HACI BEKTAŞ VELİ'NİN MESAJ I VE BEKTAŞİLİĞİN GÜÇLENMESİNDE ETKİLİ OLAN DİNAMİKLER
13. ve 14. yüzyıl Anadolu toprakları için Moğol istilası, Selçuklu devletinin yıkılışı,Anadolu beyliklerinin ortaya çıkışı ve Osmanlının yükselişi gibi tarihi olaylarınhızla geliştiği çalkantılı bir dönem oldu. Yaşanan dalgaların sarstığı toplumsal hayat,Anadoluda yeni düzenleyici rolleri de zorunlu kılıyordu. Nitekim Anadolu sufizmininen önemli temsilcileri olan Yesevilik, Kalenderilik, Haydarilik, Ahilik, Babailik gibiakımlar bu dönemde yaygınlaştı ve toplumu düzenleyen yeni aktörler olarak ön planaçıktı. Hacı Bektaş Velinin öncülüğündeki Bektaşilik düşüncesi de bunlardan biri- dir. Anılan dönemde topluma yön veren birçok düşünce akımı günümüzde etkinliğinitamamen yitirmiş durumdadır. Buna karşın Bektaşilik, kültürel yapımızdaki varlığınıhalen canlı bir şekilde sürdürmektedir. Hacı Bektaş Velinin vefatının üzerinden geçensekiz yüzyıl, onun verdiği mesajların, çağdaşlarından çok daha kalıcı, yaygın ve etkilibir toplumsallaşma başarısı gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu çalışma Bektaşiliğingösterdiği başarıyı, ortaya çıktığı dönemin koşulları, mesajının içeriği ve tarikatınkullandığı yöntemler açısından incelemektedir.
THE MESSAGE OF HACI BEKTASH VELI AND PROMINANT DINAMICS OF BEKTASHI ORDER S RISE
13th and 14th century was a period of turbulence for the Anatolia. Important historicalevents, such as The Mongol invasion, the collapse of the Seljuk Empire, the emergenceof Anatolian principalities, the rise of the Ottoman Empire were the main big sociologicparadoxes of the century. The paradoxal time period in the region has also caused somenew regulatory roles in social life. Indeed, during this period, the most important repre- sentatives of Anatolian Sufism, such as Yesevilik, Kalenderilik, Haydarilik, Ahilik, Babai- lik reached out to a huge number of individuals as new actors in arranging people s dailylife. The Bektashism, leaded by Hacı Bektash Veli, was one of these religious orders. Manyof these leading social movements have completely lost their function and effect today.But the Bektashi order still keeps its existence and effect vividly. Being in existence for 800 years illustrates that it s much more persistent, widespread and effective socializationamong contemporary social movements in the 13th century. This article aims to examinethe success of Bektashi order, particularly the conditions of the century, the content of itsmessage and the methods used by the movement.
___
- AKDAĞ, M. (1971).Türkiy enin İktisadi ve İçtimai Tarihi. Cilt:1. İstanbul:Türk Tarih Kuru- mu. AKKUŞ, M. (2013). Ateş ve Ocak Kültünün Anadoluda Yaygınlaşmasında Moğolların Etki- si. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (68):15-32. ANADOL, C. (2001). Ahilik Kültürü ve Fütüvvetnameler. Ankara:T.C. Kültür Bakanlığı Ya- yınları. BAKIRCI, N. ve TÜRKAN H.K. (2013). Tekke ve Zaviyelerin Balkanlardaki Rolü ve Önemi. TURUK/Dil Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 1(1):145-160. ALKANLIOĞLU M.A . ve IRMAK, F. (2014). Bir Sosyal Sermaye Türü Olarak Türkiyedeki Alevi Sosyal Örgütleri Ve Faaliyetlerinin İncelenmesi. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (70):139-159. BARKAN, Ö. L. (1942). İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri Ve Zaviyeler. Vakıf - lar Dergisi, (2):279-304. BAYRAM, M. (1994a). Fatma Bacı ve Bacıyan-ı Rum. Konya: Damla Ofset Matbaacılık. BAYRAM, M. (1994b). Selçuklular Zamanında Anadoluda Bazı Yöreler Arasındaki Farklı- Kültürel Yapılanma ve Siyasi Boyutları. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (1):79-92. ÇAĞATAY, N. (1981).Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Konya:Selçuk Üniversitesi Basımevi. ÇAMUROĞLU, R. (2009). Yeniçeriliğin Bektaşiliği ve Vaka-i Şerriyy e, İstanbul: Kapı Yayın- ları. DEDEBABA, B.D. (1998). Bütün Yönleriy le Bektaşilik ve Alevilik I.Cilt. Ankara:Ardıç Yayın- ları. DİVİTÇİOĞLU, S. (2000). Osmanlı Bey liğinin Kuruluşu. 2.Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Ya- yınları. ERÖZ, M. (1990). Türkiy ede Alevilik Bektaşilik, Ankara:T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. İBN-İ BATUTA (Ebu Abdullah Muhammed). (2004). Rıhletü İbn Battuta Tuhf etün- Nuzzar Fi Garaibil-Emsar ve Acaibil Esf ar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. İbn Batuta Seyahatnâmesinden Seçmeler,Haz:İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul: MEB Bin Temel Eser. İLGÜREL, M. (1986). Yeniçeriler. İslam Ansiklopedisi. XII.Cilt, İstanbul: 1986, s. 385-395. KÖPRÜLÜ, M. F. (1993). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıfl ar, Ankara:Diyanet İşleri Baş- kanlığı Yayınları. KÖPRÜLÜ, M. F. (1999). Osmanlı Devletinin Kuruluşu. Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayın- ları. KÖPRÜLÜ, M. F. (2009). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara:Akçağ Yayınları. MADEN, F.(2013). Evliya Çelebinin Seyahatnamesinde Bektaşi Tekke Ve Türbeleri. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (68):89-128. MERT, H. (t.y.). Hünkar Hacı Bektaş Veli. Ankara:Bilig Yayınları. NOYAN, B. (1995). Bektaşilik ve Alevilik Nedir? İstanbul:Ant ve Can Yayınları. ÖNDER, M. (1998). Anadoluy u Aydınlatanlar. Ankara:Vakıf Kültür Serisi. ÖZDEMİR, R. (1993). Osmanlı Devletinin Tarikat, Tekke ve Zaviyelere Karşı Siyaseti. OTAM/Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 5: 259-310. ÖZEY, B. (2003). Bektaşilik-Yençeri Ocağı İlişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mar- mara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. ÖZTÜRK, M. (1986). Hacı Bektaş-i Veli. Belleten, V/198:885-886 ÖZTÜRK, M. (1991). Hacı Bektaş-i Veli ve Çevresinde Oluşan Kültür Değerleri Bib. Ankara: Kültür Bakanlığı. ÖZTÜRK, Y.N. (1988). Tasavvuf un Ruhu ve Tarikatlar. İstanbul:Yeni Boyut Yayınevi. ÖZTÜRK, Y.N. (1990). Tarihi Boy unca Bektaşilik. İstanbul:Yeni Boyut. SAİD, E. (2000). Kış Ruhu. Çev. Tuncay BİRKAN. İstanbul:Metis Yayınları. SEZGİN, A . (1990). Hacı Bektaş Veli ve Bektaşilik. Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları TEMREN, B. (1995). Bektaşiliğin Eğitsel ve Kültürel Boy utu, Ankara:Türk Tarih Kurumu Ba- sımı. UÇAR, R. (2012). Alevilik-Bektaşilik. Ankara:Berikan Yayınevi. YALÇIN, A . (2004). Osmanlı Devletinin Kuruluşunda Bektaşilerin Rolü, Yayımlanmamış Yük- sek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya. YILDIRIM, R. (2010). Bektaşi Kime Derler?: Bektaşi Kavramının Kapsamı Ve Sınırları Üzerine Tarihsel Bir Analiz Denemesi. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (55):23-55.
- ISSN: 1306-8253
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi