ÂŞIKLIK GELENEĞİNİN OLUŞUMUNDA BÂTINİ TEKKELERİN ÖNEMİ

Âşıklık geleneğinin XVI. yüzyıldan itibaren şekillendiği kabul edilir. Geleneğin günümüze nasıl bir süreç içerisinde geldiği hususunda değişik iddialar vardır. Âşıklık geleneğinin başlangıcını Bâtıni Tekkelerle ilişkilendiren İlhan Başgöz’ün belirlemesi, söz konusu geleneğin tarihsel bir süreç içinde anlaşılmasını daha da kolaylaştırmaktadır. Başgöz’ün işaret ettiği noktadan hareketle, Türk saz şairlerinin tarihsel süreç içinde şamandan ozana, ozandan derviş şaire, derviş şairden de Âşık’a doğru bir değişim izlediği rahatlıkla tespit edilmektedir. Bu bağlamda makalemizde, âşıklık geleneği tarihsel bir süreç içinde incelenip İlhan Başgöz’ün belirlemelerinin Türkmen Bâtıni geleneğini, özelde Alevi ve Bektaşi çalışmalarını nasıl olumlu yönlendirdiği örneklenerek açıklanacak ve bütünlüklü bir yaklaşım ortaya konulacaktır. Âşıklık geleneğinin oluşum süreçlerinde Türkmen Bâtıni geleneğinin iki farklı koldan gelişmesinin tespiti yapılarak, Alevilerin daha çok konargöçer ve kırsal bölge Bâtıni Türkmenleri olduğu vurgulanacak ve diğer kolun âşıklık geleneğini oluşturanların ise yerleşik Sünni Türkmenler olduğu tespiti yapılacaktır. Süreç içinde bu iki kolun Türk sözlü şiir geleneği temelinde karşılıklı etkileşimi ve ilişkisi olsa da kendilerine özgü kendi geleneklerini oluşturdukları ifade edilecektir. Günümüzde Türk halk şiir geleneğini bütünsel olarak kavrayabilmek, Türk toplumunu oluşturan unsurların tarihsel süreç içinde doğru anlamlandırılması ile mümkün olacaktır.

The Significance of Heterodox Monastries in The Evolution of Wandering Minstrels

It is usually accepted that the minstrel tradition started in the 16th century. There are various different arguments about the transmission of this tradition to present. The argument made by Professor İlhan Başgöz on the birth of minstrels enlightens our understanding about historical process of the minstrel tradition. It is possible to elaborate the evolution of Turkish poets into shamans, bards, dervish poets, and āşık (minstrel) by integrating the approach used by Başgöz. The purpose of this paper is to explain the way in which the approach used by Başgöz has been enriching studies on the tradition of Turkmen-Heterodoxy as well as Alawi-Bektashism by presenting examples. Additionally, the processes related to the development of minstrels and the tradition of Turkmen-Heterodoxy will be evaluated. It will also be emphasized that the Alawi people are nomadic and belong to the traditional rural Heterodox Turkmens; that the other branch of the tradition is formed by the Sunni Turkmens who are not nomadic. There will be an emphasis on the argument on the interplay between the two branches on the one hand, and the development of independent traditions on the other. It will be possible to grasp the tradition of the Turkish poetry as a whole by analysing and acknowledging elements of the Turkish society in historical process.

PDF

___

Barkan, Ömer Lütfü. (1942) “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi, 2. 279-304

Barkan, Ömer Lütfü. (2004). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu Sorunu”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi. (84) 1, 33-39.

Başgöz, İlhan. (1952). “Turkish Folk Stories About the Lives of Minstrels,” Journal of the American Folklore. 65(258), 331-340.

Başgöz, İlhan. (1986) Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları.

Başgöz, İlhan.(1973) “Türk Halk Hikâyelerinde Düş Motifi Zinciri”. Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5(2), 71-86.

Batur, Suat. (1998). Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Altın Kitaplar.

Birdoğan, Nejat. (1995). Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi Ocaklar – Dedeler- Soyağaçlar. İstanbul: Mozaik yayınları.

Cebeci, Dilaver. (1998). “Dini Karizmatik Tipler Olarak Anadolu Velilerinin Türk Fütühatındaki Etkileri”, Ahmet Yesevi’den Hasan Dede’ye Gönül Erleri: Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, Yay. Haz. Z. Aksal...[et al.], Kırıkkale: KİKTAV, 53-63.

Çamuroğlu, Reha. (1999). Tarih Heterodoksi ve Babailer. İstanbul: Om Yayınları.

Çobanoğlu, Özkul. (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.

Günay, Umay. (2008). Türkiye’ de Aşık Tarzı Şiir Geleneği. ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.

Güvenç, Bozkurt. (2000). Türk Kimliği, Kültür Tarihinin Kaynakları. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.

Işık, Caner. (2008). Derviş Ruhan Örneğinde Alevi Bektaşi Dervişlik Geleneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.

İnan, Abdulkadir. (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Kılıç, Mahmut Erol. (2005). Sufi ve Şiir: Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası, İstanbul: İnsan Yayınları.

Köprülü, Mehmet Fuat. (1989). Edebiyat Araştırmaları I. İstanbul: Ötüken Yayınları.

Köprülü, Mehmet Fuat. (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Köprülü, Mehmet Fuat. (2005). Anadolu’da İslamiyet, Ankara: Akçağ Yayınları.

Melikof, Irene. (1998). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. (Çev:Turan Alptekin). İstanbul: Cumhuriyet Kitabevi.

Melikof, Irene. (2004). Alevi Bektaşiliğin Tarihi Kökenleri, Bektaşi Kızılbaş Bölünmesi ve Neticeleri. Türkiye’de Aleviler Bektaşiler ve Nusayriler Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi, Ensar Neşriat, İstanbul, 17-23.

Ocak, Ahmet Yaşar. (1999a). Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII Yüzyıllar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Ocak, Ahmet Yaşar. (1999b). Türkler, Türkiye ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları.

Ocak, Ahmet Yaşar. (2000). Babailer İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslam-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergâh Yayınları.

Öz, Baki. (1997). Alevilikle İlgili Osmanlı Belgeleri. İstanbul: Can Yayınları.

Saraçgil, Ayşe. (1999). “Kahvenin İstanbul’a Girişi, 16 ve 17. Yüzyıllar”. Haz: HeleneDesmet Gregoire ve François Georgeon. Çev. Meltem Atikve Esra Özdagan.

Doğuda Kahve ve Kahvehaneler. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. 29-45.

Türkmen, Fikret. (1999). “Yazılı Kaynaklardaki (Cönklerdeki) Bektaşi Şairlerinin Şiirlerinde Görülen Yeni Şekiller”, I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri : (22-24 Ekim, Ankara, Turkey, 1998), Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi. Ankara.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi