Timur KOCAOĞLU

Emir Timur'un portresi: Togan'dan günümüze tarihçilerin değişik yorumları

Özellikle Kazandaki Tatar aydın ve tarihçileri, Altın Orda Devletinin yıkılışındaki en büyük payı Emir Timura yükledikleri için onu kendi eserlerinde olumsuz bir kişilik olarak sunmaktan ve Emir Timur konusundaki kızgınlıklarını açıkça ortaya koymaktan çekinmemişlerdir. Sovyetler Birliği döneminde, özellikle 1924-1990 arasında Emir Timur konusunda yayımlanan eser ve ansiklopedilerde onun portresi etrafı yakıp yıkan ve halkları sömüren bir feodal baskıncı olarak çizilmiştir. Ancak, SSCBde Mikhail Gorbachovun başlattığı Açıklık (Glasnost) ve Yeniden Yapılanma (Perestroika) reformları Orta Asya Cumhuriyetlerine 1989dan sonra ulaşınca, Emir Timur konusu da artık yasak olmaktan çıkarak, onun hakkında olumlu düşünce ve değerlendirmeler bildirebilmek mümkün oldu. Sovyetler Birliği içindeki Türk Cumhuriyetleri ve başka Türk özerk bölgelerinde Emir Timur konusunda olumsuz bir tutum varken, Mustafa Kemal Atatürk dönemi Türkiyesindeki popüler ve bilimsel eserlerde, Emir Timur büyük Türk hakanı olarak yüceltiliyor, onun Türk tarihindeki büyük katkıları vurgulanıyordu. 1924-1990 yılları arasındaki Sovyetler Birliği ile Türkiyede Atatürk dönemi sonrası bazı yıllarda Timur konusunda oldukça olumsuz görüş ve yorumlar dışında, Batı Avrupa, ABD ve Japonyadaki çalışmalarda ise, Emir Timurun portresi (yine bazı istisnalar ile) olumlu çizilmiştir. Dünya tarih biliminde Emir Timur konusunun tarafsızlıkla ele alınması ve yorumlanmasında üç büyük tarihçinin katkısı çok önemli olmuştur. Onlardan biri Türk tarihçisi Ahmet Zeki Velidi Togan, öbürleri Rus tarihçisi Vasiliy Vladimiroviç Bartold ve Alman tarihçisi Bertold Spulerdir. Togana göre Emir Timur, Bayezide birçok konuda işbirliği ve ortaklık önerdiği halde, Bayezidin bu önerileri iyi değerlendirmemiştir.

The portrait of Emir Timur: Different commentaries of historians from togan to present

Especially Tatar intellectuals and historians present Emir Temur as a ne- gative personality and show their anger against him because of the thought that he has the lion s share of wiped Golden Horde Empire off the map. Emir Temur was portraiture as a feudal raider who sets the world on fire and exploits the people on the books and encyclopedias in the period of Soviet Union, especially between 1924 and 1990. Scarcely after reforms of opening out (glasnost) and reconstruction (perestroika), the issue of Emir Temur and the positive thoughts and reviews are strike off the list of prohibitions. In the Turkic republics and Turkic autonomous regions of Soviet Uni- on, a negative manner was dominant about Emir Temur. On the other hand, in Turkey in the period of Mustafa Kemal Atatürk, Emir Temur was mentioned as a great Khan of Turks and emphasized his great contribu- tions to the Turkic history in the popular and scientific products. In between 1925 and 1990, in West Europe, USA and Japan Emir Te- mur had positively portraiture with some exceptions. Three historians are very important for handling and interpreting the is- sue of Emir Temur objectively: Turkish historian Ahmet Zeki Velidi Togan, Russian historian Vasiliy Vladimirovic Bartold and German historian Ber- told Spuler. Togan narrates that Emir Temur had offered some cooperation and partnership to Bayezid, however Beyezid had muffed the opportunity.

PDF

___

Ahmarov, Ayneddin, Qazan Tarixi, Bayanul-Xalk Matbaası, Kazan 1910.
Ahmedov, Borıbay, Emir Temur (Tarihi Roman), Abdulla Qadiriy Xalq Mirası Neşriyatı, Taşkent 1995.
Aka, İsmail, Timur ve Devleti, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.
Aka, İsmail, Timurlular, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1995.
Aka, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994.
Aka, İsmail, Timur Sadece Asker mi idi?, TTK Belleten 2001, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2001.
Aka, İsmail, Timurlular, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt: 8, Ankara 2002.
Alan, Hayrünnisa, Sultan Ebu Said Devri Timurlu Tarihi: 1451-1469, (Mimar Sinan Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 1996.
Allwort, Edward, The Preoccupation of Abdurrauf Fitrat. Bukharan Noncomformist: An Analysis and List of His Writings, (ANOR, 7), Das Arabische Buch, Berlin 2000; Amir Temur Ögitleri, (Hazırlayanlar: Boribay Ahmedov, Akram Aminov), Navroz, Taşkent 1992.
Ando, Shiro, Die Timuridische Historiography, I-II, Studia Iranica, No: 18, 1992, No: 24, 1995.
Ando, Shiro, Das Corps der Timuridischen Emire Unter Sahruh, ZDMG, No: 139, 1989.
Atatürk, Mustafa Kemal, Tarih, (Liseler için), (elyazısı evraklar), Türk Tarih Kurumu, Cilt: 2, Ankara.
Atatürkün Bütün Eserleri, Kaynak Yayınları, Cilt: 14, İstanbul 2004.
Barthold, W., Soçineniya, Izdatelsstvo Nauka, Cilt: I-X, Moskova 1963- 1977.
Halis, Ömer, Yediyıl Harbi İçinde Timurun Anadolu Seferi ve Ankara Savaşı, Askerî Matbaa, İstanbul 1934.
Battal (Taymas), A., Türk-Tatar Tarixi, (İbtidaî mekteplerin soñı sınıfları üçün). Yırak Şarkda Yaşavçı İdil-Ural Türk-Tatar Müsülmanlarınıñ Dinî-Millî Merkez Maarif Şubesi, Muqden 1938.
Berl, Emmanue, Histoire de lEurope, Gallimard, Türkçesi, Paris 1946.
Berl, Emmanuel, Attiladan Timura Avrupa ve Asya (Çeviren: Gülseren Devrim), Doğan Kitap, İstanbul 1999.
Bozkurt, Mahmut Esat, Aksak Demirin Devlet Politikası: Timurlenk Üzerine İnceleme, Yeni Sabah Neşriyatı, İstanbul 1943; Yeni baskı, Kaynak Yayınları, İstanbul 2005.
Ekrem, Reşat, Timur ve Oğulları, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul 1933.
Eiji, Mano, Bâbur-nâma no Kenkyuu, IV, Bâbur to Sono Jidai, Syokado, Kyoto 2001.
Fahreddin, Rızaeddin, Altın Ordu ve Kazan Hanları, (Çeviren: İlyas Kamalov), Kaknüs Yayınları, İstanbul 2003. (Bu eserin Tatarca aslı ve Rusça çevirisi: Rızaetdin Fahretdin, Altın Orda Xannarı / Xanı Zolotoy Ordy, (Ravil
Emirhan, Sultan Şemsi), Kitap Neşriyatı, Kazan-Tatarstan 1996).
Fahreddin, Rızaeddin, Cengiz Han, Şura, Sayı: 4, 1909.
Hayıt, Baymirza, Die Jungste Özbekische Literatur, Central Asiatic Journal, Vol: VII, Nr: 2, 1962.
Hayıt, Baymirza, Millî Türkistan Hürriyet Dâvası, (Editör: Timur Kocaoğlu), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara 2004.
Hayıt, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, Otağ Yayınları, İstanbul 1975.
Mağjan Jumabaynıñ Öleñderi, Türkistan Devlet Neşriyatı, Taşkent 1923.
Mağjan Jumabay-ulı, Şığarmaları, Bilim, Cilt: 1, Almatı 1995.
Mahmudov, Memedali, Ölmes Qayalar (roman), Şark Yulduzı, Sayı: 11-12, 1981.
Kafalı, Mustafa, Timur, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları, Cilt: 12/I, İstanbul 1974.
Kawaghuchi, T., Timur and the Chagatay Amirs, The Toyo Gaguho: The Journal of the Research Department of the Toyo Bunko, Vol: 69, No: 3- 4, March 1988-Kutlukhan Şakirov, Adnan Aslan), Kaynak Yayınları, İstanbul 2004.
Knobler, Adam, Timur the (Terrible/ Tartar) Trope: A Case of Reposi- tioning in Popular Literature and History Medieval Encounters, No: 7, Mart 2001.
Kocaoğlu, Timur, Mağcanın Şiirlerinde Güneş, Ateş ve Alev, Türk Edebiyatı, No: 243, İstanbul 1994.
Kocaoğlu, Timur, The Great Kazakh Poet Maghjan Jumabayulis Poems, Kazakhstan, No: 22, Almatı 02.06.1993.
Kubo, Kazayuki, Japanese Historiography of Islamic Central Asia, Orient, Vol: XXXVIII, 2003.
Kurat, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1972.
Manz, Beatrice Forbes, The Rise and Rule of Tamerlane, Cambridge University, 1989.
Nicolle, David, The Mongol Warlords: Genghis Khan, Kubilai Khan, Hülagü, Tamerlane, Brockhamton Press, London 1990; Marozzi, Justin, Tamerlane: Sword of Islam, Conqueror of the World, Harper Collins Publishers, London 2004.
Oraltay, Hasan, Büyük Türkçü Şair Mağcan Cumabayoğlunun Şiirleri, İzmir 1965.
Öztuna, Yılmaz, Başlangıcından Zamanımıza Kadar Türkiye Tarihi, Hayat Kitapları, Cilt: 3, İstanbul.
Shterenshis, Michael, Tamerlane and the Jews, Routledge Curzon, London 2002.
Solmaz, Gürsoy, Timur ve Seferleri, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt: 8, Ankara 2002.
Spuler, Bertold, Die Goldene Horde: Die Mongolen in Russland, 1223- 1502, Otto Harrassowitz, Leipzig 1943, (yeni basım: 1976).
Stier, Roy, Tamerlane: The Ultimate Warrior, Oregon 1998.
Tamir, Ferhat, Mağcan Cumabayoğlunun Şiirleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1993.
Tekin, Emrullah, Timur ve Devlet Yönetim Stratejisi, Burak Yayınevi, İstanbul 1994.
Tekin, Emrullah, Timur ve Liderlik, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul 2001.
Temur: Emir Temur, Temurleng, Özbek Sovet Entsiklopediyası, Cilt: 11, Taşkent 1978.
Temurnâme, Çolpan, Taşkent 1990.
Toynbee, Arnold J., A Study of History, Cilt: 4, Oxford 1930-1961.
Togan, A. Zeki Velidi, Umumî Türk Tarihine Giriş, Tarih Araştırmaları, İstanbul 1946.
Togan, A. Zeki Velidi, Timurs Osteuropapolitik, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Band: 108, Heft: 2, Franz Steiner GMBH, Wiesbaden 1958.
Togan, A. Zeki Velidi, Türk ve Tatar Tarihi, (Birinci Cüz), Millet Matbaası, Kazan 1912.
Togan, A. Zeki Velidi, Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, İstanbul 1942-1947, (2. basımı: Enderun Kitabevi, İstanbul 1981).
Turan, Evril, Bu Tağlar, Uluğ Tağlar, Yazuvçı Neşriyatı, Taşkent 1991.
Türkoğlu, İsmail, Rusya Türkleri Arasındaki Yenileşme Hareketinin Öncülerinden Rızaeddin Fahreddin, Ötüken, İstanbul 2000.
Tüzükât-ı Timur: Timurun Günlüğü ve Başarı Prensipleri, (Hazırlayanlar: Kutlukhan Şakirov, Adnan Aslan). Kaynak Yayınları, İstanbul 2004. Yaş Leninçi, Taşkent, 10 Mart 1935.
Yücel, Yaşar, Timur Tarihi Hakkında Araştırmalar I. Timurun Türkiye ve Yakın-Doğu ile İlişkilerine Dair Gözlemler (1394-1400), TTK Belleten 1973, XL/158. Türk Tarih Kurumu, Ankara 1973.
Yücel, Yaşar, Timurun Ortadoğu-Anadolu Seferleri ve Sonuçları (1393- 1402), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989.
Wepman, Dennis, Tamerlane, Chelsea House Publishers, New York 1987.