ALTIN ORDA VE ARDILI DEVLETLERDE HATUNLAR

Kadınların siyasetteki rolü oryantalistler tarafından uzun süredir araştırılmaktadır. Bu konuda daha ziyade Moğollar ya da Osmanlı İmparatorluğu döneminde yönetimde bulu-nan hatunlar hakkında yazılmıştır. Büyük Moğol İmparatorluğu'nun ardılı devletlerinde ha-tunların yönetimdeki etkilerine daha az dikkat çekildiği görülmektedir. Bu hatunlar hakkın-da bir yandan Altın Orda’yı ziyaret eden Avrupalı misyonerlerin ve Arap seyyahların ver-dikleri bilgilerden, öte yandan iç kaynaklardan yararlanmak mümkündür. Birinci el kaynak-larda, her zaman kadın adının yanında daha ziyade “hatun” unvanı bulunmuştur. Moğolların büyük hanları eşlerini müttefik veya tâbi kabilelerden seçtiler. Kırım hanları ise, hanımları-nı yüzyıllar boyunca hanlığın kuruluşunda temayüz eden Şirin kabilesinden tercih ettiler. Altın Orda hanları kızlarını nadiren yabancı hanedanlarla evlendirdiler ve kendileri de istis-nai olarak yabancılarla evlendiler. Bir hanın ölümünden sonra leviratus anlayışına göre eşle-ri yeni hanın, genellikle kardeşinin ailesine katılırdı. Hanların eşleri önemli gelirlere sahip-tiler. Bu onların bağımsız hareket etmelerini ve siyaset üzerindeki etkilerini sağlamıştır. Altın Ordu’daki ekonomik açıdan bağımsız kadınların sayısı kesinlikle çok fazla değildi. Hanlığın diplomatik münasebetlerinde kadın hanedan üyeleri de söz sahibi hatta faal idiler. Hanedanın kadın üyeleri genellikle, dinî olarak eğitilir, Kur'an okurlardı. Dinî olarak hac ibadetlerini yerine getirmek üzere hanların yerine eşleri veya anneleri hacca giderlerdi.

Anahtar Kelimeler:

Moğol, Cengiz Han, Altın Orda, Kırım, Memlûk

PDF

___

ACAR, S., Kazan Hanlığı (1437-1552), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İzmir 2011.
ADİLOĞLU, A., Karaçay-Malkar Türkleri Tarihi Edebiyatı Dili, Turkiston Kutubxonasi-2010.
AHMEROV, A., Kazan Tarihi, Haz. Fatih Ünal, BRC Basım, Ankara 2009.
BAŞER, A., “Kırım Hanlığı Tarihinde Mangıt Kabilesi”, Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım. Ed. Yücel Öztürk, Çamlıca Basın Yayın, İstanbul 2015, ss. 75-98.
BERİNDEİ, M.-VEİNSTEİN, G., “La Tana-Azaq, de la présence italienne à l'emprise otto-mane (fin XIII-e-milieu XVI-e siècle)”, Turcica, 1976, 8/2, ss. 110-200.
CLAUSON, G., An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century, Clarendon Press, Oxford 1972.
CROSKEY, R. M., “The Diplomatic Forms of Ivan III's Relationship with the Crimean Khan”, Slavic Review, Summer, 1984, Vol. 43, No. 2, ss. 257-269.
DERİN, D., Abdülgaffar Kırımî’nin Umdetü’l-Ahbar’ına (Umdetü’t-Tevarih) Göre Kırım Tarihi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2003.
FISHER, A. W., “Azov in the Sixteenth and Seventeenth Centuries”, Jahrbücher für Gesc-hichte Osteuropas, 1973, 21/2, ss. 161-174.
GÖKBİLGİN, Ö., Târih-i Sâhib Giray Han, Baylan Matbaası, Ankara 1973.
HAMDULLAH MÜSTEVFİ-Yİ KAZVÎNÎ, Târih-i Güzide, Çev. Mürsel Öztürk, TTK, Anka-ra 2018.
HAMMER-PURGSTALL, Geschichte der Goldenen Horde in Kıptschak, C. S. Hartlebens Verlag, Pesth 1840.
HONDMÎR, Târih-i Habibü’s-Siyer, Muhammed Debîr Siyâkî, Çâphâne-i Haydarî, Tahran 1380
IVANICS, M., “Die Frauen der Khane in der Goldenen Horde und in İhren Nachfolgestaa-ten”, Chronıca Annual of The Institute Of History University Of Szeged Hungary, Ed. Lajos Köver, E-Press Limited, Szeged 2011, Vol 1, ss. 211-220.
IVANICS, M., “Die Şirin. Abstammung und Aufstieg einer Sippe in der Steppe”, The Cri-mean Khanate between East and West (15th–18th Century), Ed. Denise Klein, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 2012, ss. 27-44.
IVANICS, M., “Entstehung und Quellenwert der krimtatarischen tiyiş defters”, Acta Orien-talia Academiae Scientiarum Hungaricae 47, 1994, No. 1-2, ss. 105–112
İBN BATTÛTA, İbn Battûta Seyahatnâmesi, Çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.
KAŞGARLI MAHMÛD, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, Çev. Besim Atalay, TDK, Ankara 1998. Moğolların Gizli Tarihi I, Çev. Ahmet Temir, TTK, Ankara 1995.
MUÎNEDDÎN NATANZÎ, Müntehâbü’t-Tevârîh-i Muînî, Neşr. Merkez-i Tahkikât-i Râyâne-i Kâime-i İsfahân, www. Ghaemiyeh.com, s. 77.
KAFALI, M., “Cuci Ulusu'ndaki İl ve Kabilelerin Siyasi Rolleri ve Ehemmiyetleri”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, Ekim 1971, ss. 99-110.
NİCOL, D. M., Bizans ve Venedik, Çev. Gül Çağalı Güven, Detay Basım Ltd., İstanbul 2000.
NUR, R., Türk Tarihi, V, Haz. E. Kılıç, Toker yayınları, İstanbul 1979.
OSTROGORSKY, G., Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, TTK, Ankara 2011.
ÖTEMİŞ HACI, Çengiz-Nâme, Haz. İlyas Kemaloğlu, TTK, Ankara 2018.
ÖZTUNA, Y., Devletler ve Hanedanlar, T. C. Kültür Bakanlığı, Ankara 1996.
ÖZYETKİN, M., “Altın Orda Devlet Geleneğinde Uygur İzleri”, International Journal of Central Asian Studies, 2009, Vol. 13, ss. 441-458.
ÖZYETKİN, M., “Altınordu Hanlığı'nın Resmî Yazışma Geleneği”, Türkler, VIII, Yeni Tür-kiye Yayınları, Ankara 2002.
PAŞAOĞLU, D. D., “Altın Orda ve Kırım Sahasında Bozkır Aristokrasisinin Güçlü Temsil-cileri: Emir Rektemür ve Şirin Mirzalar”, AÜ Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 2014, C. XXXIII, ss. 147-190.
RASHİDUDDİN FAZLULLAH, Jami 'u't-tawarikh. Compendium of Chronicles. A History of the Mongols. Trans. W. M. Thackston, Ed. By Şinasi Tekin-Gönül Alpay Tekin, Harvard University Press, 1999.
REŞÎDÜDDÎN FAZLULLAH, Câmiü’t-tevârîh, Neşr. Muhammed Rûşen-Mustafa Mûsevî, Çâphâne-i Kuteybe, Tahran 1373 hş.
SAMOYLOVİÇ, A. N., “Kırım Tatar Yarlıklarında “Tiyiş (Tiş)” ve Diğer Terimler”, Çev. Serkan Acar, Tarih İncelemeleri Dergisi, Temmuz 2011, C. Xxvı, S. 1, ss. 277-278.
SMİRNOV, B. D., Krimskoe Hanstvo, Biblioteka Univers, Petersburg 1887.
ŞEREFÜDDİN ALİ YEZDÎ, Emîr Timur (Zafernâme), Selenge Yayınevi, İstanbul 2013.
TİESENHAUSEN, W. De., Altınordu Devleti Tarihine Ait Metinler, Çev. İsmail Hakkı İz-mirli, Maarif Matbaası, İstanbul 1941.
TİZENGAUZEN, W. De., Sbornik Materialov Othocyaşihsiya k İstorii Zoloyot Ordı, II, Akademii Navk SSSR, Moskova-Leningrad 1941.
VASARY, I., Cumans And Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans 1185-1365, Cambridge University Press, Cambridge 2005.
VASİLİEV, A. A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, Çev. Tevabil Alkaç, ALFA BasımYayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti., İstanbul 2016
ZAYTSEV, I. V., “The Structuren of the Giray Dynasty (15th-16th centuries): Matrimonial and Kinship Relations of the Crimean Khans”, Kinship in the Altaic World: Proceedings of the 48th Permanent International Altaistic Conference Moscow 10-15 July 2005, ed. E. V. Bojkova-R. B. Rybakov, Harrossowitz Verlag, Wiesbaden 2006.
НЕКРАСОВ. A. M., Женщины ханского дома Гиреев в XV-XVI вв., http://portal-credo.ru/site/index.php?act=lib&id=1785
ФЕХНЕР, М. В., Торговля Русского государства со странами Востока в XVI веке., Издание Государственного Исторического музея, Москва 1952.