MİLLİ MÜCADELE’DE AFYONKARAHİSAR SANCAĞI DİN ADAMLARI
Afyonkarahisar ve çevresi toprakları her şeyden önce, Anadolu’yu İstanbul ve Ankara’yabağlayan demiryollarına sahipti. Bu stratejik önemi dolayısıyla, Milli Mücadele’nin ilk günlerinde,İtilaf güçleri ve onların emrindeki İstanbul Hükümetleri, Afyonkarahisar ve çevresinden Anadolu’nundiğer yerleşim yerlerine ulaşarak, buralarda ulusal hareket aleyhinde örgütlenmeler peşindeydi. Buarada Konya Ovası ürünü buğday da Afyonkarahisar üzerinden İstanbul’a ulaşıyordu. Ayrıca ogünlerde demiryolu dışında ulaşım çok yetersizdi. Bu nedenle Afyonkarahisar üzerinden Anadolu’nundiğer yerleşim yerlerine ulaşmak mecburiyetinde olan Kuva-yı Milliye için de bu yöre topraklarıönemli idi.Bu önemi sebebiyle Milli Mücadele’nin en kanlı çarpışmaları bu topraklar üzerinde olmuştur.Milli Mücadele tarihimiz açısından son derece önemli olan bu yörenin savunmasında pek çok dinadamımız da göreve koşmuştur. Onlar, cami kürsülerinde, meydanlarda yaptıkları konuşmalarla halkıMilli Mücadele lehinde bilinçlendirmişler, kurdukları ve içerisinde yer aldıkları Müdafaa-i HukukCemiyetleri ile yöre insanını örgütlemişlerdir. Ancak onların bu hizmetleri yeterince bilinmemektedir.Çalışmamızda arşiv belgelerinden yararlanılarak, Afyonkarahisar din adamlarının hizmetleri üzerindedurulacaktır.
Anahtar Kelimeler:
Milli Mücadele, Müftü, Afyonkarahisar, Bolvadin, Dinar, Emirdağ, Sandıklı, Din Adamları.
MUFTİS OF AFYONKARAHİSAR PROVINCE IN NATIONAL STRUGGLE
The lands of Afyonkarahisar and its environs were, above all, the railways connectingAnatolia to Istanbul and Ankara. Because of this strategic importance, in the early days of the NationalStruggle, the Entente forces and the Governments of Istanbul at their disposal reached out to the othersettlements of Anatolia from Afyonkarahisar and its environs, and were in pursuit of organizingagainst the national movement. Meanwhile, the Konya Plain product wheat reached Afyonkarahisarover Istanbul. In addition, in those days transportation outside the railway was very inadequate. Forthis reason, the territory of Kuva-yı Milliye which is obliged to reach to other settlements of Anatoliathrough Afyonkarahisar was important for this region.Because of this importance, the most bloody conflicts of the National Struggle have been onthese lands. In the defense of this region which is very important for our history of National Struggle,many of our religious men have also served. They have made the public aware of the people in thestruggle against the National Struggle with their speeches on the squares of the mosques, they foundedand organized the local people with the Defense of Rights Association. However, their services are notknown enough. In our study, we will focus on the services of Afyonkarahisar clergymen by usingarchival documents.
Keywords:
National Struggle, Mufti, Afyonkarahisar, Bolvadin, Dinar, Emirdag, Sandikli, Clergy,
___
- Arşiv Belgeleri (Diyanet İşleri Başkanlığı) DİB Arş. D:1925-005., DİB Arş., D: 23-1143.
- ALTINTAŞ, Ahmet, Milli Mücadele Döneminde Afyon ve Havalisi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1990.
- Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C: I-II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını Ankara.1989.
- BAYAR, Muharrem, Bolvadin Tarihi Yetiştirdiği Kişiler, Bolvadin, 1996.
- Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 19 (Eylül 1986).
- BORAK, Sadi, “Sarıklı Bir Mücahit”, Hayat Tarih Mecmuası, Sayı:9.
- ÇAY, Abdülhaluk M., “Şark Meselesi veya Emperyalistlerin Türk Politikası”, Türk Kültürü, Sayı:350(Haziran 1992).
- ÇELİK, Recep, Milli Mücadele’de Din Adamları I, İstanbul, 1999.
- DJUVARA, T.G,,Cent projets de la Turquie(1281-1913), Paris,1914.
- ERDEHA, Kamil, Milli Mücadelede Vilayetler ve Valiler, İstanbul 1975.
- KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.V, Ankara,1947.
- ”Namık Kemal ve Şark Meselesi”, Namık Kemal Hakkında, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayını, İstanbul,1942.
- Bünyamin, Kocaoğlu, Kurtuluştan Kuruluşa Batı Anadolu’da TBMM Yardımları, Değişim Yayınları, İstanbul, 2008.
- KODAMAN, Bayram, Şark Meselesi Işığı Altında II. Abdülhamid’in Doğu Anadolu Politikası, İstanbul,1983.
- KUTAY, Cemal, Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevi Mimarları, Diyanet İşleri Bakanlığı Yayın, Ankara,1973. KÜÇÜK, Cevdet, “Şark Meselesi Hakkında Önemli Bir Vesika”, Tarih Dergisi, Sayı:32 (Mart 1979).
- MISIROĞLU, Kadir, Kurtuluş Savaşında Sarıklı Mücahitler, 2. Baskı, İstanbul 1969.
- ÖZKAYA, Yücel,“ Ulusal Bağımsızlık Savaşı Boyunca Yararlı ve Zararlı Dernekler” Atatürk Araştırma Dergisi, C. IV. Sayı:10 (Kasım 1987).
- SAKALLI, Bayram, Ankara ve Çevresinde Milli Hareketler, Ankara, 1998.
- “Milli Mücadele’de Afyon Müftüsü Hüseyin (Bayık) Efendi” 3.Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu, Afyon 1994.
- SARIKOYUNCU, Ali,, Şark Meselesi ve Tarihsel Gelişimi” Askeri Tarih Bülteni, Sayı: 36(Şubat 1994).
- Milli Mücadele’de Din Adamları, Diyanet İşleri Bakanlığı Yayını,1995.
- “Mehmet Rifat Efendi (Börekçi)’nin Milli Mücadeledeki Hizmetleri” Diyanet İlmi Dergi,Cilt:31,Sayı:1 (Ocak-Şubat-Mart 1995).
- “Milli Mücadele’de Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi” Diyanet İlmi Dergi, C.II,27, Sayı:4.
- “Şeyhülislam Mustafa Sabri’nin Milli Mücadele ve Atatürk İnkılâpları Karşıtı Tutum ve Davranışları “ Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi sayı:39.
- Atatürk, Din ve Din Adamları, Ankara,2002.
- SARIKOYUNCU, Ali ve Diğerleri, Milli Mücadele’de Eskişehir, Eskişehir Osmangazi Yay., Eskişehir, 2002.
- SARIKOYUNCU,Ali, SARIKOYUNCU DEĞERLİ, Esra, “Burdurlu Hatibzade Hacı Mehmet Efendi ve Milli Mücadeledeki Hizmetleri”, Burdur’un Manevi Değerleri ve Milli Mücadele (Ed. Mehmet Tanır), Burdur Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, Burdur, 2013.
- SOREL, Albert, La Question d’ Orient, Paris, 1889.
- ŞAHİNGÖZ, Mehmet, İzmir, Maraş ve İstanbul’un İşgali Üzerine Yapılan Protesto ve Mitingler, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 1986.
- Ali Rıza Paşa Hükümetinin İstifası ve Tepkiler, Ankara, 2001.
- TBMM Albümü-2010, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayını, No:1.
- TEKELİ, İlhan, İLKİN,Selim, Ege’de Sivil Direnişten Kurtuluş Savaşına Geçerken Uşak
- Heyet-i Merkeziyesi ve İbrahim (TAHTAKILIÇ) Bey, TTK Basımevi, Ankara, 1989.
- TEVETOĞLU, Fethi, Atatürk’le Samsun’a Çıkanlar, Ankara,1971.
- TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler, İstanbul, 1952.
- Türk İstiklal Harbi, C. II, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1963.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Kütahya Şehri, Devlet Matbaası, İstanbul, 1932.
- ÜSTÜN, Yakup,“Türkiye’yi Parçalama Planları: 100 Plan-Haçlı Taassubu-Türkiye Düşmanlığı (Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları no;107,Ankara, 1993.
- http://evrensmyrna.blogspot.com/2012/02/yunuszade-ahmet-vehbi-unlu.html(23.08.2017).
- http://evrensmyrna.blogspot.com/2012/02/yunuszade-ahmet-vehbi-unlu.html (23.08.2017).
- ISSN: 2602-2060
- Başlangıç: 2017
- Yayıncı: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi