Cem Şafak ÇUKUR, Cansel ÖZBAYRAK

169

Yasal Uyuşmazlık Çözümlerinde Süreçsel Adalet Tercih ve Değerlendirmelerinin Türkiye Bağlamında İncelenmesi

Ağırlıklı bir şekilde Batı ülkelerinde yürütülen erken süreçsel adalet çalışma bulguları, sorgulayıcı adalet modelleriyle karşılaştırıldığında, taraflara daha fazla süreç kontrol tanıyan yüzleşmeci yargılama modellerinin daha adil olarak değerlendirildiği ve daha çok tercih edildiği yönündedir. Son zamanlarda yapılan bazı çalışmalar ise, uzlaşmazlık çözümlerinde yüzleşmeci süreçlerin iddia edilen bu üstünlüğünü tartışmaya açmıştır. Şimdiki iki çalışmanın amacı yasal uzlaşmazlık çözümlerinde süreçsel adalet tercih ve değerlendirmelerini, adalet sistemini sorgulayıcı süreçsel adalet modeline dayanan Türkiye bağlamında incelemektir. Her iki çalışmada da, katılımcılardan farklı senaryolar aracılığıyla değişimlenen anlaşmazlık durumlarında (velayet ve tazminat) kendilerini taraf olarak görmeleri istenmiştir. Sonra, bu anlaşmazlıkların mahkemeye yansıması durumunda katılımcılar, hangi tür mahkeme sürecinde (tekli sorgulayıcı, çiftli sorgulayıcı, eklektik ve yüzleşmeci) davalarının görülmesini istediklerini ve bu süreçler hakkındaki değerlendirmelerini (adillik, avukatların rolü, vb.) belirtmişlerdir. Dava türünden bağımsız olarak; iki çalışmada da eklektik ve yüzleşmeci süreçler, standart sorgulayıcı süreçlere oranla daha çok tercih edilmiştir. Ancak, eklektik ve yüzleşmeci süreç tercihleri 1. çalışma (öğrenci) ile 2. çalışma (öğrenci olmayan grup) arasında farklılık göstermiştir. Ayrıca, ikinci çalışmanın bulguları hiyerarşik ilişkilere inanç ve adalet sistemine güvende ortaya çıkan farklılıkların süreçsel tercihleri etkilediği yönündedir.

Analyses of Procedural Justice Preferences and Judgments for Adjudicative Dispute Resolutions in Turkish Context

Procedural justice research conducted mainly in Western countries, focusing on disputants satisfaction with adversarial and inquisitorial legal procedures, has showed that adversarial trial procedures that give disputants most of the process control (voice) are the most ideal dispute resolution procedures. More recent investigation has challenged the superiority of the adversarial model of dispute resolutions. Present two studies with different samples (university students and non-student group) tested the generality of the procedural justice effects in Turkey where inquisitorial legal systems are used. Participants were asked to indicate their preferences and judgments (fairness, the role of lawyers, vs.) for using alternative procedures (single investigator, double investigator, hybrid and adversarial) to solve hypothetical adjudicated disputes (custody and malpractice). The results of two studies provide clear evidence for desirability of hybrid and adversarial procedures over the standard inquisitorial procedures across disputes. However, preferences for hybrid and adversarial procedures varied across the two studies. Also, differences in power distance beliefs and trust in the justice system have a moderating influence on procedural preferences, suggesting that procedural justice judgment might also affected by social structural factors.
PDF

___

  • Aktaş, V., Cirhinlioğlu, F. ve Özkan, B. Ö. (2004). Türk örnekleminde avukat olan ile olmayanların adalete ve Türkiye'deki hukuk sistemine ilişkin sosyal temsilleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21, 61-80.
  • Anderson, R. A. ve Otto, A. L. (2003). Perceptions of fairness in the justice system: A cross-cultural comparison. Social Behavior and Personality, 6, 557-560.
  • Blader, S. L., Chang, C. C. ve Tyler, T. R. (2001). Procedural justice and retaliation in Organizations: Comparing cross- nationally the importance of fair group processes. The International Journal of Conflict Management, 4, 295-311.
  • Blader, S. L. ve Tyler, T. R. (2003). What constitudes fairness in work setting. A four component of procedural justice. Personality and Social Psychology Bullentin, 29,747-758.
  • Bies, R. J. ve Moag, J. (1986). Interactional justice: Communication criteria of fairness. R. J. Lewicki, B. H, Shappard ve M. Bazerman (Ed.), Research on negotiation in organizations içinde (43-55). Greenwich, CT: JAI Press.
  • Bos, K. V. (1999). What are we talking about when we talk about no-voice procedures? On the psychology of the fair outcome effect. Journal of Experimental Social Psychology, 35, 560-577.
  • Brockner, J., Ackerman, G., Greenberg, J., Gelfand, M. J., Francesco, A. M., Chen, Z. X. ve diğer. (2001). Culture and procedural justice: The influence of power distance on reactions to voice. Journal of Experimental Social Psychology, 37,300-315.
  • Colquitt, J. A. (2004). Does the justice of the one interact with the justice of the many? Reactions to procedural justice in teams. Journal of Applied Psychology, 89, 633-646.
  • Colquitt, J. A., Conlon, D. E., Wesson, M. J., Porter, CO. ve Ng, K. Y. (2001). Justice at the millennium: A meta-analytic review of 25 years of organizational justice research. Journal of Applied Psychology, 86, 425-445.
  • Çukur, C. Ş. (2004). Kültürel dinamikler bakımından süreçsel adaletin adalet ilke ve mekanizmalarına yansıması. Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arşivi, 13, 109-117.
  • Çukur, C. Ş. ve Kuru, S. (2005). Eğitim sürecinde kültürel değerlerin farklılaşması ve bu farklılaşmanın uyuşmazlık çözüm yöntemlerine yansıması. XIV. Eğitim Bilimleri Kongresi, Eylül, Pamukkale Üniversitesi, Denizli - Türkiye.
  • Derlega, V. J., Çukur, C. Ş., Kuang, J.C.Y ve Forsyth, D. R. (2002). Independent construal of self and the endorsement of conflict resolution strategies in interpersonal, intergroup and international disputes. Journal of Cross-Cultural Psychology, 33 (6), 610-625.
  • Dönmezer, S. ve Yenisey, F. (1998). Ceza adalet sisteminin etkinliği, istanbul: TESEV Yayınları.
  • Fox, D. R. (1999). Psychological scholarship's contribution to false consciousness about injustice. Law and Human Behavior, 23, 9-30.
  • Greenfield, P. M. (1997).Culture as process: Empirical methods for cultural psychology. J. W. Berry, Y. H. Poortinga ve J. Pandey (Ed.), Handbook of cross-cultural psychology: Theory and method (Vol. 1) içinde (301-346). MA: Allyn and Bacon.
  • Hofstede, G. (1980). Culture's consequences: International differences in work-related values. Beverly Hills, CA: Sage.
  • Kozan, M. K. (1989). Cultural influences on styles of handling interpersonal conflicts: Comparisons among Jordanian, Turkish, and U.S. managers. Human Relations, 42, 787-789.
  • Kozan, M. K. ve Ergin, C. (1998). Preference for third party help in the United States and Turkey. Journal of Cross-Cultural Psychology, 29, 525-539.
  • Kozan, M. K. ve Ergin, C. (1999a). The influence on intra-cultural value differences on conflict management practices. The International Journal of Conflict Management, 10, 249-267.
  • Kozan, M. K. ve Ergin, C. (1999b). Third party role in conflict management in Turkish organizations. Human Organization, 58, 405-15.
  • Kozan, M. K. ve liter, S. S. (1994). Third-party roles played by Turkish managers in subordinates' conflicts. Journal of Organizational Behavior, 15, 453-466.
  • La Tour, S., Houlden, P., Walker, L. ve Thibaut, J. (1976). Some determinants of preference for modes of conflict resolution. Journal of Conflict Resolution, 2, 319-356.
  • La Tour, S. (1978). Determinants of participant and observer satisfaction with adversary and inquisitorial modes of adjudication. Journal of Personality and Social Psychology, 12, 1531-1545.
  • Kitzmann, K. M. ve Emery, R. E. (1993). Procedural justice and parants' satisfaction in a field study of child custody dispute resolution. Law and Human Behavior, 17,553-567.
  • Leung, K. ve Lind, E. A. (1986). Procedural justice and culture: Effects of culture, gender, and investigator status on procedural preferences. Journal of Personality and Social Psychology, 6, 1134-1140.
  • Leung, K. ve Stephan, W. G. (1998). Perceptions of injustice in intercultural relations. Applied & Preventive Psychology, 7, 195-205.
  • Lind, E. A. (1982). The psychology of courtroom procedure. N. L. Kerr ve R. M. Bray (Ed.), Psychology in courtroom içinde (13-27). Orlando: Academic Press.
  • Lind, E. A., Erickson, B. E., Friedland, N. ve Dickenberger, M. (1978). Reactions to models for adjudicative conflict resolution. Journal of Conflict Resolution, 2, 318-341.
  • Lind, E. A. ve Tyler, T. R. (1988). The social psychology of procedural justice. New York: Plenum Press.
  • Lind, E. A., Walker, L., Kurtz, S., Musante, L. ve Thibaut, J. (1980). Procedure and outcome effects on reactions to adjudicated resolution of conflicts of interest. Journal of Personality and Social Psychology, 4, 643-653.
  • Lind, E. A., Tyler, T. R. ve Huo, Y. J. (1997). Procedural context and culture: Variation in the antecedent of procedural justice judgments. Journal of Personality and Social Psychology, 4, 767-780.
  • Poythesş, N. G. (1994). Procedural preferences, perception of fairness, and compliance with outcomes: A Study of alternatives to the standard adversary trial procedure. Law and Human Behavior, 18, 361-376.
  • Poythress, N. G., Schumacher, J., Wiener, R. ve Murrin, M. (1993). Procedural justice judgments alternative procedures for resolving medical malpractice claims. Journal of Applied Social Psychology, 23, 1639-1658.
  • Robbins; T. L,, Summers, T. P. ve Miller, J. L. (2000). Using the grup-value model to explain the role of noninstrumental justice in distinguishing the effects of distributive and procedural justice. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 73,511-518.
  • Sheppard, B. H. (1985). Justice is no simple matter: Case for elaborating our model ofprocedural fairness. Journal of Personality and Social Psychology, 49, 953-962.
  • Thibaut, J. ve Walker, L. (1975). Procedural justice: A psychological analysis. New York: Erlbaum/Halstead.
  • Tyler, T. R. (1994). Psychological models of the justice motive: Antecedents of distributiveand procedural justice. Journal of Personality and Social Psychology, 5, 850-863.
  • Tyler, T. R. ve Blader, S. L. (2003). The group engagement model: Procedural justice, social identity, and cooperative behavir. Personality and Social Psychology Review, 4, 349-361.
Türk Psikoloji Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-4433
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 1978
  • Yayıncı: Türk Psikologlar Derneği
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Yatırım Modelinin Bazı İlişkisel Değişkenler Yönünden İncelenmesi

AYDA BÜYÜKŞAHİN SUNAL, Selim HOVARDAOĞLU

Yasal Uyuşmazlık Çözümlerinde Süreçsel Adalet Tercih ve Değerlendirmelerinin Türkiye Bağlamında İncelenmesi

Cem Şafak ÇUKUR, Cansel ÖZBAYRAK

Bir İşitsel Organizasyonun Görsel Uyarıcı Üzerinde Çapraz Modalite Etkisi

ASLI ASLAN

Sorumluluk Yüklemesi Çerçevesinde Öfke ve Sempati Duyguları ile Yardım Etme ve Saldırganlık Davranışları

Vezir AKTAŞ, RECAİ COŞTUR

Anlaşmazlıklarımızı Çözebiliriz: İlköğretim Öğrencilerine Yönelik Bir Çatışma Çözümü Eğitimi ve Psiko-Sosyal Etkileri

Serap AKGÜN, Arzu ARAZ, Sevinç KARADAĞ

Arama-Kurtarma Çalışmalarında Travma Sonrası Belirtileri ve Travma Sonrası Büyüme

Banu YILMAZ, Nesrin ŞAHİN HİSLİ