 3: 97-99.
İSAKOV, A. (2015), “Türkiyada ‘Manas’ Eposu Boyunça Basılgan Emgekterdin Bibliyografyası (1934-2014)”, TEKE Uluslararası Türkçe, Edebiyat, Kültür, Eğitim Dergisi, Sayı 4/4: 1451-1479.
KARALAEV, S. (2010" Manas: Baatırdık Epos (Haz. Caynakova, Aynek ve Akmataliev, Abdıldacan), Bişkek: Kırgız Bilimler Akademisi yay.
KIDIRALI, D. ve BABAYAR, G. (2015), Türk Bengü Taşı: Şivеet-Ulаan Damgalı Anıtı. Almatı: Gılım.
KIRZIOĞLU, M.F. (1993), “Azerbaycan ve Anadolu’ya Türkistan’dan Gelen Eski Millî Gelenek: Kabirtaşı Olarak Kullanılan Koyun ve At Heykelleri”. X. Vakıf Haftası Kitabı,: 133‐160.
KİSELEV, S.V. (1951), Drevnyaya İstoriya Yujnoy Sibirii. Moskova-Leningrad.
KLYAŞTORNIY, S.G. (1978), “Epigrafiçeskiye Rabotı v Mongolii”, Arheologiçeskiye Otkrıtiya 1977 Goda, Moskova: 575-576.
OROZBAKOV, S. (1995), Manas: Baatırdık Epos III. Kitap. (haz. Musaev, Samar vd.), Bişkek: Kırgız Bilimler Akademisi Yay.
ÖGEL, B. (1995), Türk Mitolojisi. (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). II. Cilt. Ankara: TTK Yay.
SEREGİN, N.N. (2010), “Pogrebal’nıy Ritual Koçevnikov Tyrkskoy Kul’turı SayanoAltaya”, Vestnik NGU. Seriya: İstoriya, Filologiya, Cilt 9, Sayı 5: 171-180.
TEKIN, T. (2010), Orhon Yazıtları. 3.baskı. Ankara: TDK yay.
TÜRKMEN, F. (2008), “Azerbaycan’daki Koç Şekilli Mezar Taşlarının Folklorik Açıdan Değerlendirilmesi”, Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN Armağanı, Ankara: Akçağ Yay.: 503-513.
USEEV, N. (2016a), “Manas Destanı’nda Bark Kelimesi ve Eski Türk Mezar Geleneği”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz 2016, Sayı 42: 173-191.
USEEV, N. (2016b), “Manas Destanı’nda Türk Kelimesi ve Ağaç, Koyun/Koç Kültleri”, TEKE Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı 5 (4): 1611-1626.
YUDAHİN, K. K. (1985), Kirgizsko-Russkiy Slovar’ I. Frunze: Kırgız Ansiklopedisi Yay.