Türkiye’nin Nesli Tehlike Altında olan Lilium sp. Türleri

Ülkemiz dünyanın başlıca gen merkezleri arasında yer almakta ve bitki genetik çeşitliliği bakımından çok özel bir konumda bulunmaktadır. Ancak geofitler de dâhil sahip olduğumuz birçok bitki genetik kaynağı, çevresel ve diğer baskılarla genetik erozyona uğramakta ve yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadır. Ülkemiz Doğu Karadeniz Bölgesi'ne endemik olan Lilium ciliatum türü IUCN (Doğa ve Doğal Kaynakların Korunması için Uluslararası Birlik) kırmızı listesinin Tehlike (EN) sınıfında yer almaktadır. Zigana Geçidi, Trabzon, Bayburt ve Giresun ile Gümüşhane'de yayılış gösteren L. ciliatum'un yol yapım çalışmaları, ekoturizm ve rekreasyon çalışmaları gibi insan faaliyetleri nedeniyle nesli tehlike altına girmiştir. IUCN kırmızı listesinde yer almamasına rağmen ülkemizde doğal olarak yetişen Lilium carniolicum türünün de neslinin tehlike altında olduğu bildirilmiştir. L. carniolicum daha çok Trabzon, Rize, Artvin illerinde bulunmakta ve Doğu Karadeniz Bölgesi'ne endemik bir türdür. Gösterişli, renkli ve iri çiçeklere sahip olan bu türlerin süs bitkisi olarak kullanım potansiyeli çok yüksektir. Ayrıca bu türlerin soğanları tıpta ve kozmetik sanayiinde de kullanılmaktadır. Bunlar L. ciliatum ve L. carniolicum türlerinin önemini arttıran başlıca özelliklerdir. Bu nedenle bu türlerin neslinin yok olmasını engellemek, türlerin yetiştiği habitatları korumak ve nesillerinin devamlılığını sağlamak çok önemlidir. Türkiye'ye endemik olan bu türlerin ülkemizden kaybolması Dünya'dan kaybolması anlamına gelmektedir. Bu derleme ülkemizde doğal olarak yetişen, biyoçeşitlilik ve diğer birçok açıdan önemli olan fakat çeşitli nedenlerle nesilleri tehlike altında giren Lilium türleri ve koruma çalışmaları ile ilgili bilgiler vermek ve konuya dikkat çekmek amacıyla hazırlanmıştır.

Endangered Lilium Species of Turkey

Ülkemiz dünyanın başlıca gen merkezleri arasında yer almakta ve bitki genetik çeşitliliği bakımından çok özel bir konumda bulunmaktadır. Ancak geofitler de dâhil sahip olduğumuz birçok bitki genetik kaynağı, çevresel ve diğer baskılarla genetik erozyona uğramakta ve yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadır. Ülkemiz Doğu Karadeniz Bölgesi’ne endemik olan Lilium ciliatum türü IUCN (Doğa ve Doğal Kaynakların Korunması için Uluslararası Birlik) kırmızı listesinin Tehlike (EN) sınıfında yer almaktadır. Zigana Geçidi, Trabzon, Bayburt ve Giresun ile Gümüşhane’de yayılış gösteren L. ciliatum’un yol yapım çalışmaları, ekoturizm ve rekreasyon çalışmaları gibi insan faaliyetleri nedeniyle nesli tehlike altına girmiştir. IUCN kırmızı listesinde yer almamasına rağmen ülkemizde doğal olarak yetişen Lilium carniolicum türünün de neslinin tehlike altında olduğu bildirilmiştir. L. carniolicum daha çok Trabzon, Rize, Artvin illerinde bulunmakta ve Doğu Karadeniz Bölgesi’ne endemik bir türdür. Gösterişli, renkli ve iri çiçeklere sahip olan bu türlerin süs bitkisi olarak kullanım potansiyeli çok yüksektir. Ayrıca bu türlerin soğanları tıpta ve kozmetik sanayiinde de kullanılmaktadır. Bunlar L. ciliatum ve L. carniolicum türlerinin önemini arttıran başlıca özelliklerdir. Bu nedenle bu türlerin neslinin yok olmasını engellemek, türlerin yetiştiği habitatları korumak ve nesillerinin devamlılığını sağlamak çok önemlidir. Türkiye’ye endemik olan bu türlerin ülkemizden kaybolması Dünya’dan kaybolması anlamına gelmektedir. Bu derleme ülkemizde doğal olarak yetişen, biyoçeşitlilik ve diğer birçok açıdan önemli olan fakat çeşitli nedenlerle nesilleri tehlike altında giren Lilium türleri ve koruma çalışmaları ile ilgili bilgiler vermek ve konuya dikkat çekmek amacıyla hazırlanmıştır.

PDF

___

Allen D, Bilz M, Leaman DJ, Miller RM, Timoshyna A, Window J. 2014. European Red list of medicinal plants, http://www.iucnredlist.org/initiatives/europe/publications, (Ziyaret tarihi: 1 Mayıs 2016).
Arzate-Fernandez AM, Miwa M, Shimada T, Yonekura T, Ogawa K. 2007. in vitro propagation of Miyamasukashi-yuri (Lilium maculatum Thunb. var. bukosanense), an endangered plant species. Revista Fitotecnia Mexicana, 30 (4): 373 – 379.
Balkaya A, Yanmaz R. 2001. Bitki genetik kaynakllarının muhafaza imkanları ve tohum gen bankalarının çalışma sistemleri. Ekoloji Çevre Dergisi. 10(39):25-30.
Balkaya A, Duman İ, Engiz M, Ermiş S, Onus N, Özcan M, Çelikel F, Demir İ, Kandemir D, Özer M. 2015. Bahçe bitkileri tohumluğu üretimi ve kullanımında değişimler ve yeni arayışlar. Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi, Ankara, 12-16 Ocak 2015, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, 2: 985-1110.
Çelikel FG. 2014. Doğal çiçek soğanları. Süs Bitkileri Ders Notları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Samsun.
Çelikel FG. 2015. Süs bitkilerinde tohumluk (tohum, fide, fidan, soğan) üretimi ve kullanımı. SÜSBİR Dergisi. 2015 (3): 32- 33
Güney K, Cetin M, Sevik H, Güney KB. 2016a. Influence of germination percentage and morphological properties of some hormones practice on Lilium martagon L. seeds. Oxidation Communications 39(1-II): 466–474.
Güney K, Cetin M, Sevik H, Güney KB. 2016b. Effects of some hormone applications on germination and morphological characters of endangered plant species Lilium artvinense L. seeds. New Challenges in Seed Biology, Basic and Translational Research Driving Seed Technology. ISBN:978-953-51-2659-1, Chapter 4, p:97-112, InTech, October, 2016.
Güney K, Cetin M, Güney KB, Melekoğlu A. 2017. The effects of some hormone applications on Lilium martagon L. germination and morphological characters. Polish Journal of Environmental Studies. 26(6):1-6.
Gürdal B, Demirci S, Özhatay N, Kaya E. 2016. Chromosome numbers of 9 taxa of Lilium (Liliaceae) from Turkey. Kamari, G., Blanché, C. & SiljakYakovlev, S. (eds), Mediterranean plant karyological data - 26. – Flora Mediterranea 26: 220- 223. doi: 10.7320/FlMedit26.220
IUCN 2001. IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütleri, http://life.bio.sunysb.edu/ee/akcakayalab/kurallar5.pdf.
IUCN 2012. IUCN Red List Categories and Criteria: Version 3.1. Second edition. Gland, Switzerland and Cambridge, UK: IUCN. iv + 32pp.
İkinci N, Oberprieler C, Güner A, 2006. On the origin of European lilies: phylogenetic analysis of Lilium section Liriotypus (Liliaceae) using sequences of the nuclear ribosomal transcribed spacers. Willdenowia, 36(2):647-656.
İkinci N 2011. Molecular phylogeny and divergence times estimates of Lilium section Liriotypus (Liliaceae) based on plastid and nuclear ribosomal ITS DNA sequence data. Turkish journal of Botany. 35 (2011) 319-330.
İkinci N. 2014. Lilium ciliatum. The IUCN Red List of Threatened Species 2014: e.T200273A2646311. http://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2014.1.RLTS.T200273 A2646311.en. Downloaded on 21 August 2017.
Kaya E, Erken K, Arı E, Ulun A, Aslay M, Saraç Y, Rastgeldi U, Kesici A. 2009. 105G068 no’lu TÜBİTAK-KAMAG1007 Proje Sonuç Raporu, Bazı Doğal Bitkilerin Kültüre Alınması Yeni Tür ve Çeşitlerin Süs Bitkileri Sektörüne Kazandırılması-I.
Karagöz A, Zencirci N, TAN A, Taşkın T, Köksel H, Sürek M, Toker C. 2010. Özbek K., Bitki genetik Kaynaklarının Korunması ve Kullanımı, Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, 2010., 155-177.
Kedra M, Bach A. 2005. Morphogenesis of Lilium martagon L. explants in callus culture. Acta Biologica Cracoviensia Series Botanica. 4781): 65–73.
Kumar S, Kanwar JK, Sharma DR. 2006. In vitro propagation of Lilium. Advances in Horticultural Science. 20(2): 181-188.
Manvelidze Z, Eminağaoğlu Ö, Memiadze N, Kharazishvili D. 2009. Species Diversity and Conservation Priorities for Endemic Plants of Georgian-Turkish Transboundary Zone in the West Lesser Caucasus Corridor. Nugzar Zazanashvili, David Mallon (eds). Status And Protectıon Of Globally Threatened Specıes In The Caucasus. Tbilisi 2009 P:199- 205.
Montmollin B. de, Strahm W. (Eds). 2005. The top 50 Mediterranean Island Plants: Wild plants at the brink of extinction, and what is needed to save them. IUCN/SSC Mediterranean Islands Plant Specialist Group. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK. x + 110 pp.
Nybom H. 2004. Comparison of different nuclear DNA markers for estimating intraspecific genetic diversity in plants. Mol. Ecol. 13(5): 1143-1155.
Özdemir C. 2003. Morphological, Anatomical and Cytological Characteristics of Endemic Lilium ciliatum P.H. Davis (Liliaceae) in Turkey.Pakistan Journal of Botany 35(1):99- 110.
Özen F, Aka GE, Aksoy Ö. 2016. Genetic diversity and conservation strategies of some Lilium candidum L. population in Turkey. Bangladesh Journal of Botany, 45(1): 133-141.
Pelkonen VP, Pirttila AM. 2012. Taxonomy and Phylogeny of The Genus Lilium. Floriculture and Ornemantal Biotechnology Global Science Books.1-8.
Resmigazete. 2017. Doğal çiçek soğanlarının ihracat tablosu, www.resmigazete.gov.tr, (Ziyaret tarihi: 15 Mayıs 2017).
Sarasan V, Cripps R, Ramsay M, Atherton C, Mcmichen M, Prendergast G, Rowntree J K. 2006. Conservation in vitro of threatened plants-Progress in the past decade. In Vitro Cell Develop. Biol. Plant 42:206-214.
Sevik H, Çetin M, 2016. Effects of some hormone applications on germination and morphological characters of endangered plant species Lilium artvinense L. onion scales. Bulgarian Chemical Communications, 48( 2): 256 – 260.
Yeşil M. 2016. Doğa Koruma Yaklaşımlarındaki Değişimlerin Dünyada ve Türkiye’deki Tarihsel Süreci Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(10): 867-876.
Tehditaltındakibitkiler 2017. http://www.tehditaltindabitkiler. org.tr/v2/index.php?sayfa (Ziyaret tarihi: 3 Mayıs 2017).
Tilki F, Tüfekçioğlu A, Terzioğlu S, Başkaya Ş. 2010. Artvin Yöresinde Biyolojik Çeşitlilik, Biyoçeşitliliği Tehdit Eden Etmenler ve Öneriler, DSpace@ArtvinCoruh, Orman Mühendisliği Bölümü Koleksiyonu, 209-216.
Tubives, 2017. http://www.tubives.com/index.php?sayfa=1 &tax_id=9156 (Ziyaret tarihi: 5 Mayıs 2017).
Türkiyegeofitleri, 2017. http://www.turkiyegeofitleri.com/, (Ziyaret tarihi: 5 Mayıs 2016).
Zawko G, Krauss SL, Dixon KW, Sivasithamparam K 2001. Conservation genetics of the rare and endangered Leucopogon obtectus (Ericaceae). Mol. Ecol. 10(10): 2389- 2396.