Halk sağlığı bakış açısıyla gıda kaynaklı krizler ve önleme yaklaşımları
Dünyada gıdaya ilişkin yaşanan sorunların üç temel nedeni; bireylerin ve toplumların kötü beslenme alışkanlıkları, gıda güvencesinin sağlanamaması ve gıda güvenliğinden kaynaklanan aksaklıklardır. Bu aksaklıklar “acil eylem gerektiren, kamu sağlığına yönelik ciddi ve kontrolsüz gıda kaynaklı risk teşkil ettiği tespit edilen tesadüfi veya kasıtlı bir durum” olarak tanımlanan gıda krizlerine de neden olabilmektedir. Bu makalede dünyada yaşanan gıda sorunları ve gıda krizlerine neden olabilecek gıda kaynaklı hastalıklar, dünyada ve ülkemizde yaşanan gıda krizi örnekleri, gıda kaynaklı hastalıkların koşul ve belirleyicileri ile konuya ilişkin yasal düzenlemeler hakkında bilgi verilmiştir. Makale ayrıca hastalıkların ortaya çıkmasını önlemek için neler yapılabileceğine dair kanıta dayalı bilgiler kullanarak bir halk sağlığı perspektifi de sunmaktadır. Krizlere yol açabilen gıda kaynaklı hastalıklar günümüzde artık ülkelerin ne kadar gelişmiş olduklarına bakmaksızın hızlı bir şekilde uluslararası sınırları aşabilen küresel sorunlardır. Bununla birlikte gıda kaynaklı krizlerin/hastalıkların küresel yükünün öngörülebilmesi de olanaklı olmayabilir. Bu nedenlerle rapor edilen gıda kaynaklı hastalıkların boyutunun buzdağının görünen kısmı olduğu da belirtilmektedir. Saptanamamış kimi durumlar sorunların derinliğini artırmaktadır. Gıda krizi ve ilgili sorunların yerel ve/veya küresel boyuttaki çözümleri için halk sağlığı bakış açısıyla gıda kaynaklı hastalıkların yaşanmasını önleyici tedbirler alınması ve yaşanan gıda kaynaklı hastalıkların krize dönüşmesini engellemek adına sistematik ve kısa/orta/uzun erimli müdahalelere gereksinim vardır
Foodborne crisis and preventive approach in public health perspective
The three main causes of food related problems in the world are the poor eating habits of individuals and societies, lack of food security and food safety. These failures can also lead to food crises, which is defined as “a coincidental or deliberate situation that requires urgent action and poses a serious and uncontrolled food-related risk to public health”. In this article, food problems in the world and foodrelated diseases that may cause food crises, food crises examples in the world and in our country, conditions and determinants of foodborne diseases and legal regulations related to the subject are given. The article also presents a public health perspective using evidence-based information on what can be done to prevent the emergence of diseases. Foodborne diseases that can lead to crises are now global problems that can quickly transcend international borders, regardless of how much countries are “developed”. Nonetheless, it may not be possible to predict the global burden of food-borne crises/diseases. For these reasons, it is also stated that the “reported” size of the foodborne diseases is only the visible part of the iceberg. Undetected cases deepen the problems. For the local and/or global solutions of food crisis and related problems, krizi ve ilgili sorunların yerel ve/veya küresel boyuttaki çözümleri için halk sağlığı bakış açısıyla gıda kaynaklı hastalıkların yaşanmasını önleyici tedbirler alınması ve yaşanan gıda kaynaklı hastalıkların krize dönüşmesini engellemek adına sistematik ve kısa/orta/uzun erimli müdahalelere gereksinim vardır
___
- 1. Food and Agriculture Organization of the United
Nation. Healthy and balanced nutrition is
important for everyone. http://www.fao.org/
docrep/005/Y4168E/y4168e05.htm (Erişim
Tarihi:28.09.2018).
- 2. FoodAid İnternational. The Importance of Food.
https://www.concern.net/sites/default/files/
media/page/Hunger_Factsheets.pdf (Erişim
Tarihi:28.09.2018).
- 3. T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel
Müdürlüğü Sağlıklı Beslenme ve Hareketli
Hayat Dairesi Başkanlığı. Yeterli ve Dengeli
Beslenme Nedir? https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/
beslenme/yeterli-ve-dengeli-beslenme-nedir.
html (Erişim Tarihi:28.09.2018).
- 4. Köksal O, Attila S. Toplum Beslenmesi. In: Güler
Ç, Akın L, eds. Halk Sağlığı Temel Bilgiler 3.
Üçüncü baskı. Hacettepe Üniversitesi Yayınları,
Ankara 2015:1210-5.
- 5. T. C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu.
Sağlıklı Beslenme Ve Fiziksel Aktivite Öğretmen
El Kitabı. Ankara 2016;2. https://karayazi.meb.
gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_10/06093505_
saglikli_beslenme_ve_fiziksel_aktivite_
ogretmen_el_kitabi.pdf (Erişim Tarihi:
28.09.2018).
- 6. Wolrd Health Organization. Malnutrition. http://
www.who.int/en/news-room/fact-sheets/
detail/malnutrition. (Erişim Tarihi:28.09.2018).
- 7. Food and Agriculture Organization of the United
Nation. Food Safety. http://www.fao.org/
docrep/008/a0104e/a0104e08.htm (Erişim
Tarihi:29.09.2018).
- 8. Chammem N, Issaouı M, Almeida AID, Delgado
AM. Food Crises and Food Safety Incidents in
European Union, United States, and Maghreb
Area: Current Risk Communication Strategies
and New Approaches. Journal of AOAC
International, 2018; 101(4): 923-38.
- 9. Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi. Türkiye
Hanehalkı Sağlık Araştırması Bulaşıcı Olmayan
Hastalıkların Risk Faktörleri Prevalansı, 2017;16.
https://www.who.int/ncds/surveillance/steps/
WHO_Turkey_Risk_Factors_A4_TR_19.06.2018.
pdf ( Erişim Tarihi: 28.09.2018).
- 10. Wolrd Health Organization. Global Strategy on
Diet, Physical Activity and Health. http://www.
who.int/dietphysicalactivity/publications/
trs916/intro/en/ (Erişim Tarihi:28.09.2018).
- 11. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği,
Obezite, Lipid Metabolizması, Hipertansiyon
Çalışma Grubu. Obezite Tanı ve Tedavi
Klavuzu. Altıncı baskı. Ankara: Bayt Grafik
Tasarım ve Yayın Hizmetleri, Mayıs 2018.
http://www.temd.org.tr/admin/uploads/
tbl_gruplar/20180525144116-2018-05-25tbl_
gruplar144108.pdf ( Erişim Tarihi: 29.09.2018).
- 12. Wolrd Health Organization. Obesity and
Overweight. http://www.who.int/en/newsroom/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
(Erişim Tarihi:30.09.2018).
- 13. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1993, 1998,
2003 ve 2008 Özet Göstergeler. http://www.
hips.hacettepe.edu.tr/pdf/Ozet_Gostergeler.
pdf (Erişim Tarihi:11.10.2018).
- 14. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.
2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Ankara,
Kasım 2014. http://www.hips.hacettepe.edu.
tr/tnsa2013/rapor/TNSA_2013_ana_rapor.pdf
(Erişim Tarihi: 11.10.2018).
- 15. United Nations International Children’s
Emergency Fund. Nutrition in Emergencies.
https://www.unicef.org/nutrition/index_
emergencies.html (Erişim Tarihi:06.10.2018).
- 16. Aslan D. İnsani Krizler, Mülteci Sorunu ve
Beslenme Öncelikleri. Savaş, Göç ve Sağlık
Kitabı. Ankara: Türk Tabipler Birliği Yayınları,
2016: 62-6.
- 17. Food Security Information Network. The Global
Report On Food Crises 2018. FSIN,2018. http://
www.fsincop.net/fileadmin/user_upload/fsin/
docs/global_report/2018/GRFC_2018_Full_
report_EN_Low_resolution.pdf (Erişim Tarihi:
29.09.2018).
- 18. Wolrd Health Organization. Malnutrition and
Emergencies. http://www.who.int/features/
qa/malnutrition-emergencies/en/ (Erişim
Tarihi: 29.09.2018).
- 19. Wolrd Health Organization. Foodborne Diseases.
http://www.who.int/topics/foodborne_
diseases/en/ (Erişim Tarihi:29.09.2018).
- 20. İrfan E. Yeni ve yeniden önem kazanan gıda
kaynaklı bakteriyel zoonozların epidemiyolojisi.
Vet Hekim Der Derg,2016; 87(2):63-76.
- 21. Hughes SM, Ostroff SM. Emerging Microbial
Threats to Health and Security. In: Wallace RB,
Kohatsu N, Last JM. Public Health & Preventive
Medicine, fifteenth ed. Washington, DC: The
McGraw-Hill Companies, 2008:82-87.
- 22. World Health Organization. WHO Estimates
of the Global Burden of Foodborne
Diseases. Foodborne Disease Burden
Epidemiology Reference Group 2007-2015.
https://apps.who.int/iris/bitstream/
handle/10665/199350/9789241565165_eng.
pdf?sequence=1 (Erişim Tarihi: 19.09.2018).
- 23. Özay İ. Sağlık Çalışanlarının Gıda Güvenliğine
İlişkin Bilgi Düzeylerinin Saptanması. Yüksek
Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, 2016.
- 24. Var I, Çelik Ç. Salgınlara neden olan bazı
gastroenterit virüslerinin irdelenmesi. GIDA,
2017; 42(4): 392-404.
- 25. Ayçiçek H, Aktan HT. Gıda kaynaklı salgınlarda
soruşturma ilkeleri. Turk Hij Den Biyol Derg,
2003; 60(3): 95-9.
- 26. Kale M, Akcan Kale S, Kurşun Ö, Atasever
M, Başkaya R. Et ve et ürünlerinde BSE-risk
materyali var mıdır. Atatürk Üniversitesi Vet Bil
Derg, 2006; 1(1-2): 16-9.
- 27. Küçükkalem ÖF, Altun SK. Sakatat Olarak
Tüketime Sunulan Sığır Beyin Dokularında
Bovine Spongiform Encephalopathy’nin (BSE)
ELISA ile İncelenmesi. Harran Üniv Vet Fak Derg,
2016; 5(1): 25-8.
28. Yılmaz H. Prion Hastaliklari-Bulaşabilen
Süngerimsi Ensefalopatiler. ANKEM Derg, 2002;
16(3): 161-6.
- 29. McEvoy JD. Emerging food safety issues: An EU
perspective. Drug testing and analysis, 2016;
8(5-6): 511-20.
- 30. Covaci A, Voorspoels S, Schepens P, Jorens
P, Blust R, Neels H. The Belgian PCB/dioxin
crisis—8 years later: an overview. Environmental
Toxicology and Pharmacology, 2008; 25(2): 164-
70.
- 31. Uçar Y. Yoğurt ve Kefirde Fermentasyonun
Dioksinler, Furanlar, Poliklorlu Bifeniller ve
İndikatör Poliklorlu Bifeniller Üzerine Etkisi.
Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, 2015.
- 32. Jun-Shi C. What can we learn from the 2008
melamine crisis in China? Biomedical and
Environmental Sciences, 2009; 22(2): 109-11.
- 33. Xiu C, Klein KK. Melamine in milk products
in China: Examining the factors that led to
deliberate use of the contaminant. Food Policy,
2010; 35(5): 463-70.
- 34. European Food Safety Authority. Shiga toxin‐
producing E. coli (STEC) O104: H4 2011
outbreaks in Europe: Taking Stock. EFSA Journal,
2011; 9(10): 2390.
- 35. European Food Safety Authority. http://www.
efsa.europa.eu/en/press/news/110705 (Erişim
Tarihi:09.10.2018).
- 36. Wolrd Health Organization. Listeriosis-South
Africa. http://www.who.int/csr/don/28-
march-2018-listeriosis-south-africa/en/ (Erişim
Tarihi:08.10.2018).
- 37. T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Hudut ve Sahiller
Sağlık Genel Müdürlüğü. Güney Afrika’da
Listeriyozis. http://www.seyahatsagligi.
gov.tr/Site/HaberDetayi/970 (Erişim
Tarihi:08.10.2018).
- 38. Oktar D. Salgın Haberleri, Mart 2018 Güney
Afrika Listeria Salgını. Türk Dünyası Uygulama
ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi,
2018;3(2):76-82.
- 39. Akkoç N, Kuruuzum Z, Akar S, Yuce A, Onen
F, Yapar N, et al. A large‐scale outbreak of
trichinellosis caused by Trichinella britovi in
Turkey. Zoonoses Public Health, 2009; 56(2):
65-70.
- 40. Zubaroğlu AH, Boz A, Topal S, Temel F, Sucaklı
MB, Levent B, ve ark. Manisa’da aynı yemek
şirketinden yemek alan farklı işletmelerde
meydana gelen stafilokok kaynaklı besin
zehirlenmesi. Turk Hij Den Biyol Derg, 2015;
72(3): 209-218.
- 41. Agel E. Gıdaların halk sağlığı ve ekonomik
açısından önemi. Sağlık Düşüncesi ve Tıp
Kültürü Dergisi, 2007; 4. http://www.
platform.com/Dergi/66/Gidalarin-halk-sagligive-ekonomik-acisindan-onemi.aspx (Erişim
Tarihi:09.10.2018).
- 42. Çalışkan C, Özcebe H. Afetlerde Enfeksiyon
Hastalıkları Salgınları ve Kontrol Önlemleri. TAF
Prev Med Bull, 2013; 12(5): 583-588.
- 43. Erbaş M, Arslan S. Açlığın Önlenmesi ve Gıda
Güvencesinin Sağlanması. Gıda Mühendisliği
Dergisi, 2012; 36: 50-9.
- 44. The European Food Information Council. Climate
change: Possible implications for food safety?
https://www.eufic.org/en/food-production/
article/climate-change-possible-implicationsfor-food-safety (Erişim Tarihi:09.10.2018).
45. Mol S, Doğruyol H. İklim Değişikliğinin Su
Ürünlerine ve Tüketimine Etkisi. J Fisheries
Sciences.com, 2012; 6(4): 341-356.
- 46. Çelik S, Bacanlı H, Görgeç H. Küresel
iklim değişikliği ve insan sağlığına etkileri.
Telekomünikasyon Şube Müdürlüğü, Kasım
2008; 1:31. https://www.mgm.gov.tr/
FILES/genel/saglik/iklimdegisikligi/
kureseliklimdegisikligietkileri.pdf (Erişim
Tarihi:09.10.2018).
- 47. Özgür EM. Nüfus Dinamikleri, Çevre ve
Sürdürülebilirlik. Coğrafi Bilimler Dergisi, 2017;
15(1):1-26.
- 48. King T, Cole M, Farber JM, Eisenbrand G, Zabaras
D, Fox EM, et al. Food safety for food security:
Relationship between global megatrends and
developments in food safety. Trends in Food
Science & Technology, 2017; 68: 160-75.
- 49. Eren B. Gıda kaynaklı hastalıkların ekonomik ve
sosyal sonuçları. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü
Dergisi, 2012; 21:8-11. http://www.sdplatform.
com/Dergi/553/Gida-kaynakli-hastaliklarinekonomik-ve-sosyal-sonuclari.aspx (Erişim
Tarihi:12.10.2018).
- 50. Van de Venter T. Emerging foodborne diseases;
a global responsibility. Food Nutrition and
Agriculture, 2000; 26: 4-13.
- 51. Aydin ME, Bedük F. Çevre ve Sağlıklı Beslenme
İlişkisi. Uluslararası 2. Helal ve Sağlıklı Gıda
Kongresi, 7-10 Kasım, Konya, Türkiye, 2013.
- 52. Erden C. Türkiye’de gıda güvenliğinde
karşılaşılan sorunlar ve gıda güvenliğinin
benimsenmesinde eğitim yöntemlerinin
uygulanabilirliği. Yüksek Lisans Tezi, Namık
Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Tekirdağ, 2012.
- 53. Havelaar AH, Brul S, de Jong A, de Jong R,
Zwietering MH, Ter Kuile BH. Future challenges
to microbial food safety. Int J Food Microbiol,
2010; 139: 79-94.
- 54. Durlu Özkaya F, Cömert M. Gıda
zehirlenmelerinde etken faktörler. Turk Hij Den
Biyol Derg, 2008; 65(3): 149-58.
- 55. Global Workforce Project. What is Globalization?
http://www.globalization101.org/what-isglobalization/ (Erişim Tarihi:13.10.2018).
- 56. Food and Agriculture Organization of the United
Nation. Right to Food. http://www.fao.org/
policy-support/policy-themes/right-to-food/
en/ (Erişim Tarihi:14.10.2018).
- 57. World Health Organization, International Health
Regulations (2005), Second Edition, WHO Press,
Geneva 2008.
- 58. World Medical Association. WMA Statement
on Epidemics and Pandemics, Chicago 2017.
https://www.wma.net/policies-post/wmastatement-on-epidemics-and-pandemics/
(Erişim Tarihi:14.10.2018).
- 59. 5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı,
Gıda ve Yem Kanunu. http://www.resmigazete.
gov.tr/eskiler/2010/06/20100613-12.htm
(Erişim Tarihi: 14.10.2018).
- 60. Gıda Hijyen Yönetmeliği. http://
www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2011/12/20111217-5.htm (Erişim Tarihi:
14.10.2018).
- 61. Hijyen Eğitimi Yönetmeliği.
http://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2013/07/20130705-3.htm (Erişim Tarihi:
14.10.2018).