Şor Türkleri Atasözlerinde Hayvan Kültü
Atasözleri toplumu doğrudan etkileyen sözlü kültürün bir türü olup, ait olduğu halkın, asırlara dayanan yaşanmış olaylar sonucunda kazanmış olduğu doğru hüküm cümleleridir. Hayatın her alanına ışık tutan atasözleri halkın kültürü, iktisadi yapısı, dünya görüşü, toplumun sosyal ilişkileri ve daha birçok alana dair önemli bilgiler taşırlar. Atasözleriyle kuşaktan kuşağa aktarılan kültür kodları halk kültürünün yaşamasını temin etmektedir. Yetişkinler genç kuşakları hayata hazırlarken, onlara eğitim verirlerken atasözlerinden maksimum seviyede faydalanırlar. Bu çalışmada Şor Türklerinin yaşantısında büyük öneme sahip ve kült hâline gelmiş hayvanların varlığı incelenmiştir. Rusya Federasyonu sınırları içinde Kemerovo Bölgesinde yaşayan Şor Türkleri resmiyette Hıristiyan Ortodoks olmalarına rağmen özünde Şamanizme bağlı bir Türk boyudur. Şamanizm inancına ait birçok unsur, özellikle avcılıkta yansımasını bulmuştur. Tarih boyunca yaşamlarını avcılık, balıkçılık, bitki toplayıcılığı, tarım ve cüzi oranda madencilik-demircilikle sürdürmüş oldukları tarihi kaynaklarda yer almaktadır. Avcılık dinî bakış açısından çok önemlidir, hatta Şor Türkleri için “Avcılık din, din de avcılıktır” denilmektedir. Bunun için de avcılar av öncesinde ve av sonrasında birtakım dini ritüeller icra etmişlerdir. Şor Türkleri sürekli olarak yakın şekilde ilişki içinde oldukları at, köpek, koyun, keçi gibi evcil, geyik, ayı, kurt, tilki vb. gibi yabani hayvanlar ve kuşlardan azami düzeyde istifade etmişlerdir. Bahse konu hayvanların olumlu ve olumsuz özelliklerinden faydalanmışlardır. Tayga - bozkır kültüründe iktisadi ve dinî bakımdan kült olmuş bazı hayvanların o halk için her bakımdan ne kadar önemli olduğu Şor Türklerinin atasözlerinde açık şekilde görülmektedir. Özellikle at, kurt, kuş ve geyik Türk mitolojisi ve sosyo-kültürel hayatının merkezinde bulunmaktadır. Hayvan kültü Şor Türklerinin sözlü kültürünü, özellikle de atasözlerini çok zenginleştirmektedir. Şor Türklerinin atasözlerinin incelenmesi neticesinde birçok atasözünün hiç değişmeden Anadolu’da Türk kültüründe de var olduğu görülmektedir.
Animal Cult in the Proverbs of the Shor Turks
Proverbs are a type of oral culture that directly affect society, and arewise sayings that the people to whom they belong have gained as a resultof experiences that date back centuries. Proverbs shed light on all areas oflife and carry important information about a people’s culture, economicstructure, worldview, societal relations and many other areas. Culturalcodes passed down from generation to generation by proverbs ensure thesurvival of folk culture. Adults make maximum use of proverbs as theyprepare the younger generations for life and educate them. This studyexamines the existence of animals that have become cults and have beenof great importance in the life of the Shor Turks. Although the ShorTurks living in the Kemerovo region within the borders of the RussianFederation are officially Christian Orthodox, they are essentially theoffspring of Turkic shamanism. Many elements of this shamanism havefound their reflection, especially in hunting. Hunting is very importantfrom a religious point of view for the Shor Turks, It is said that “huntingis religion, religion is hunting”. For this purpose, hunters performed anumber of religious rituals before and after the hunt. Shor Turks areconstantly in close proximity to horses, dogs, sheep, goats, and otherdomesticated animals as well as deer, bears, wolves, foxes, etc. As such,they have made maximum use of wild animal and bird imagery. They havebenefited from the positive and negative characteristics of these animals.In taiga - steppe culture - it is clear in the proverbs of the Shor Turkshow important some animals are culturally, economically, and religiouslyto the people. Of special importance at the center of Turkish mythologyand socio-cultural life are horses, wolves, birds and deer. Especially theproverbs enriche the oral culture of the animal cult of the Shor Turks. Asa result of the study of the proverbs of the Shor Turks, it is seen that manyproverbs also exist in Turkish culture in Anatolia, unchanged.
___
- Aça, M. Şor Türkleri ve Sözlü Edebiyatı. https://www.tarihtarih.com (erişim tarihi 13.09.2018.)
- Bağcı, A. (2011). Şor Kahramanlık Destanı “Künnü Körçen Kün Köök” Üzerinde Araştırma. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bağcı, A. (2016). “Türk Kültüründe Kurdun Kutsiyetinin Şaman Mitlerindeki Yeri”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 42, (Güz) 7-15, Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Bağcı, A. (2018) Rus Bılinaları ve Türk Kültür Ekolojisi. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Barannikov, V. P. - Matronina, L. F. (2004). Dinamika Religioznosti v İnformatsionnom Obşestve. http://ecsocman.hse.ru/data/601/864/1217/019.BARANNIKOV.pdf, erişim tarihi 23.12.2018
- Baskakov, N. A. - İnkicekova-Grekul, A. İ. (1953). Hakassko-Russkiy Slovar, Moskva. Ministerstvo Kulturı SSSR Glavizdat, Gosudarstvennoe İzdatelstvo İnostrannıh i Natsionalnıh Slovarey.
- Çağatay, S. (1956). “Türk Halk Edebiyatında Geyiğe Dair Bazı Motifler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı. Ankara, 153-177.
- Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Dalkesen, N. (2015). “Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Kültüründe Geyik Kültü”. Milli Kültür, 106, 58-69.
- Dırenkova, N. P. (1940). Şorskiy Folklor. Moskova-Leningrad: SSCB Bilimler Akademisi.
- Dırenkova, N. P. (2014) Sibirya Türk Boylarının Tasavvurlarında Kuş (Çev. Atilla Bağcı). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
- Durmuş, İ. (2002). İskitlerin Kimliği, Türkler I. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı-1. 7. bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Jacobson, E. (1993). The Deer Goddess of Ancient Siberia. Leiden: Brill.
- Кimeyev, V. M. (1989). “Jilişe i Hozyaystvennıye Postroyki Şortsev”. Jilişe Narodov Zapadnoy Sibiri. Tomsk: İzdateltsvo TGU, 16-30.
- Kurpeşko-Tannagaşeva, N. N. - Apon’kin F. Ya. (1993). Şor-Kazak Pazok Kazak-Şor Ürgedig Söstük-Şorsko-Russkiy-Russko-Şorskiy Slovar. Kemerovo: Kemerovskoe Knijnoe Izdatel’stvo.
- Miller, G. F. (1787). Sibirskaya Sovetskaya Entsiklopediya. Moskova: Sibirskoe Krayevoe İzdatelstvo, 4 cilt.
- Mirotvortsev, K. (1911). Yujnaya Çast Kuznetskovo İmeniya. Barnaul: Trudı Sıyezda Zemelno-Lesnıh Çinov Altayskogo Okruga vı 1910.
- Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihi; Orta Asya Kaynak ve Bulgularına Göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Ögel, B. (2003). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Potapov, L. P. (1936). Oçerki Po İstorii Şorii. İzdatelstvo Akademi Nauk SSCB, Moskova- Leningrad: Şarkiyat Ensititüsü Eserleri, cilt 15.
- Radlov, W. V. (1868). Proben der Volksliteratur der Türkischen Staemme Süd-Sibiriens - St. Petersburg: Tipografiya İmparatoskoy Akademi Nauk.
- Samokvasov D.Y. (1876). Sbornik Prava Sibirskih İnorodtsev. Varşova: Tipografiya İvana Noskovskogo.
- Sarı, İ. (2017). Türklerin İnanç Sistemi, Antalya: Net Medya Yayıncılık.
- Teplouhov S.A. (1927). Drevniye pogrebeniya vı Minusinskom Kraye. Mater, po etnografii. İzd. Etnograf, otd. Gos. Russk. Muzeya, t.III., vı 2.
- Yego je stati vı Sibirskoy sov. Entsiklopedii: Afanasyevskaya Kultura, Andronovskaya Kultura, Karasukskaya Kultura, Kurganı, cilt I ve II.
- Uçar, Z. (2014). “Türk Kültüründe Geyik ve Geyikli Baba Üzerine Gözlemler”. Kültür Evreni, 21 (Yaz), 129-145.
- ISSN: 1301-0077
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1996
- Yayıncı: Türk Dil Kurumu