Her Şey Değişirken: Şeyh Mehmed Raşid Efendi ve “Sırf Türkçe” Mevlidi

Osmanlı’nın son dönemleri ile Cumhuriyet’in ilk yıllarına tanıklık eden Raşid Efendi (ö. 1945) hem kurra hafız hem şeyh hem de bir dilci idi. Eyüp’te bulunan Sertarikzâde Tekkesi’nin şeyhliğini ifa ettiği gibi, birinci Türk Dili Kurultayı’na da aza olarak katılmıştı. Oldukça velut bir yazar olan Raşid Efendi’nin geleneği takip ederek telif ettiği eserler olmakla birlikte dil devriminden sonra ortaya koyduğu ve kendisinin de özellikle vurguladığı şekliyle “sırf Türkçe” kaleme alınmış eserleri de vardır. Bu eserler içerisinde, Raşid Efendi’nin mevlid kelimesini kullanmamak gayesiyle Türkçe Doğum diye tesmiye ettiği bir mevlidi bulunmaktadır. 11’li hece ölçüsü ile beyit esaslı kaleme alınan bu manzum metinde Raşid Efendi dönemin dil anlayışına uygun olarak hiçbir Arapça ve Farsça kelimeye yer vermediğini iddia eder. Hatta peygamberlerin isimlerini dahi Türkçe olmadıkları için anmaz. Bütün bu yeni ve değişik özelliklerine rağmen Raşid Efendi’nin mevlidi, uzun soluklu mevlit geleneğimizin bir parçasıdır. Bu makalemizde Raşid Efendi’nin kısaca biyografisine değinilerek, bugün müellif hattı tek nüshası bilinen Türkçe Doğum adlı mevlid tanıtılacak, eserin mevlid geleneği ile bağı ve eserde kullanılan Öztürkçe kelimeler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mevlid, Dil Devrimi, Öztürkçe, Şeyh Raşid Efendi, Süleyman Çelebi, Mawlid, Alphabet Reform, pure Turkish, Rashid Efendi

While Everything Was Changing: Sheik Mehmed Rashid Efendi and His Purely Turkish Mawlid

Rashid Efendi (d. 1945) witnessed the last years of the Ottoman Empire and the first years of the Republic and was a reciter of the Quran, a sheikh, and a linguist. He participated as a member in the first Turkish Language Congress while acting as the sheikh of Sertarikzâde Sufi Lodge in Eyüp, Istanbul. Although Rashid Efendi as a very prolific writer is seen to have written works in line with tradition, he also has works that he wrote after the Alphabet Reforms that he stressed as being purely in Turkish. Among these works is the mawlid Rashid Efendi titled Türkçe Doğum [The Birth of Turkish] in order not to use the actual word mawlid. Rashid Efendi tried not to include any Arabic or Persian words in this verse text in accordance with the period’s understanding of language usage. Despite all these different new features, Rashid Efendi’s mawlid is part of Türkiye’s long-standing mawlid tradition. This article will briefly discuss the biography of Rashid Efendi, introduce his mawlid titled Türkçe Doğum, of which only copy is currently known, and emphasize the connection of the work to the mawlid tradition as well as the so-called purely Turkish words used in the work.

Keywords:

Süleyman Çelebi, Mawlid, Alphabet Reform, pure Turkish, Rashid Efendi,

PDF

___

Dal, F. (2006). Fahreddin Erenden’in Tasavvufî Görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
İstanbul Müftülüğü. Karar Defteri (no 1762, s. 147a ). Meşihat Arşivi. İstanbul. google scholar
İstanbul Müftülüğü. Tekke ve Zaviye Defteri (nr. 1769, s. 26). Meşihat Arşivi. İstanbul. google scholar
Kaçalin, M. S. (2007). Türkçeci Muhammed Raşid ve Sözlük Çalışmaları I. 4. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 25-29 Eylül 2000 içinde (s. 875-891). Ankara: TDK Yayınları. google scholar
Kara, İ. (2020). Din İle Modernleşme Arasında: Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri (7 bs.). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
Kara, İ. (2022). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslâm 1 (10 bs.). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
Koç, M. (2022). Revnakoğlunun İstanbul’u Fatih 4. İstanbul: Fatih Belediyesi. google scholar
Köksal, M. F. (2011). Mevlid-nâme. Ankara: TDV Yayınları. google scholar
Levend, A. S. (1960). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri (2 bs.). Ankara: TDK Yayınları. google scholar
Lewis G. (2007). Trajik Başarı Türk Dil Reformu (Uslu, M. F. Çev.). İstanbul: Paradigma Yayınları. google scholar
Pekolcay, N. (2013). Mevlid (Vesîletü’n-Necât). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
Revnakoğlu, C. S. (t.y.). (dosya no 317 [Sertarikzade Tekyesi]). İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi. google scholar
Süleyman Çelebi (1990). Mevlid. (F. Timurtaş, Haz.) (3 bs.). İstanbul: MEB Yayınları. google scholar
Şeyh Raşid Efendi (1307). Yad Dili. Koyunoğlu Müzesi Kütüphanesi. 10856. google scholar
Şeyh Raşid Efendi (1350). Türkçe Doğum. (Özel Koleksiyon). google scholar
Şeyh Raşid Efendi (1307). Türk Dili. Koyunoğlu Müzesi Kütüphanesi. 10882. google scholar
Şeyh Süleyman Efendi-i Buhârî (1298). Lugat-ı Çağatay ve Türki-i Osmani 1. Dersaadet [İstanbul]: Mihran Matbaası. google scholar
Tatçı, M. (2020). Yûnus Emre Dîvânı. (5 bs.) İstanbul: H Yayınları. google scholar
Yazar, S., Kaçar, M. (2022). Teoriden Pratiğe Türk Edebiyatında Diliçi Çeviri. İstanbul: Ketebe Yayınları. google scholar