HACI BEKTAŞ VELİ TEKKESİ’NİN ZİYARETGÂH OLMA SÜRECİ ve XIX. YÜZYILDA YAPILAN İNŞAATLAR

XIII. yüzyılda Horasan bölgesinde dünyaya gelen Hacı Bektaş Veli’nin fikrî altyapısını Ahmet Yesevi’nin dünyaya bakış açısı etkilemiştir. Ahmet Yesevi’nin müritlerinden Lokman Perende’den dersler alan Hacı Bektaş Veli, olgunlaştığına kanaat getirilince Türkmenleri aydınlatmak amacıyla Anadolu’ya gönderilmiştir. Hacı Bektaş Veli, Anadolu’da Sulucakarahöyük adlı yerde meskûn olmuş ve burada ölmüştür. Fikirleri, yetiştirdiği müritleri aracılığı ile Anadolu ve Rumeli’ye yayılarak, Osmanlı Devletinin ve toplumunun dinî, sosyal ve siyasi yapısını şekillendirilmesinde aktif rol oynamıştır. Bu çalışmada, Hacı Bektaş Veli’nin ölümünden sonra müritlerinin mezarını ziyaret etmeye başlamaları, mezarının üzerine Osmanlı padişahı I. Murat’ın görkemli bir türbe yaptırması ile mekânın tekke ve ziyaretgâh hâline dönüşmesi değerlendirilmiştir. Yeniçeri Ocağı ile Bektaşi tarikatının bağlantısı açıklanmıştır. Yeniçeri Ocağının kaldırılmasından sonra Bektaşi tekkelerinin de kapatıldığı, sadece Sulucakarahöyük’te bulunan Hacı Bektaş Tekkesinin manevi değerine saygı nedeniyle açık bırakılması incelenmiştir. Bektaşi tekkeleri kapatıldığında, kapatılmayan Sulucakarahöyük’teki Hacı Bektaş Veli Tekkesinde yapılan onarım ve inşaat çalışmaları, çalışmaların maliyetleri ve karşılaşılan zorluklar açıklanmaya çalışılmıştır. Tekkede yapılan inşaat ve onarım çalışmalarında hangi yapıların tamir edildiği, ihtiyaç duyulan onarım ve inşaatların yapılması konusunda alınan karar ve izlenen yöntem ele alınmıştır. İnşaat ve tamiratlarda kullanılan malzemelerin adedi, birim fiyatı ve toplam maliyetleri çalışmanın akışına uygun olarak verilmiştir. Çalışma, konu ile alakalı Osmanlı arşiv belgeleri, kitap, makale ve bilimsel tezler incelenerek, hazırlanmıştır.

The Transformation of Hacı Bektas Veli Dervish Lodge into a Hospice and Constructions During the XIXth Century

Hacı Bektas Veli was born in Khorasan region in XIIIth century. His intellectual thinking was shaped by Ahmet Yesevi’s world views. The intellectual foundation of Hacı Bektas Veli, who was born in Khorasan and lived in the influenced the worldview of Ahmad Yesevi. Taught by Lokman Perende, one of Yesevi’s disciples, when it was concluded that Hacı Bektas Veli matured, he was sent to Anatolia to teach Turkmens. He was settled in a place called Sulucakarahöyük in Anatolia and died there. His ideas spread to Anatolia and Rumelia through his disciples and played an active role in shaping religious, social and political structure of the Ottoman Empire and society. The present study addressed Hacı Bektaş Veli’s disciples beginning to visit his grave after his death, and the grave’s transformation into a monastery and a place of pilgrimage after the Ottoman Sultan Murad I built a magnificent shrine around it. The connection between the guild of janissaries and the Bektashi Order was explained. An analysis was made on the fact that Bektashi monasteries were also shut down after the abolition of the guild of janissaries but that only the Monastery of Hacı Bektas Veli in Sulucakarahöyük was left open due to the respect for its spiritual value. An effort was made to explain the repair and construction works carried out in the Monastery of Hacı Bektaş Veli in Sulucakarahöyük, which was not shut down unlike other Bektashi monasteries, the costs of these works and the difficulties experienced. The specific structures that were repaired during the construction and repair works in the monastery and the decision made and the method followed for carrying out the repairs and constructions needed were examined. The numbers, unit prices and total costs of the materials used for these construction and repair works were presented in the course of the study. The study drew upon an analysis of Ottoman archival documents, books, articles and scientific theses.

PDF

___

I. Arşiv Kaynakları

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivler Başkanlığı Osmanlı Arşivi (COA)

COA. Babıali Evrak Odası (BEO). 302/22615. (H. 18/04/1311 - M. 18/10/1893).

COA. BEO. 3599/269902; (Meşihat No: 162081) (H. 27/06/1327 - M. 16/07/1909)

COA. Cevdet Evkaf (C. EV). 134/6683. (H. 17/04/1202 - M. 28/11/1787).

COA. C. EV. 322/16357-1. (H. 29/01/1218 - M. 28/05/1803).

COA. Hatt-ı Hümayun (HAT). 120/4900. (H. 29/12/1317 - M. 30/04/1900).

COA. HAT. 552/27271.(H. 29/12/1253 – M. 26/03/1838).

COA. HAT. 501/24588. H. 29/12/1249 – M. 09/05/1834)

COA. HAT. 553-27362. (H. 29/12/1252 – M. 06/04/1837).

COA. HAT. 290/17386. (H. 29/12/1241 – M. 04/08/1826).

COA. İrade Dâhiliye (İ. DH). 966/76383-1. (23/01/1303 – M. 01/11/1885).

COA. İrade Şurayı Devlet (İ. ŞD). 117/7053. (H. 09/10/1309 - M. 07 Mayıs 1892).

COA. İ. ŞD. 27/1272. (H. 04/04/1290 – M. 01/06/1873).

COA. Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Odası (MKT. MHM). 456/42.(H. 12/04/1290 – M. 09/06/1873).

COA. Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y. A. RES). 25/33. (H. 17/12/1301 – M. 08/10/1884).

COA. Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y. PRK AZJ). 18-12. (H. 16/04/1308 – M. 29/11/1890).

COA. Yıldız Esas Evrakı (Y.EE). 30/86. (H. 06/04/1327 – M. 27/04/1909).

II. Yazılı Kaynaklar

Altı, Aziz. (2019). “Nüfus Defterlerine Göre Pirevi (Hacı Bektaş Veli Tekkesi) (1830- 1846)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, Sayı:90, 77-98.

Altı, Aziz. (2018). “III. Ahmet Dönemi’nde Pirevi Hacı Bektaş Veli Tekkesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, Sayı: 87, 183-194.

Atsız (Haz). (2011). Oruç Beğ Tarihi - Ahmedî, Dâstân ve Tevârih-i Mülûk-i Âl-i Osman – Şükrullah, Behçetü’t Tevârih, ÜÇ OSMANLI TARİHİ. İstanbul: Ötüken Yayınları.

Bal, Kibar. (2018). “Tarihsel Süreç İçerisinde Bektaşiliğin Yeniçeriler İçerisinde Aldığı Şekil”, IV. Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı. Editörler: Orhan Kurtoğlu-Ayşe Çamkara Erginer, Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yayınları.

Birge, John Kingsley. (1991). Bektaşilik Tarihi. Çev. Reha Çamuroğlu, İstanbul: Ant Yayınları.

Ceyhan, Muhammed-Murat Alandağlı, (2019). Hacı Bektâş-ı Veli Dergâhına Yüz Sürenler. Ankara: Pir Sultan Abdal 2 Temmuz Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları.

Çakmak, Yalçın. (2018). “II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Devletinin Kızılbaş/ Alevi Siyaseti (1876-1900)”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Çıplak, İsa Tolga-Zeki Çevik, (2019). “Babagan Bektaşilik ve Demokrat Parti”. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (OSMED), Cilt: 5, Sayı: 8, 24-39.

Değerli, Ayşe-Küçükdağ, Yusuf. (2017). “Vesâiki Bektaşiyân’da Yer Almayan Rumeli’deki Bektaşi Yapıları (1400-1826)”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 13, 105-135.

Derviş Ahmet Âşîki. (2013). Tevârih-i Âli Osman - Âşıkpaşazâde Tarihi. (Yay. Haz): Ayşenur Kala, İstanbul: Kamer Yayınları.

Eröz, Mehmet. (1991). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Gülçiçek, Ali Duran. (2000), “Anadolu ve Balkanlar’daki Alevi Bektaşi Dergâhları (Tekke, Zaviye ve Türbeler)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, Sayı: 16, 201-222.

Hamid Zübeyr. (1928). “Hacı Bektaş Tekyesi”. Türkiyat Mecmuası, Cilt: 2, 365-382.

Koca, Ferhat. (2006), “Mûsâ Kazım Efendi”. Cilt: 31, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 221-222.

Maden, Fahri. (2010). “XIX. Yüzyılda Hacı Bektaş Veli Tekkesi’nde Yapılan Tamir- lerle İlgili Arşiv Belgeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 55, 311-323.

Maden, Fahri. (2013). “Evliya Çelebinin Seyahatnâmesinde Bektaşi Tekke ve Türbeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 68, 89-128.

Melikoff, İrene. (1993). Uyur idik Uyardılar. Çev: Turan Alptekin, İstanbul: Cem Yayınevi.

Ocak, Ahmet Yaşar. (1996). “Hacı Bektâş-ı Velî”. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: XIV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 455-458.

Oytan, M. Tevfik. (MCMLX).Bektaşiliğin İç Yüzü. II. Baskı, Cilt: II. İstanbul: Maarif Kitaphanesi ve Matbaası.

Önder, Mehmet. (1994). “Hacı Bektaş Dergâhı Nasıl Açıldı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 1, 35-39.

Özlü, Zeynel. (2014). “Bektaşi Tekkelerinin Gelirlerine Dair Gözlemler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 69, 15-40.

Ramsaur, Ernest Edmondson. (2011). Jöntürkler-1908 İhtilalinin Doğuşu, 2. Baskı, Çev. Muhsin Önal Mengüşoğlu. İstanbul: Pınar Yayınları.

Soyyer, A. Yılmaz. (2012). 19. Yüzyılda Bektaşilik, İstanbul: Frida Yayınları.

Sümer, Uğur. (2017). “Meşîhat Arşiv Kayıtlarında Hacı Bektaş Veli ve Bektaşilik ile İlgili Yazılı Kaynağın Tespiti”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 83, 149-169.

Tanman, M. Baha. (1996). “Hacı Bektâş-ı Veli Külliyesi”. Cilt: 14, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 459-471.

Hatipler Çibik ve Tuba-Filiz Umaroğulları. (2017). “Balkanlarda Bektaşilik ve Bektaşi Tekkeler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi (İTOBİAD). Cilt: 6, Sayı:1, 458-481.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988). Osmanlı Tarihi I. 5. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Von Hammer, Joseph. (1991). Osmanlı Tarihi I. Çev. Mehmet Ata. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

Yılmaz, Eray. (2016). “Yeniçeri Kırımı, Bektaşi Tekkesinin Tasfiyesi ve Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı Kimliği (1826-1908)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, Sayı: 79, 111-128.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi