KONYA YERLİ AĞZINDA ODAKSIL ŞİMDİKİ ZAMAN İŞARETLEYİCİLERİ

örtüşmesidir. Bu zaman türünde olay, konuşma anı itibarıyla oluş sürecinde aktarılır. Eski Türkçede geniş zaman ekinin aynı zamanda odaksıl şimdiki zamanı karşıladığı bilinmektedir. Daha sonra Türk dilinin dönemlerinde çeşitli yollarla yeni odaksıl şimdiki zaman ekleri geliştirilmiş, bir bakıma odaksıl şimdiki zaman eki yenilenmiştir. Konya yerli ağzında odaksıl şimdiki zaman için -A(r) ~ -X(r) ~ -r ~ -Ø biçimleriyle temsil edilen geniş zaman ekinin kullanılması karakteristiktir. Geniş zaman eki açısından çoğu Türk dilinde yüksek odaksıllıktan odaksızlığa doğru art zamanlı bir gelişme seyri söz konusudur. Konya yerli ağzında ise bu gelişme olmamış, odaksıl şimdiki zamanı bildirme işlevi, yenilenen -(X)yo(r) ekine aktarılmamıştır. -(X)yo(r) eki, Konya yerli ağzında genellikle odaksıl olmayan kullanımlarda işletilmektedir. Konya yerli ağzında kullanılmakta olan -(y)Xb batır yapısı ise fiildeki hareketin gerçeklemeye başladığı veya gerçekleşmeye yaklaştığını anlatmaktadır. -(y)Xb batır’ın bu işlevleri, eklendiği fiillerin kılınış özelliklerine göre şekillenmiştir. Konya yerli ağzında -(y)Xb batır yapısı, odaksıl şimdiki zaman işlevinde kullanılmamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye Türkçesi ağızları, Konya yerli ağzı, şimdiki zaman, odaksıl şimdiki zaman

Focal Present Continuous Tense Markers in Konya Local Dialect

Focal present continuous tense means the formation process of an event and the speech time overlaps with respect to timing. In this tense, the event is expressed at the speech time during its process of formation. It is known that in Old Turkic, the aorist affix also marks focal present continuous tense. Then in the following periods of Turkic, new focal present continuous markers were developed in different ways, in a sense the focal present continuous tense marker was renewed. It is a characteristic property of Konya local dialect to use -A(r) ~ -X(r) ~ -r ~ -Ø aorist markers in place of focal present continuous tense. With respect to the aorist marker, in most Turkic languages, there is a diachronic progress from its being a high focal marker to a non-focal marker. In Konya local dialect this progress did not take place and the function of marking focal present continuous tense was not transferred to the marker -(X)yo(r). In Konya local dialect, -(X)yo(r) marker is generally used to express non-focal instances. The structure of -(y)Xb batır, which is used in Konya local dialect on the other hand, indicates that the action denoted by the verb has started to take place, or it is close to starting to take place. These functions of -(y)Xb batır depend on the aktionsart of the verb it is attached to. In Konya local dialect, -(y)Xb batır is not used to express focal present continuous tense.

Keywords:

Turkish dialects, Konya local dialect, present continuous tense, focal present continuous tense,

PDF

___

ADAMOVİĆ, Milan (1985), Konjugationsgeschichte der Türkischen Sprache, Leiden-E. J, Brill.
AHMED, Oktay (2014), “Makedonya Türk Ağızlarında Şimdiki ve Geniş Zamanın Bugünkü Morfolojik Durumu”, İdil, C 3, S 14, s. 1-11.
AKAR, Ali (2013), Muğla ve Yöresi Ağızları, Ankara, TDK Yayınları.
AKŞEHİRLİ, Soner (2010), “Türkçede Konuşma Zamanı, Olay Zamanı ve Referans Zamanı İlişkileri”, Turkish Studies, 5/4, s. 15-73.
ASLAN, Sema (2012), “Türkiye Türkçesinde Ol- Yardımcı Fiilli Yapıların GörünüşZaman Bildirimindeki İşlevleri”, Bilig, Güz, S 63, s. 11-30.
ASLAN DEMİR, Sema (2016), Görünüş Kategorisi. Türkmence Örneği, Ankara, Grafiker Yayınları.
AŞCI, Ufuk Deniz (2016), “Bozkır Ağzında Görülen Bazı Şekil Bilgisi (Morfoloji) Özelliklerine Dair”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz, S 40, s. 177-193.
AY, Özgür (2009), Türkiye Türkçesi Ağızlarında Fiil Çekimi, Ankara, TDK Yayınları.
AYDEMİR, İbrahim Ahmet (2010), Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemi, Ankara, Grafiker Yayınları.
BACANLI, Eyüp (2007), “Aspekt, Kılınış ve Taksis Çerçevesinde Tavas Ağızlarındaki Şimdiki Zaman İşaretleyicilerinin Değerlendirilmesi”, Erdem,16/48, s. 1-19.
BAYKARA, Tuncer (2002), “Konya”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 26, s. 182-187. CAFEROĞLU, Ahmet (1973), “Konya İlinin Ermenek Ağzı”, TDAY Belleten 1972, s. 1-16.
CAFEROĞLU, Ahmet (1994), Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Derlemeler, Ankara, TDK Yayınları.
COMRİE, Bernard (1985), Tense, Cambridge, Cambridge University Press.
DEMİR, Nurettin (1996), “Güneybatı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir” Uluslararası Türk Dili Kongresi 1992 (26 Eylül 1992 -1 Ekim 1992), Ankara, s. 43-56.
DEMİR, Nurettin (2010), “Zum fokalen Präsens in zyperntürkischen Dialekten”, Turcolgy in Mainz, (ed. By Hendrik Boeschoten-Julian Rentzsch), Harrassowitz, Wiesbaden, s. 123-134.
DOĞAN, Talip-USTA, Çiğdem (2015), “Türkiye Türkçesinde Sınır Öncesi Bakış Açısı ve Yaklaşma”, Türkiyat Mecmuası, C 25, Güz, s. 167-192.
ECKMANN, János (2004), (Tıpkıbasım ve Çeviriyazı), Nehcü’l-Ferādîs (Uştmaḫlarnıŋ Açuq Yolı-Cennetlerin Açık Yolu)-I Metin, II. Tıpkıbasım, (haz. Semih Tezcan-Hamza Zülfikar), Ankara, TDK Yayınları. (NF) ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Leiden, Boston, Brill.
ERDOĞAN, Songül (2012), Niğde Merkez ve Bor İlçesi Ağzı (Giriş-İnceleme-MetinlerSözlük), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri.
ERGİN, Muharrem (1971), Azeri Türkçesi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
GÜLENSOY, Tuncer (1985), “Anadolu Ağızlarında Şimdiki Zaman Eki”, Türk Kültürü Araştırmaları. İbrahim Kafesoğlu Armağanı, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s. 281-296.
JOHANSON, Lars (1994), “TürkeitürkischeAspektotempora”, Tense Systems in European Languages, (ed. Rolf Thieroff ve Joachim Ballweg), Tübingen, s. 247-266.
JOHANSON, Lars (2009), “Türk Dillerinde Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi ve Kıbrıs Türkçesinde Eksikliği”, Bilig, Bahar, S 49, s. 93-101.
KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yayınları.
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I -Fiil-Basit Çekim (2006), Ankara, TDK Yayınları. (KTLG-F)
KORKMAZ, Zeynep (1994), Nevşehir ve Yöresi Ağızları, Ankara, TDK Yayınları.
REİCHANBACH, Hans (2005), “The Tenses of Verb”, The Language of Time: A Reader, (ed. Inderjeet Mani et al), Oxford University Press, s. 71-78.
TEKİN, Talat vd. (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 18, Ankara, Simurg Yayınları.
TOR, Gülseren (2009), “Mersin Ağızlarında {-(y)Ik} Ekinin Kullanımı”, Türk Dilleri Araştırmaları, S 19, s. 107-165.
TÜRK, Vahit (1999), “Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri”, TDAY Belleten 1996, Ankara, s. 291-340.
ULUTÜRK, Muammer (2016), Vâdi-i Meram, Konya, Çizgi Kitabevi Yayınları.
UYSAL, İdris Nebi (2009), Karaman İli Ağızları ve Anadolu Ağızları Arasındaki Yeri, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Denizli.
YAPICI, Ali İhsan (2013), “Aydın ve Yöresi Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Şekilleri”, Türük, S 2, s. 1-48.
Taranan Metinler ÇETİŞLİ, İsmail (1998), Cahit Külebi ve Şiiri, Ankara, Akçağ Yayınları. (CK)
ÇOKUM, Sevinç (1989), Ağustos Böceği, İstanbul, Cönk Yayınları. (AB)
DIRANAS, Ahmet Muhip (1974), Şiirler, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları. (Ş)
KEMAL, Orhan (1984), Çamaşırcının Kızı: Hikâyeler, İstanbul, Tekin Yayınevi. (ÇK)
TAHİR, Kemal (1967), Devlet Ana, Ankara, Bilgi Yayınevi. (DA)
URGAN, Mîna (2013), Bir Dinozorun Anıları, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. (BDA)
Elektronik Kaynaklar
http://www.guzelgonyam.com/ (Erişim tarihi: 13 Temmuz 2017)
http://www.konya.gov.tr/kurumlar/konya.gov.tr/dosyalar/listeler/NUFUS_VERILERI.pdf
(Erişim tarihi: 28 Temmuz 2017)