Vesîletü’n-Necât’ta Cinaslı Kullanımlar

Türk kültür ve yaşayışındaki önemli metinlerden biri olan Vesîletü’n-necât yazıldığı tarihten itibaren geniş bir etki sahasına sahip olmuştur. Hz. Muhammed’in hayatından önemli kesitleri ele alan muhtevasının kıymetli oluşuyla birlikte üslup bakımından da dikkati çeker. Vesîletü’n-necât’ın üslubunu ele alan pek çok kaynak bu eserin üslubundaki en belirgin unsurlardan birinin cinaslar olduğunu belirtir. Esas olarak yazılış ve söylenişleri aynı olduğu halde anlamları farklı kelimelerle kurulan cinaslar Türk halk edebiyatında ve klasik Osmanlı şiirinde sıklıkla kullanılmıştır. Söz sanatlarından biri olarak ele alınan cinas Arap harfleri göz önünde bulundurularak değerlendirilir. Dört benzerlik yönünün nazara alındığı cinas, harflerin tam uyumu veya ihtilafına göre tasnif edilir. Bu yazıda öncelikle cinas hakkında genel bir çerçeve çizilmiş ve her bir cinasın yerini tam olarak tespit edebilmek için bir cinas şeması çıkarılmıştır. Bundan sonra kaynaklardaki tasnif çerçevesinde Vesîletü’n-necât’ın cinaslı kullanımları ele alınmıştır. Her bir cinas türü kısaca izah edilmiş ve metne olan katkısına değinilmiştir. Vesîletü’n-necât’taki örnekler de ilgili başlık altında, içinde geçtiği beyitlerle birlikte yazılmıştır. Ayrıca tespit edilen cinaslı kullanımların edebî açıdan değerine de değinilmiştir. Bu sayede Vesîletü’n-necât’taki cinaslı kullanımların kaynakların belirttiği gibi nitelikli olup olmadığı ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Vesîletü’n-necât, Mevlid, Süleyman Çelebi, Cinas, Ahenk

Pun Usage in Wasīlat al-Najāt

Süleyman Çelebi’s Wasîlat al-Najât is an important text in Turkish culture and life and has had a wide range of influence since the time it was written. The work draws attention in terms of style as well as the value of its content, which deals with important sections from the life of Hz. Muhammed. Many sources dealing with the style of Wasîlat al-Najât have stated one of the most distinctive elements regarding the style of this work to be the use of puns. Although the spelling and pronunciation are the same, the phrases were formed with various words frequently used in Turkish folk literature and classical Ottoman poetry. Puns are considered one of the rhetoric arts and are evaluated by considering the Arabic letters. Puns that take into account the four aspects of similarity are classified according to the exact harmony or conflict of the letters. This article will firstly draw a general framework regarding puns, with one being noted in order to determine the exact location of each type of pun. Afterward, the study will discuss the use of puns in Wasîlat al-Najât within the framework of their classifications in the sources. Each type of pun is briefly explained and its contribution to the text is mentioned. The examples in Wasîlat al-Najât are also written under their relevant headings, together with the couplets in which they are mentioned. In addition, the study will also mention the literary value of the identified pun usages, in this way attempting to reveal whether the puns used in Wasîlat al-Najât have the qualifications as indicated by the sources.

Keywords:

Wasîlat al-Najât, Mawlid, Pun, Harmony,

PDF

___

Ahmed Cevdet (1323). Belâgat-ı ‘Osmâniyye, İstanbul: Tefeyyüz Kitâbhânesi. google scholar
Akkuş, M. (2016). “Vesîletü’n-Necât”, mevlid külliyâtı - Süleyman Çelebi Vesîletü’n-Necât ve tercümeleri--I-, Editör: Bilal Kemikli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 79-105. google scholar
Ateş, A. (1954). Süleyman Çelebi Vesîletü’n-necât mevlid. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. google scholar
Benli, M. S. (2020). Miftâhu’l-ulûm. TDVDİA, XXX, 20-21. google scholar
Bilgegil, M. K. (1989). Edebiyat bilgi ve teorileri (belâgât). İstanbul: Enderun Kitabevi. google scholar
Dilçin, C. (2009). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
Eliaçık, M. (2013). Bazı belagat kitaplarında tecnîs hakkında bir araştırma. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2(4), 75-86. google scholar
Eroğlu, S. (2007). Vesîletü’n-Necât’ta ahenk unsurları. Süleyman Çelebi ve mevlid yazılışı, yayılışı ve etkileri içinde (s. 219-234). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları. google scholar
Ersoy, E. (2007). Fatih devrinde cinas ustası bir şair: Hafî. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (11), 195-216. google scholar
Kaya, H. (2019). Zati’nin gazellerinde cinas ustalığı. Osmanlı edebî metinlerinin anlam dünyası sempozyumu (12-13 Mayıs 2017) içinde (s. 105-127). Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları. google scholar
Kılıç, H. ve K. Yetiş (1993). Cinas. TDVDİA, VIII, 12-14. google scholar
Köksal, M. F (2011). Mevlid-nâme, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. google scholar
Macit, M. (2016). Divan şiirinde âhenk unsurları. İstanbul: Kapı Yayınları. google scholar
Mum, C. (2010). Bir belâgat terimi olarak cinâs-ı manevî. Adıyaman Üniversitesi Ulusal Eski Türk Edebiyatı Sempozyumu içinde (s. 435-444). 15 - 16 Mayıs 2009, Adıyaman. google scholar
Özarslan, M. ve H. Aldemir (2018). Âşık tarzı şiir geleneğinde tecnis. 9. Milletlerarası Türk halk kültürü kongresi. https://www.kulturportali.gov.tr/mrepo/eKitap/eb-asiktarzi/ [Erişim Tarihi: 20.07.2022] google scholar
Öztoprak, N. (1999). Halk ve divan şiirinde cinas sanatının karşılaştırılması üzerine bir deneme. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (1), 151-157. google scholar
Pekolcay, N. (2004). Mevlid. TDVDİA, XXIX, 485-486. google scholar
Pekolcay, N. (2005). Mevlid Süleyman Çelebi. İstanbul: Sufi Kitap. google scholar
Said Paşa (Diyarbekirli) (1305). Mîzânü’l-Edeb, İstanbul: Asır Kütüphanesi. google scholar
Saraç, M. A. Y. (2011). Klâsik edebiyat bilgisi belâgat, İstanbul: Gökkubbe. google scholar
Sultanzade, Vugar (2021). Garib-nâme’de cinaslar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, (71), 165-192. google scholar
Tâhir-ül Mevlevî (1994). Edebiyat lügatı. (K. E. Kürkçüoğlu, Haz.) İstanbul: Enderun Kitabevi google scholar
Timurtaş, F. K. (1990). Mevlid (Vesîlet-ün-Necât) Süleyman Çelebi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. google scholar