19. Yüzyıl Ortalarında Balkanlarda Bir Osmanlı Kasabasının sosyo-ekonomik yapısı: Vulçıtrın

19. yüzyıl Osmanlı dünyasının anlaşılmasında ve Osmanlı taşrasının sosyo-ekonomik yapısının ortaya konulmasında Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan temettuat defterleri koleksiyonu araştırmacılara çok önemli veriler sunmaktadır. İmparatorlukta Tanzimat’la birlikte başlatılan devletin yapısına yeniden nizam verme faaliyetlerinin iktisadi anlamda yansıması olan bu kayıtlar, tutulduğu böl- genin makro ve mikro düzeyde sosyo-ekonomik kompozisyonunu çıkarmanın yanında; Osmanlı taşrasının ayrıntılı bilgilerini ihtiva etmekte ve Osmanlı taşrasını çözümlemeye yönelik çalışmalar için önemli istatistikî verileri kapsamaktadır. Bu çalışmada, kayıtların tutulduğu dönemde Üsküp Eyaleti’nin Priştine Kaymakamlığı’na bağlı olan nefs-i Vulçıtrın’ın, yani Vulçıtrın kaza merkezinin, temettuat kayıtları ışığında soyo-ekonomik yapısı ortaya konulmuştur. Çalışmada, kasabanın coğrafi konumu hakkında kısa bir bilgi verildiği gibi; Vulçıtrın adının anlamı, ka- sabadaki mahalle ve hane sayısı, nüfusun etnik ve mesleki yapısı, kasabanın mima- ri eserleri ve günümüzdeki durumlarına ilişkin bir değerlendirme yapılmıştır. Ay- rıca 16. yüzyılda Rumeli Beylerbeyliği içinde bir sancaktan, 19. yüzyıl sonlarında Kosova Vilayeti içinde bir kaza konumuna gelen Vulçıtrın’ın bu süre içindeki idari ve demografik yapısı ile kasabanın mahallelerinin durumundaki değişim de ele alınmıştır.

Socio-economical structure of an Ottoman Town in Balkans in the Mid-19th Century: Vushtrri/Vucitrn

The temettuat registers collections in Prime Ministerial Ottoman Archives provide significant data for the researchers in understanding the 19th Century Ottoman world and revealing socio-economic structure of the Empire. These registers are economic reflections of reconstructing activities of the state structure started with Tanzimat and provide relevant region’s micro and macro socio-economic picture and include the most detailed and important economic data of the Ottoman lands, thus enabling researchers to analyze the countryside. This study, in the light of temettuat registers, aims to reveal the socio-economic structure of Vushtrri/Vučitrn, which was a town under Prishtine Kaimakamship of the Skopje Province when the registers were recorded. After a short description of geographic position, an assessment on the number of neighbor-hoods and households, ethnic and vocational distribution of the population, architectural monuments of the town and their condition today is given. Besides, changes in administrative and demographic structure of Vushtrri/Vučitrn during the late 19th Centry when the town gained status of Kaza within the Kosovo Province is analyzed.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliye Nezareti, Temettuat Defteri, (BOA, ML. VRD. TMT), nr. 15477.
İnceleme-Araştırma ve Diğer Kaynaklar İnceleme- Salnamesi,
1896 (Hicri 1314) Kosova Vilayeti Salnamesi Haz: H. Yıldırım Ağanoğlu, Rumeli Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları, İstanbul 2000.
AKTEPE Münir, “Kosova”, TDV İslam Ansiklopedisi C. 26, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ansiklopedisi, Ankara 2002, s. 216-219.
-----, “Kosova”, İslam Ansiklopedisi C. 6, MEB Yayınları, İstanbul 1955, s. 869-876. Ansiklopedisi,
AYVERDİ Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri C. III, Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1981.
BARKAN Ömer Lütfi, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası C. X, (1953), s. 1–26. Seyahatnamesi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi C. V, Haz: Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman-İbrahim Sezgin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
GÖYÜNÇ Nejat, “Hane Deyimi Hakkında”, Tarih Dergisi S: 32, (1979), s. 331–343. Dergisi, Eserleri, Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri C. II, Yay. Haz: Mehmet Z. İbrahimgil-Neval Konuk, TTK Yayınları, Ankara 2006.
MALCOLM Noel, Kosova Balkanları Anlamak İçin Çev: Özden Arıkan, Sabah Kitapları, İs- İçin, tanbul 1998. Vilayeti,
Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kosova Vilayeti TC Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür- lüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 87, İstanbul 2007.
REXHA Iljas, “Disa Vendbanime Mesjetare te Kosoves Sipas Defterit te Sanxhakut te Vushtrrise te Vitit 1566-74”, Arkivi i Kosoves C. XXXI-XXXII, (2004), s. 29-116. Kosoves,
SELÇUK Hava, “Tapu Tahrir ve Maliyeden Müdevver Defterlere Göre Rumeli’de İhtida Hareketleri (1432-1482)”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi S: 12 Dergisi, (2002), s. 89–104.
ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûsu’l-Alâm C. 6, Tıpkıbasım, Kaşgar Neşriyat, Ankara 1996. Kâmûsu’l-Alâm,
VIRMİÇA Raif, Kosova’da Osmanlı Eserleri C. I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999. Eserleri,
TERZİ Arzu T., “Priştine Şehri’nde Meslekler”, Balkanlarda İslam Medeniyeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri 4-7 Aralık 2003, Tiran-Arnavutluk, IRCICA Yayınları, İstanbul 2006, s. 281-290.