___

• BOA, HR. SYS. 1030/4, lef 65; 1190/1, lef 3, lef 1; 1928/14, lef 1-2; 1345/41; 1347/18, lef 1, 2 Mart 1854; 1347/18, lef 2; 1347/21; 220/18, 16 Mart 1854, 904/1, lef 125, 904/1, lef 130-131, 14 Mart 1854; 1347/28, lef 2, 21 Mart 1854; 904/1, lef 142, 23 Mart 1854; 904/1, lef 170, 9 Nisan 1854; 1336/3, lef 1, 19 Nisan 1854; 1353/68 lef 1, 12 Eylül 1855; 1353/68, lef 2, 12 Eylül 1855.
• BOA. HR. TO. 420/5, lef 2; 220/30, lef 2; 219/50, 16 Temmuz ve 1 Ağustos 1853; 220/16, 16 Mart 1854.
• BOA. A. M... 15/18, ek 1; BOA. A. MKT. NZD. 88/46; BOA. İ. MMS. 6/213 lef 1.132/5650, 16 Kasım 1855; 3/107, lef 4; 3/107, lef 3, soru 15.
• BOA. İ. DH. 296/18680; BOA İ. MMS. 3/107, lef 6; İ. DH. 290/18239, 5 Şubat 1854; 362/23964, 12 Ekim 1856.
• Candan Badem, Kırım Savaşı ve Osmanlılar, İstanbul: T. İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Mehmet Yıldız, “1856 Islahat Fermanına Giden Yolda Meşruiyet Arayışları (Uluslararası Baskılar ve Cizye Sorununa Bulunan Çözümün İslami Temelleri)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 7, Güz 2002, s. 75-114. Mazbatanın orijinali için bkz. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İ. H. 5875/1.
• Cevdet Paşa, Ma’rûzât, (ed.) Yusuf Halaçoğlu, (İstanbul: Çağrı Yayınevi, 1980), s. 113-115.
• “Zametki i vospominaniya Mihaila Çaykovskago (Sadık-paşi)”, Russkaya Starina XXXV/12, St. Petersburg, Aralık 1904, s. 573.
• Yevgeniy V. Tarle, Krımskaya Voyna, c. 1, (Moskova: İzografus & Eksmo, 2003.
• Ufuk Gülsoy, Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni, (İstanbul: Simurg, 2000), s. 57-59.
• Yıldız, 1856 Islahat Fermanının Tatbiki ve Tepkiler, yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2003, s. 170.
• Cevdet Paşa, Tezâkir 1-12, ed. Cavid Baysun, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991), s. 67.
• Abdurrahman Şeref, Tarih Söyleşileri (Müsahabe-i Tarihiye), (İstanbul: Sucuoğlu Matbaası, 1980), s. 63.
• Roderic Davison, Reform in the Ottoman Empire 1856-1876, (New York: Gordian Press, 1973), s. 103.
• Y. Hakan Erdem, Osmanlıda Köleliğin Sonu 1800-1909, (İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004), s. 124-145.
• Baronne Durand de Fontmagne, Kırım Savaşı Sonrasında İstanbul Günleri, (İstanbul: İstiklal Kitabevi, 2007), s. 309.
• Atwell Lake, A Narrative of the Defence of Kars, (Londra: Richard Bentley, 1857), s. 132.
• Humphrey Sandwith, A Narrative of the Siege of Kars, (Londra: John Murray, 1856), s. 229.
• George Palmer Evelyn, A Diary of the Crimea, (Londra, 1954), s. 54.
• Takvim-i Vekayi (resmi Osmanlı gazetesi), 9 Şaban 1270.
• Papers relative to Military Affairs in Asiatic Turkey and the Defence and Capitulation of Kars. Presented to Both Houses of Parliament by Command of Her Majesty, (Londra: Harrison and Sons, 1856), s. 30.
• Edward Money, Twelve Months with the Bashi-Bazouks, (Londra: Chapman and Hall, 1857), s. 103-105; James H. Skene, With Lord Stratford in the Crimean War, (Londra: Richard Bentley and Son, 1883), s. 49-50.
• James Reid, Crisis of the Ottoman Empire. Prelude to Collapse 1839-1878, (Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2000), s. 274-286.
• Yüksel Çelik, “Tanzimat Devri’nde Rüşvet-Hediye İkilemi ve Bu Alandaki Yolsuzlukları Önleme Çabaları”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 15, İstanbul 2006, s. 49.
• Cengiz Kırlı, “Yolsuzluğun icadı: 1840 Ceza Kanunu, iktidar ve bürokrasi”, Tarih ve Toplum. Yeni Yaklaşımlar, Güz 2006, s. 116.
• Enver Ziya Karal, “Rüşvetin Kaldırılması için Yapılan Teşebbüsler”, Tarih Vesikaları 1, Haziran 1941, s. 57.
• Adolphus Slade, Turkey and the Crimean War. A Narrative of Historical Events, (Londra: Smith, Elder and Co., 1867), s. 199. Türkçesi için bkz. Müşavir Paşa'nın Kırım Harbi Anıları. (çev) Candan Badem, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012), s. 223.
• Ali Akyıldız, Mümin ve Müsrif Bir Padişah Kızı: Refia Sultan, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998), s. 1-5, 67-74.
• Melek Hanım, Thirty Years in the Harem, (NJ: Gorgias Press, 2005), s. 41. Frederick Stanley Rodkey, “Ottoman Concern about Western Economic Penetration in the Levant, 1849-1856,” Journal of Modern History 30 (4), Aralık 1958, s. 3.