Ercan PETEK, Nasriddin NAZAROV, Serdar DAĞISTAN

LAKAYLAR VE DİLLERİ

Lakaylar, Tacikistan Cumhuriyeti’nin merkezi ve güney bölgeleri ile Afganistan’ın kuzey bölgelerinde yaşayan bir Türk topluluğudur. Bunun dışında Pakistan ve İran’ın bazı bölglerinde de Lakay varlığından söz edilebilir. XVIII-XIX. asırlarda kendilerine büyük yaylalar tahsis edilen Lakaylar Maveraünnehir bölgesinde hayvancılıkla uğraşmışlardır. İsyana kadar Lakaylar Buhara Emirliğine bağlı olmuşlardır. 1920’li yıllarda Lakaylar da bağımsızlık hareketlerine katılmışlardır. Fakat diğer etnik gruplar gibi Lakaylar da sürgüne uğramışlardır. Enver Paşa’nın da içinde bulunduğu bu bağımsızlık hareketleri başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 1991 yılında Tacikistan’ın Duşanbe şehri sınırına yakın Köktaş’ta Özbekçe yayımlanan Laqay Åvåzi isimli mecmuada verilen bilgilere göre günümüzde bu etnik grubun sayısı 500 bin kişiden fazladır ve dilleri yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bugüne kadar Lakayların kökeni ve dilleri hakkında bazı çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalarda Lakayların bazen Kırgız, Kazak, Karakalpak ve Özbek gibi Türk topluluklarıyla bazen de Güney Sibirya’daki Türk topluluklarıyla akraba oldukları tezleri ile sürülmüştür. Bu tezlerde boy isimleri, yer ve su isimleri, atlar üzerindeki damgalar karşılaştırılarak çeşitli çıkarımlarda bulunulmuştur. Bazı araştırmalarda dillerinin Kazakçaya özgü özellikler taşıdığı bazı araştırmalarda ise Özbekçenin etkisinde olduğu belirtilmiştir. Söz varlığı üzerinde yapılan inceleme neticesinde Farsça ve Tacikçenin de etkisini görmek mümkündür. Ancak Lakayların dilleri üzerine ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. Bu makalede Lakay diyalektinin karakteristik fonetik ve morfolojik özellikleri üzerinde durulmuş ve Lakay diyalektinin de içinde bulunduğu yeni bir dil tasnifi önerisinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Lakaylar, Lakay diyalekti, Kazakça, Özbekçe

The Lakai and Their Language

The Lakai are a Turkish community living in the central and southern regions of the Republic of Tajikistan and in the northern regions of Afghanistan. In addition, Lakais exist in some parts of Pakistan and Iran. In the 18th and 19th centuries, the Lakais, who were given large plateaus, engaged in husbandry in the Transoxiana region. Until the rebellion, the Lakais were attached to the Emirate of Bukhara. In the 1920’s, the Lakais joined into the independence movements. However, like other ethnic groups, Lakais were exiled. These independence movements, including the one with Enver Pasha, were unsuccessful. According to Laqay Åvåzi journal published in Koktash near Dushanbe city of Tajikistan, the number of Lakais today is more than 500 thousand people, and their language is in danger of extinction. To date, some studies have been done about the origin and language of the Lakai. In these studies, hypotheses have been asserted relating the Lakai are descended from Turkish communities such as Kyrgyz, Kazakh, Karakalpak and Uzbek, and sometimes they are affiliated to theTurkish communitiesin South Siberia.In these hypotheses, the names of the tribes, places and water, and the seals on the horses were compared and various inferences have been made. In some studies, it is stated that the Lakai language has characteristics peculiar to Kazakh, and in others it is indicated that the language is influenced by Uzbek. As a result of the research on vocabulary, it was influenced by Persian and Tajik. However, there is no extensive study on the Lakai language. In this article, phonetic and morphological characteristics of the Lakai dialect are emphasized and a new language classification is proposed.

Keywords:

Lakai, Lakai dialect, Kazakh, Uzbek,

PDF

___

Alimov, A., Coraqulov, A. (1991). “Biz – Özbekmiz!”. Laqay Åvåzi, 2, 4, Köktaş/Duşanbe. A. Kanlıdere vd. (2013). Orta Asya Türk Tarihi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1285.
Çağatay, S. (1972). Türk Lehçeleri Örnekleri II. Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi. Januzaqov, T. (2008). Qazaq Tiliniñ Tüsindirme Sözdigi. Almatı: Dayk-Press.
Karatayev, O. (2016). “Kırgızlar ve Laqayların Etnik İlişkileri”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7, 104-117.
Karmışeva, B. H. (1952). “K Voprosu o Proyishojdenii Lokaytsev”. Sovetskaya Etnografiya, 4, 11-19.
Karmışeva, B. H. (1976). Oçerki Etniçeskoy İstorii Yujnıh Rayonov Tadjikistana i Uzbekistana. Moskova: Akademi Nauk.
K. Koç vd. (2004). Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
Lyutko, F. İ. (1929). Basmaçestvo v Lokaye. Moskova-Leningrad.
Mallitskiy, N. G. (1929). Uçebnoye posobiye po geografii Tadjikistana. Taşkent.
Nazarov, N. (2010). Laqaylar: Diyalektologiya va Frazeologiya. Taşkent.
Pankov, A. V. (1929). K İstorii Torgovli Sredney Azii s Rossiyey v 1675-1725 gg. Torgovliya s Buharoy. Taşkent: İzvestiya Sredytaziyatskogo Geografiçeskogo obşestva.
S. Eker vd. (2016). Tehlikedeki Türk Dilleri. 4 Cilt, Ankara-Astana, Uluslararası Türk Akademisi-Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
S. F. Akåbirov vd. (1981). Uzbek Tilining İzåhli Lugati. 2 Cilt, Moskova: Rus Tili Naşriyoti. Şafaqov, X. (2012). Ajdådlar Xåtirasi. Duşanbe.
T. Tekin vd. (2003). Türk Dilleri -Giriş-. İstanbul: Yıldız.
Togan, Z. V. (1942-1947). Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi. Cilt I Batı ve Kuzey Türkistan. İstanbul, Arkadaş, İbrahim Horoz ve Güven Basımevleri.
http://n.ziyouz.com/books/publitsistika/Nabijon%20Boqiy.%20Laqaylar.pdf erişim tarihi: 01.06.2019.
https://egemen.kz/article/113213-laqaylar-degen-kimder erişim tarihi: 01.06.2019.
https://hayratuz.wordpress.com/2016/09/29/лақайлар-тўғрисида erişimtarihi: 01.06.2019.