Ali İKİNCİ, Bekir Erol AK, Birgül DİKMETAŞ, Ibrahim Halil HATİPOGLU

Şanlıurfa ve Diyarbakır İllerinde Yetişen Alıç (Crataegus spp.) Genotiplerinin Bazı Meyve, Yaprak ve Stoma Özelliklerinin Belirlenmesi

Bu araştırma, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin kurak ve yarı-kurak ekolojik koşullarında yetişen bazı alıç genotiplerinin bazı meyve, yaprak ve stoma özelliklerinin belirlenmesi amacıyla 2021 yılında yürütülmüştür. İncelenen alıç genotiplerinin meyve ağırlığı 0.89-1.80 g, meyve boyu 11.48-13.62 mm, meyve eni 10.92- 15.68 mm, yaprak alanı 4.02-26.01 cm2, yaprak eni 2.52-6.96 cm ve yaprak boyu ise 2.88-6.64 cm arasında tespit edilmiştir. Alıç genotipleri arasında en fazla stoma sayısı 212.91 adet mm-2 ile Diyarbakır-1 genotipinde ve en düşük stoma sayısı ise 98.57 adet mm-2 ile Karaköprü genotipinde saptanmıştır. Alıç genotiplerinin ortalama stoma boyu ve eni sırasıyla; 34.43 (Diyarbakır-1)-40.99 µm (Karaköprü) ve 27.48 (Diyarbakır-1)-32.28 µm (Halfeti) aralığında belirlenmiştir. Elde edilen bu sonuçlara göre daha küçük yaprak alanına, birim alanda daha fazla stoma sayısına ve daha küçük stoma boyu ve eni değerlerine sahip olan Diyarbakır-1 genotipinin, yaprak ve stoma özelliklerine göre kuraklığa daha fazla dayanabileceği, kurak ve yarı-kurak ekolojilerde ağaçlandırma çalışmalarında başarılı olarak kullanılabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kuraklığa dayanıklılık, ağaçlandırma, yaprak alanı, stoma sayısı, stoma boyutu

Determination of Some Fruit, Leaf and Stomatal Characteristics of Hawthorn (Crataegus spp.) Genotypes Growing in Şanlıurfa and Diyarbakır Provinces

This research was carried out in 2021 in order to determine some fruit, leaf and stomata characteristics of hawthorn genotypes grown in the arid and semi-arid ecological conditions of the Southeastern Anatolia Region. The fruit weight of the examined hawthorn genotypes was 0.89-1.80 g, fruit length 11.48-13.62 mm, fruit width 10.92-15.68 mm, leaf area 4.02-26.01 cm2, leaf width 2.52-6.96 cm and leaf length 2.88-6.64 cm. Among the hawthorn genotypes, the highest number of stomata was found in the Diyarbakır-1 genotype with 212.91 units/ mm-2 and the lowest number of stomata was found in the Karaköprü genotype with 98.57 units/ mm-2. The mean stomatal length and width of hawthorn genotypes were determined between 34.43 (Diyarbakır-1)-40.99 µm (Karaköprü) and 27.48 (Diyarbakır-1)-32.28 µm (Halfeti), respectively. According to these results obtained; it is thought that Diyarbakır-1 genotype, which has a smaller leaf area, more stomata per unit area, smaller stomatal length and width, can withstand drought more than its leaf and stomatal characteristics, and can be used successfully in afforestation studies in arid and semi-arid ecologies.

Keywords:

Drought tolerance, afforestation, leaf area, stoma number, stoma size,

PDF

___

Alp, Ş., Çelik, F. ve Keskin, N. 2016. Bazı gül ve kuşburnu türlerinde (Rosa ssp.) stoma özellikleri ve yoğunluğunun görüntü analizi yöntemi ile belirlenmesi. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 20 (3): 159-165.
Alparslan, K. 2019. Düzce yöresi kestanelerinin (Castanea sativa Mill.) bazı pomolojik ve morfolojik özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Bolu, 112 s.
Anonim, 2013. Kurak ve yarıkurak alanlarda ağaçlandırma ve rehabilitasyon rehberi. T. C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Erozyon Kontrolü Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 190 s.
Anonim, 2021. Türkiye’nin ağaç arşivi. http://www.agaclar.org/agac.asp?id=882 (Erişim tarihi: 02.12.2021).
Aslantaş, R. ve Karakurt, H. (2009). The effects of altitude on stomata number and some vegetative growth parameters of some apple cultivars. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences, 5 (5): 853-857.
Asma B. ve Birhanlı, O. 2003. Malatya ve çevresinde doğal olarak yetişen alıçlarda seleksiyon çalışmaları. Türkiye IV. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi. Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Antalya, s: 61–62.
Avcı, N. ve Aygün, A. 2014. Determination of stomatal density and distribution on leaves of Turkish hazelnut (Corylus avellana L.) cultivars. Journal of Agricultural Sciences, 20(4): 454-459 .
Bağran, C. 2018. Orta Kelkit vadisinde doğal olarak yetişen alıç genotiplerinin (Crataegus spp.) seleksiyon yolu ile ıslahı. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Bolu, 46 s.
Balta, M. F., Çelik, F., Türkoğlu, N., Özrenk, K. ve Özgökçe, F. 2006. Some fruit traits of hawthorn (Crataegus sp.) genetic resources from Malatya, Turkey. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences, 2 (6): 531-536.
Balta, M. F., Karakaya, O. ve Kaptan Ekici, G. 2015. Çorum’da yetişen alıçların (Crataegus spp.) fiziksel özellikleri. Ordu Üniversitesi Bilim Teknik Dergisi, 5 (2): 35-41.
Baytop, T. 1997. Türkçe bitki adları sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları 578, Ankara.
Bekişli, M.İ. 2014. Harran Ovası koşullarında yetiştirilen bazı asma çeşitleri ile Amerikan asma anaçlarının yaprak ve stoma özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Şanlıurfa, 96 s.
Bekişli, M.İ. ve Gürsöz, S. 2016. Harran Ovası koşullarında yetiştirilen bazı Amerikan asma anaçlarının yaprak ve stoma özelliklerin incelenmesi. Bahçe, 45: 857-861.
Bektaş, M., Bükücü, Ş. B., Özcan, A. ve Sütyemez, M. 2017. Akçadağ ve Hekimhan ilçelerinde yetişen alıç (Crataeugus spp.) genotiplerinin bitki ve pomolojik özellikleri. Turkish Journal of Agricultural and Natural Sciences, 4 (4): 484-490.
Browicz, P.H. 1976. Crataegus L. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburg University Press, No: 22, Edinburg, 667 p.
Çağlar, S., Sütyemez, M. ve Bayazıt, S. 2004. Seçilmiş bazı ceviz (Juglans regia) tiplerinin stoma yoğunlukları. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17 (2): 169–174.
Çağlar, S. ve Tekin, H. 1999. Farklı Pistacia anaçlarına aşılı antepfıstığı çeşitlerinin stoma yoğunlukları. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 23 (5): 1029-1032.
Çalışkan, O., Bayazit, S. ve Gündüz, K. 2016. Hawthorn species from Turkey and potential usage for horticulture. VII. International Scientific Agriculture Symposium, 06-09 October, Jahorina, Bosnia and Herzegovina.
Çalışkan, O., Gündüz, K. ve Bayazıt, S. 2018. Sarı alıç (Crataegus azarolus L.) genotipinin morfolojik, biyolojik ve meyve kalite özelliklerinin incelenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 35: 69-74.
Demirkaya, Ü.Ş. 1999. Şanlıurfa yöresinde yetiştirilen bazı zeytin çeşitlerinde stomalar üzerinde araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Şanlıurfa, 51 s.
Dikmetaş, B. 2017. Bazı sofralık üzüm çeşitlerinde farklı gölgeleme düzeylerinin verim, kalite ve stoma özelliklerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Şanlıurfa, 57 s.
Dirlik, S. ve Eser, Y. 2021. Crataegus monogyna ve Crataegus azarolus türlerinde morfolojik fidan özellikleri. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 22 (1): 103-108.
Dönmez, A.A. 2004. The genus Crataegus L, (Rosaceae) with special reference to hybridisation and biodiversity in Turkey. Turk, J, Bot., 28: 29-37.
Durmaz, N.E. 2014. Asma yapraklarında stoma yoğunluğunun saptanmasında saydamlaştırma ve kalıp alma yöntemlerinin karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Tekirdağ, 53 s.
Gargın, S. 2009. Eğridir/Isparta koşullarında bazı üzüm çeşitlerinin stoma yoğunluklarının belirlenmesi. 7. Türkiye Bağcılık ve Teknolojileri Sempozyumu, 5-9 Ekim, Manisa, s: 57-61.
Gazioğlu, R.İ. 2000. Van yöresinde yetişen alıçlar. Yüksek Lisans Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Van.
Gökbunar, L. 2007. Alıç’ın (Crataegus sp.) in vitro mikro çoğaltımı. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Kahramanmaraş.
Gültekin, H.C. 2007. Yabanıl meyveli ağaç türlerimiz ve fidan üretim teknikleri. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü, Fidanlık ve Tohum İşleri Daire Başkanlığı, 52 s.
Gürlen, A. 2018. Bolu ilinde yetişen alıç (Crataegus spp.) genetik kaynaklarının fiziko-kimyasal ve moleküler karakterizasyonu. Yüksek Lisans Tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Bolu, 75 s.
Gürsoy, S. 2016. Bahçesaray yöresi alıç türlerinin pomolojik ve biyokimyasal özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Van.
Hurt, H. ve Doğan, A. 2020. Farklı ekolojilerde yetişen fındık (Corylus avellana L.) çeşit ve genotiplerinin stoma yoğunluk ve dağılımlarının belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 30 (3): 544-552.
Karadeniz, T. ve Kalkışım, Ö. 1996. Edremit ve Gevaş ilçelerinde yetişen alıç tiplerinin meyve özellikleri ve ümitvar tiplerin seçimi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 6 (1): 27-33.
Keles, H. 2018. Yozgat ili ve ilçelerinde bulunan alıç (Crataegus spp.) genetik kaynaklarının seleksiyonu, morfolojik, biyokimyasal ve moleküler karakterizasyonu. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Erzurum, 163 s.
Kurt, N. 2008. Orta Karadeniz Bölgesi bazı kestane genotiplerinin yaprak ve stoma özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Samsun, 75 s.
Ljubuncic, P., Portnaya, I., Cogan, U., Azaizeh, H., Bomzon, A. 2005. Antioxidant activity of Crataegus aronia aqueous extract used in traditional Arab medicine in Israel. J. Ethnopharma. 101: 153–161.
Mert, C., Barut, E. ve Uysal, T. 2009. Farklı anaçlar üzerine aşılı elma çeşitlerinde stoma morfolojilerinin araştırılması. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 2 (2): 61-64.
Muradoğlu, F. ve Gündoğdu, M. 2011. Stomata size and frequency in some walnut (Juglans regia) cultivars. International Journal of Agriculture & Biology, 13(6): 1011-1015.
Nas, M.N. 2012. Alıcın (Crataegus spp.) kültüre alınması: Fırsatlar ve güçlükler. I. Ulusal Alıç Çalıştayı, Malatya, s: 3-8.
Okatan, V., Gündoğdu, M. ve Çolak, A.M. 2017. Uşak’ta yetişen farklı alıç (Crataegus spp.) genotipi meyvelerinin bazı kimyasal ve pomolojik karakterlerinin belirlenmesi. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7 (3): 39-44.
Özcan, M., Haciseferogullari, H, Marakoglu, T. ve Arslan, D. 2005. Hawthorn (Crataegus spp.) fruit: some physical and chemical properties. J. Food Engineering, 69 (4): 409-413.
Özderin, S. ve Fakir, H. 2015. Some botanical properties of hawthorn (Crataegus L. spp.) taxa natural distributed in the Western Anatolia part of Turkey. International Journal of Agriculture Innovations and Research, 4 (3):567-572.
Öztürk, M. ve Özçelik, H. 1991. Doğu Anadolu’nun faydalı bitkileri. Useful plants of East Anatolia. Siirt, İlim, Spor, Kültür ve Araştırma Vakfı, 196 s.
Polat, Z. 2019. Kirazda farklı dal tiplerinde meyve tutumu ile bazı meyve ve yaprak özelliklerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Şanlıurfa, 43 s.
Tokgöz, S. 2021. Yerli ve yabancı farklı badem çeşitlerinde bazı yaprak ve stoma özelliklerinin vejetasyon süresince değişimlerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Şanlıurfa, 72 s.
Yanar, M., Ercişli, S., Yılmaz, K. U., Şahiner, H., Taşkın, T., Zengin, Y., Akgül, I. ve Çelik, F. 2011. Morphological and chemical diversity among hawthorn (Crataegus spp,) genotypes from Turkey. Scientific Research and Essays, 6 (1): 35-38.
Yavıç, A., Taylan, A., Balcı, H. ve Encu, T. 2016. Biochemical and pomological characteristics of hawthorn (Crataegus spp.) fruits grown in Şemdinli, Hakkari. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 26 (4): 500-504.