SELÇUKLU DÖNEMİ TÜRK DEVLET YAPISINI VE YÖNETİM ANLAYIŞINI ŞEKİLLENDİREN UNSURLAR
Selçukluların Horasan merkezli kurduğu devlet, kendisine özgü idari yapısıyla zamanla genişleyerek kendine bağlı birçok devlete hükmetmiş,
bugün dahi karışık olan bir coğrafyayı özgün modeli ve yönetim anlayışıyla idare etmiştir. Yaklaşık 300 yıl hüküm süren Selçukluların sahip olduğu
köklü devlet modeli ve yönetim anlayışı kendinden sonra kurulacak olan Türk-İslam devletlerine model olduğu gibi, aynı zamanda günümüz Türk
kamu yönetiminin de önemli temellerinden birini oluşturmuştur. Selçuklu devlet yapısı ve yönetim anlayışı incelenirken genellikle
diğer Selçuklu devletlerinin bağlı olduğu Büyük Selçuklu Devleti referans alınmaktadır. 11. yy.da kurulan Büyük Selçuklu Devleti’nin neredeyse tüm
Orta Doğu’ya hükmedecek güce gelmesinde birçok farklı etkenin yanı sıra örgütsel yapısı ve yönetim anlayışı da etkili olmuştur.
Selçuklu devletlerinin yönetim modelinin kökenini Orta Asya Türk devlet geleneği oluşturmakla birlikte, yerleşik hayata geçiş ve İslamiyet’in
kabulü gibi iki büyük dönüşümün de etkileri yadsınmamalıdır. Ana devletin bugünkü İran coğrafyasında kurulmasından dolayı, eski İran ve İran-İslam
devlet geleneği ile birlikte hem komşu hem rakip konumundaki Karahanlı ve Gazneli devletlerinin de Selçuklularla etkileşim içinde olduğu
düşünülmektedir. Örgütsel yapının şekillenmesinde ve yönetim tarzında etkin rolü kabul edilen büyük vezir Nizamülmülk’ün devlete dair ideallerinin de ele
alınması gereklidir. Bu çalışmada Selçuklu devlet yapısı ve yönetim anlayışının hangi yönetsel unsurların etkisinde şekillendiği, nasıl bir yönetsel zemine dayandığı
ele alınmaktadır. Selçuklu yönetim yapısı ve anlayışında etkili olduğu değerlendirilen unsurlar kamu yönetimi disiplini çerçevesinde incelenmeye
çalışılmıştır.
___
- Alodalı, M. F. B. ve Usta, S. (2017). “Türk Yönetim Geleneğinde Hesap
Verebilirlik Mekanizmaları: Divan-ı Mezalim ve Kamu Denetçiliği
Kurumu”. Stratejik Kamu Yönetimi Dergisi, 3(6): 168-183.
- Altungök, A. (2014). “Sâsânî Kültür ve Medeniyetinin İslâm Kültür ve
Medeniyetine Etkileri”. Tarih İncelemeleri Dergisi, 29(2): 445-487.
- Arıcı, H. (2005). Nizmü’l-Mülk Ve Selçuklu Müesseselerinin Oluşumundaki
Yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Armağan, V. (2016). “Yusuf Has Hacip, Nizam‟ül Mülk ve Koçi Bey
Örneğinden Hareketle Türk Kamu Yönetiminde Türk Yönetim
Mirasının İzlerini Sürmek”. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(4): 86-99.
- Arslan, M. (1989). “Eski İran Devlet Geleneği ve Siyasetnameler”. İstanbul
Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(1): 231 – 262.
- Başdin, A. (2017). “İçtimai Gelenekler Açısından Selçuklularda Toy, Düğün
Törenleri ve Gelenekleri (Sultan Alp Arslan Dönemi)”. Bilecik Şeyh
Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2): 400-406.
- Cahen, C. (1990). İslamiyet: Doğuşundan Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuna
Kadar. (Çev. E. N. Erendor), Bilgi Yayınevi, Ankara.
- Cahen, C. (2002). Osmanlıdan Önce Anadolu. (Çev. E. Üyepazarcı), Tarih
Vakfı Yurt Yayınlar, İstanbul.
- Canatan, K. (2009). “Geleneksel Siyaset ve Devlet Felsefesinin Bir Yorumu
Olarak “Siyasetname” Büyük Devlet Adamı Nizamülmülk'ün Devlet
ve Siyaset Anlayışı Üzerine”. Internationel Periodical For The
Languages, Lıterature and History of Turkish or Turkıc, 4(7): 194-
220.
- Coşkun, Ö. (2016). “Türk Yönetim Sistemi Üzerine Kısa Bir
Değerlendirme”. Uluslararası Dil, Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi,
2(2): 126-135.
- Divitçioğlu, S. (2000). Kök Türkler : (Kut, Küç, Ülüg). Ada Yayınları,
İstanbul.
- Erdoğan, A. (2014). “İslamiyet‟ten Önce Türk Devletlerinde Meclis
Anlayışı: Toy, Kengeş.
- Ersan, M. ve Alican, M. (2014). Selçukluları Yeniden Keşfetmek. Timaş
Yayınları, İstanbul.
- Gordlevski, V. A. (1988). Anadolu Selçuklu Devleti. (Çev. A. Yaran), Onur
Yayınları, Ankara.
- Gökalp, E. (2016). Devrim Sonrası İran İslam Cumhuriyeti’nde Siyaset.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Gökcan, Ö. (2018). “Machiavelli ve Nizamülmülk‟te Devlet Yönetimi:
Hükümdar (Prens) ve Siyasetname Üzerine Karşılaştırmalı Bir
Analiz”. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12): 25-47.
- Güngör, E. (2003). Tarihte Türkler. Ötüken Yayınları, İstanbul.
- Kafesoğlu, İ. (1972). Selçuklu Tarihi. Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.
- Kafesoğlu, İ. (1973). Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah. Millı
Eğitim Basımevi, İstanbul.
- Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Millî Kültürü. Ötüken Yayınları, İstanbul.
- Kömürcüoğlu, M. ve Kömürcüoğlu, Ş. (2009). “Güç ve Adalet Arasında Bir
Devlet Adamı.
- Köprülü, F. (2011). “Selçukluler Zamanında Anadolu‟da Türk Medeniyeti”.
Tarih İncelemeleri Dergisi, 26(1): 201-233.
- Köymen, M. A. (1986). Tuğrul Bey. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
- Köymen, M. A. (1998). Selçuklu Devri Türk Tarihi. Akdtyk, Türk Tarih
Kurumu, Ankara.
- Köymen, M. A. (2001). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. Türk Tarih
Kurumu, Ankara.
- Köymen, M. A. (2001). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. Türk Tarih
Kurumu, Ankara.
- Kurpalidis, G. M. (2007). Büyük Selçuklu Devletinin İdari, Sosyal ve
Ekonomik Tarihi. (Çev. İ. Kamalov), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
- Kurultay Örneği”. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1): 39-52.
- Lewıs, B. (1960). “İslam Devlet Müessese ve Telakkileri Üzerinde Bozkır
Ahalisinin Tesiri”. İslam Tetkikleri Dergisi, 2(2-4): 209-230.
- Makdisi, G. (1975). “Les Rapports entre Calife et Sultan à l'époque
Saljûqide”. International Journal of Middle East Studies, 6(2): 228-
236.
- Mecit, S. (2017). Anadolu Selçukluları Bir Hanedanın Evrimi. (Çev. Ö.
Akpınar), İletişim yayınları, İstanbul.
- Mecit, S. (2017). Anadolu Selçukluları Bir Hanedanın Evrimi. (Çev. Ö.
Akpınar), İletişim yayınları, İstanbul.
- Mokhtarpour, A. (2012). İran Devlet Modeli. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Nizamülmülk ve Siyasetname’si”. İlem Yıllık, 4(4): 43-66.
- Nizamülmülk. (2011). Siyasetname. (Çev. M. T. Ayar), Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları, İstanbul.
- Ortaylı, İ. (2012). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Cedit Neşriyat, Ankara.
Ortaylı, İ. (2015). Türklerin Tarihi. Timaş Yayınları, İstanbul.
- Özer, A. (2002). Türk Anayasa Hukuku: Türklerin Devlet Anlayışı ve
Anayasal Yapılanma.
- Özmen, A. (2014). “Siyasetname‟de Yönetim Felsefesi”. Gümüşhane
Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 10: 202-218.
- Öztürk, M. N. (1999). Türk Devlet Felsefesi. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
- Parkinson, C. N. (1984). Siyasal Düşüncenin Evrimi. (Çev. M. Harmancı),
Remzi Kitabevi, İstanbul.
- Peacock, A. C. (2016). Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu: Yeni Bir Yorum. (Çev.
Z. Rona), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
- Rosenthal E. (1996). Ortaçağ’da İslâm Siyaset Düşüncesi. (Çev. A. Çaksu),
İz Yayınevi, İstanbul.
- Roux, J. P. (2004). Türklerin Tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl. (Çev. A.
Kazancıgil ve L. Arslan Özcan), Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
- Sevim, A. ve Merçil E. (2014). Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilat
ve Kültür. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Soysal, A. A. (1999). 12. 13. Yüzyıllarda İran Kültürünün Anadolu'ya
Nüfuzu: Anadolu Selçukluları Üzerinde İran Tesirleri.
- Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Taşgit, Y. E. (2017). “Doğu‟da Yönetimin Esasları: Nizamü‟l Mülk‟ün
Siyasetnamesi Üzerine Bir Değerlendirme”. Siyaset, Ekonomi ve
Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5(4): 201-215.
- Turan, O. (2003a). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. Ötüken
Neşriyat, İstanbul.
- Turan, O. (2003b). Türk Cihan Hâkimiyeti Metkuresi Tarihi. Ötüken
Yayınları, İstanbul.
- Turan, O. (2004). Selçuklular Zamanında Türkiye: Siyasi Tarih: Alp
Arslan'dan Osman Gazi'ye (1071-1318). Ötüken Yayın, İstanbul.
- Turan, O. (2017). Selçuklular ve İslamiyet. Ötüken Yayınları, İstanbul.
Turhan Kitabevi, Ankara.
- Üçok, C., Mumcu, A. ve Bozkurt, G. (2002). Türk Hukuk Tarihi. Savaş
Yayınları, Ankara.
- Weber, M. (2017). Bürokrasi ve Otorite. (Çev. B. Akın), Adres Yayınları,
Ankara.
- Yavuzcan Anvarian Aghdam, G. (2013). Türkiye Selçukluları Devletinde
Yöneten-Yönetilen İlişkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ege
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.