TARİHİ SÜREÇTE MUŞA'ŞA'LAR
XV.Yüzyıl Huzistan ve Irak-ı Arabın güney doğusu sırasıyla Timurlu, Karakoyunlu, Ak- koyunlu ve Safevîlerin hakimiyet bölgesidir. Devlet yöneticileri kendilerine alternatif olarakgördükleri Muşaşalar ve onlar ile benzer özellik taşıyan diğer aşırı Şiî ve tasavvufî hareketlerinisyanlarını bastırmak için uğraşmış vermişlerdir. Bu hareketler içerisinde Muşaşalar bazenbağımsız, bazen ise vassal olarak Huzistan ve Irak-ı Arab bölgesinde varlıklarını sürdürmüşlerdir.Çeşitli dönemlerde merkezi otoriteyi elinde tutan yönetimle anlaşmazlıklar içerisine girenMuşaşalar varlıklarını uzun bir süre yarı özerk bir şekilde, mevcut güçleri tedirgin etmektenöteye gidemezken hâkimiyet alanlarını genişletememişlerdir. Mahalli bir oluşum olarak ortayaçıkan Muşaşalar devletleşme sürecinde ciddi mücadeleler vermiştir. Bu makalede, Huzistan veIrak-ı Arabın güney doğusunda ortaya çıkan halk tabanlı batınî ve sufîyane din hareketlerindenbiri olan Muşaşaların kendilerine karşı yapılan tüm baskı ve otoriter güçlere karşı verdiği varlıkmücadelesini dönem kaynakları taranarak siyasî açıdan genel değerlendirmesi yapılacak, mev- cut iktidar ile ilişkisi sorgulanmaya çalışılacaktır. Ayrıca tarihi süreçte XV. Yüzyıl ve sonrasındaoynadığı rol ve bölgeye bıraktığı etki üzerinde durulacaktır.
MUSHA SHA IYYAH IN HISTORIC PROCESS
In the 15th century, Khuzestan and south-eastpart of Arabian, Iraq was the dominatingregion for Timurids, Qaraquyun, Aqquyun Turcomans and Safevid srespectively. Govern- ment authorities struggled against there bellions of Musha sha iyyah, which they see theiralternative and those of Shia and sufistic movements that have the same characteristicswith Musha sha iyyah. Among these movements, Musha sha iyyah succeeded in survivingin Khuzestan and Arabian regions of Iraq sometimes through rebellions and sometimes asvassal. Musha sha iyyan are entering into disputes with management holding the central au- thority at various times, the presence of a semi-autonomous manner for a long time, to upsetthe existing power has expanded its sphere of dominance. This article will generally evaluatethe existence fight of Musha sha iyyah, which is one of the esoteric and sufistic religious grassroots movement soccurring in Khuzestan and south-eastpart of Arabian Iraq against pres- sure anda uthoritarian powers on them, through literature review of there levan tperiod.Also,The role will focus on the impact century and later and left the area in the 15th centur
___
- AKA, İ. (1994). Şahruh ve Zamanı, Ankara: TTK. AKA, İ, (2000). Timur ve Devleti, Ankara: TTK. AKA, İ, (2001). İranda Türkmen Hâkimiyeti (Karakoy unlular Devri), Ankara: TTK. AMOREDDI, İ, B.S. (1986). Religioun in The Timurid and Safevîd Periods ,The Cambiri- ge of History of İran, V.6,Cambrige: Cambridge Universty Press, 610-655 BİTLİSÎ, Ş.(1971). Şerefnâme, çev. E.Emin Bozarslan, İstanbul:Hasat Yayınları. BUDAK, M.K. (1386). Cevahirül-Ahbar: Bahş-i Tarih-i İran az Karakoy unlu ta Sal-ı 984, hzl. Muhsin Behrâm Nejâd, Tahran: Merkez-i Neşr-i Miras-ı Mektub. ÇELENK, M. (2005). 16 ve 17. y üzy ıllarda Saf evi Şiîliği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Ankara. DAFTARY, F. (2001). Muhalif İslamın 1400 y ılı İsmâilîler:Tarih ve Kuram, çev.Ercüment Öz- kaya, Ankara: Rastlantı Yayınları. EŞ-ŞEYBÎ, K. M. (1374). Teşeyy o ve Tasavvuf , çev. Alirıza Karagözlü, Tahran: İntişarat-ı Emir Kebir. FERİDUN Bey. (1274). Münşeatüs Selatin, C.1, İstanbul. GAFFÂRÎ, (1343). Tarih-i Cihân-âra, nşr. Hasan Neraki, Tahran. GAYYEM, A . (1388). Pansed-i Sale-i Tarih-i Huzistân ve Negd-i Kitab-ı Tarih-i Pansed-i Sal-i Huzistan-ı Ahmet Kesrevî, Tahran. GÜLŞENÎ, M. (1982). Menâkıb-i İbrâhim-i Gülşenî, hzl. Tahsin Yazıoğlu, Ankara: TTK. GÜNDÜZ, T. (2010). Son Kızılbaş Şah İsmail, İstanbul:Yeditepe Yayınevi. HÂNMDÎR, El-H. (1333). Habîbüs-Siy er f i Ahbar-ı Efr ad-ı Beşer, C.4, hzl. Muhammed Debîr-siyakî: Tahran: Mîras-ı Mektûb. İSFAHÂNÎ, F. İbn R.K.(1382). Târih-i Âlamârây-ı Emînî, Tahran:Mîrâs-ı Mektûb. KAZVÎNÎ, M.Y. (1379). Hold-ı Barin, (Tarih-i Timuriyan ve Türkemanan), hzl. Mir Hâşim Muhaddis, Tahran: Miras-ı Mektub. KESREVÎ, A . (1333). Tarih-i Pansed Sale-i Huzistân, Tahran: Hodkar-ı İran. KÜPELİ, Ö. (2010). Irak-ı Arabta Osmanlı-Safevi Mücadelesi(XVI-XVII.Yüzyıllar) His- tory Studies, Ortadoğu Özel Sayı, Samsun: 227-244. MİNORKSY, V. (1979). Muşaşalar, İ.A ., C.8, İstanbul: M.E.B.,839-843. MİNORKSY,V. (1971). Karakoyunlu Cihânşâh ve Şiîrleri, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, çev. Mine Erol, Ankara: TTK., 153-180. MİRHÂND. (1380). Tarih-i Revzetus-Saf a Fi Siretül-Enbiya vel-Müluk vel-Hulef a, 10, Tas- hih, Cemşid Kiyanfer, Tahran:İntişarat-ı Esatir. NEVMAN, A .J . (1998). Society and Culture in The Early Modern Middle East: Studies on Iran in the Saf evîd Period, England: Brill. PAYDAŞ, K. (2003). Ak Koy unlu Devlet Teşkilatı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) A .Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. PETRUŞEVKSKİ İ.P. (1951). XV Asırda Azerbay can Devletleri, C.I, Bakü: Tarih ve Felsefe İnstitutunun Eserleri. RENÇBER, M.A . (1387). Muşaşay ian, Tahran: İran Kitap. RUMLU, H. (2006). Ahsenüt -Tevârîh, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK. SEMEKANDÎ, A . (2004). Matla-ı Sadey n ve Mecma-ı Bahrey n, nşr. Abdül-Hüseyin Nevâi, Tahran:Pejuhaşgah-ı Ulum-i İnsani ve Mûtalâat-ı Ferhengi . SÜMER, F. (1989). Akkoyunlular, DİA, 2, İstanbul:Diyanet Yayınları, 270. ŞUŞTERÎ, N. (1375). Mecalisül Müminin: Tahran. TIHRANÎ, Ebû B. (2001). Kitâb-ı Diyârbekriyy e, çev.Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakan- lığı Yayınları. UYAR, M. (1999). Safevîler Öncesi İranda Tasavvuf ve Devletin Ortaya Çıkışı, Akademik Araştırmalar Dergisi, 1 , İstanbul: Maestro İnsan Kaynakları Eğitim ve Danışmanlık Hiz- metleri Yayınları., 121-137. YİNANÇ, M.H. (1945). Cihânşah, İ.A., 3, İstanbul: M.E.B., 173-189. WALBRİGE, L.S. (2001). The Most Learned of the Shi `a : TheInstitution of the Marj a ` Taqlid, NewYork : Oxford Press. WOODS, J .E. (1993). Akkoy unlular, Aşiret, Konf ederasy on, İmparatorluk, çev. Sibel Özbudun, İstanbul: Milliyet Yayınları.
- ISSN: 1306-8253
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi