‘Manas Destanı’nda ‘Türkü Til’ Kavramı (The ‘Türkü Til’ Concept in ‘Manas Epic’)

Araştırmacılar tarafından Türk boy ve topluluklarının ansiklopedisi olarak değerlendirilen‘Manas Destanı’nın S. Orozbakov varyantında Türklük bilinci ve Türkkimliği ile ilgili birçok husus vardır. Bunlardan biri ‘Türkü/Türki til, Türk tili, Türktüntili, Türkünün tili’ kavram işaretleri ile verilen genel ‘Türk dili’dir. Makalemizde iştebu kavram işaretleri metinlerde taranmış, bu metinlerin analizi yapılarak destandaki‘Türkü dil’in özellikleri dokuz maddede özetlenmiştir. Örneğin, destandaki ‘Türküdil’ bütün Türk halklarına ait olan genel Türk dili olup, Kırgız Türkçesi bunun birdalıdır. S. Orozbakov ‘Türkü dil’i temiz tutmaya çalışmakta; dolayısıyla bazı kelimelerin(alçak dağ, aybalığı, ileki) Türküçö/Türkçe karşılıklarını (adır, boştolu, dastar)vermektedir. Bundan başka ‘Türk dili’nin ortaya çıkış tarihi destanlara özgü bir şekildesaptanmaya çalışılmıştır. Yabancı yerde yaşayan Üsön’ün dilinden Türklerin anadiline, Türkü dile olan özlemi ve sevgisi dile getirilerek ana dilini koruma ve oğullarınaöğretme çabası gösterilmiştir. Bundan başka ‘Türkü dil’in yazıda kullanıldığıManas’ın kumbeti yapılırken oraya Arapça, Farsça ve Türküce cümlelerin kazındığısöylenerek belirtilmiştir.There are many issues related to Turkish identity and the Turkish consciousnessin the S. Orozbakov’s variant of ‘Manas Epic’, which is evaluated by researchers asthe encyclopedia of the Turkish people. One of them is the general Turkish languagegiven by the expression as Türkü/Türki til, Türk tili, Türk tili, Türkünün tili. Theseexpressions have been scanned. The analysis of these texts has been made and characteristicsof Türkü language as nine items have been summarized. For example,the Türkü language in the ‘Manas Epic’ is a general Turkish language belonging toall Turkic tribes, the Kyrgyz Turkish is a branch of this general Turkish language. Q. Orozbakov tries to keep clean Türkü language, thus he gives the Turkish equivalents(adır, boştolu, dastar, tükköyü) of some words (low mountains, sea calf, turban, mammoth).Furthermore, the history of Turkish language’s appearance has been studiedto determine in terms of epic history in a unique way.

Anahtar Kelimeler:

‘Manas Destanı’, Türkü til, genel Türk dili, S. Orozbakov, Türklük, ‘Manas Epic’, Türkü language, general Turkish language, Turkish identity

PDF

___

YILDIZ, Naciye (1995), “Manas Destanı’nda Hoşgörü”, Millî Folklor 26, (Yaz), s. 47-50.
TOPARLI, Recep vd. (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, 2. Baskı, Ankara, TDK Yayınları.
TEKİN, Talat (2007a), “Türk Şiveleri Mi, Türk Dilleri Mi?”, Türkoloji Eleştirileri, 2. ve genişletilmiş baskı, (Yayımlayan: Mehmet Ölmez), Ankara, Simurg Yayınları, s. 286-290.
MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (2014), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), VIII. ve IX. kitaplar, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (2014), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), VII. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
MUSAEV, Samar ve Mederalieva, C. (Haz.) (2006), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), V. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (1995), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), IV. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (1995), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), III. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (1995), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), II. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (1995), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), I. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
KARAHAN, Leyla (2011), “Tarih Boyunca Türk Dilinin Yayılma Alanları”, Türk Dili Üzerine İncelemeler, Ankara, s. 13-28.
GÜRSOY NASKALİ, Emine (1995), “Manas Destanında Soy-Dil-Din Üçgeni”, Bozkırdan Bağımsızlığa Manas (Yayına hazırlayan: Prof. Dr. Emine Güsroy-Naskali), Ankara, TDK Yayınları, s. 288-294.
GEYİKOĞLU, Hasan (2001), “Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliği’ndeki Türklerin Millî Duygularına Etkisi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 6, s. 201-207.
ERCİLASUN, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014), Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş- Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara, TDK Yayınları.
ERCİLASUN, A. B. (2007b), “Dilimizin Adı”, Makaleler: Dil-Destan-Tarih-Edebiyat (Yayına hazırlayan: Ekrem Arıkoğlu), Ankara, Akçağ Yayınları, s. 15-38.
ERCİLASUN, A. B. (2007a), “Türk Dünyası ve Türk Dili: Geçmiş ve Hedefler’, Makaleler: Dil-Destan-Tarih-Edebiyat (Yayıma hazırlayan: Ekrem Arıkoğlu), Ankara, Akçağ Yayınları, s. 391-397.
ÇERİBAŞ, Mehmet (2012), “Manas Destanı’nın Sagımbay Orozbakov Varyantında Aidiyet Duygusu ve Türk Kimliği”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 196, (Şubat), s. 201-228.
BLAGOVA, G. F. (1973), “Variyantnıye Zaimstvovaniya Turok-Tyuk i İh Leksiçeskoye Obosobleniye v Russkom Yazıke (K Stanovlenii Obobşayuşego İmeni Tyurkoyazıçnıh Narodov)”, Tyurkologiçeskiy Sbornik-1972, s. 93-140.
ARİSTOV, N. A. (2003), Trudı Po İstorii i Etniçeskomu Sostavu Tyurkskih Plemen, Bişkek, İlim.