Türkçe ve Rusçada Benzer ve Ayrılan Yönleriyle Örtmeceler

Bu çalışmada Rusça ve Türkçede örtmeceler konusu karşılaştırmalı olarak ele alınmakta ve her iki dilde “Anlam”a ve “Şekil”e dayalı olmak üzere kategorize edilerek incelenmektedir. Yapılan inceleme neticesinde, Türkçe için oluşturulan ve “anlama dayalı örtmeceler” sınıflandırmasında yer alan “Anlam Kayması”, “Benzetme, Teşbih”, “Abartma”, “Tür Adı Kullanma” ve “Yerlileştirme” gibi maddelerin Rusçadaki “sözcüksel anlama dayalı örtmece” sınıflandırmasında bulunmadığı saptanmıştır. Benzer bir biçimde Rusça sözvarlığında yer etmiş olan “Eş Köklü Kelime Kullanım Yöntemi”, “Eksiltme Yöntemi”, “Meiosis Yöntemi” ve “Ünlem Kullanımı Yöntemi” gibi maddelerin de Türkçe için oluşturulan kategorizasyonda karşılığının bulunmadığı ortaya konmuştur. Bu anlamda iki dilin ortak yönlerinden biri olarak ise “Metaforlaştırma Yöntemi” (Rusçada) ve “Deyim Aktarması, İğretileme, Metafor” (Türkçede) anlamsal derinlikleriyle ele alınmış, bu başlık özelinde Rusçadaki anlam odaklı aktarımların renk, şekil, işlev gibi benzerlikler üzerinden oluşturulduğu, Türkçede ise doğa-insan döngüsü üzerinden bir aktarma yolu izlendiği saptanmıştır. Diğer yandan hem Rusça hem Türkçe söz varlığında yer alan “Şekle Dayalı Örtmeceler” de iki dildeki benzer ve ayrışan maddeler üzerinden değerlendirilmiş ve örnekler üzerinden açıklanmıştır. Çalışmadan elde edilen sonuçlar göstermektedir ki günlük hayatta, politikada ya da edebiyatta sıklıkla başvurulan örtmeceler farklı dillerde de vücut bulmakta, morfolojik ve anlamsal düzeyde farklılıklar/ benzerlikler sergilemektedir. Dilin bu evrensel olma özelliğini ortaya koyan unsurlardan biri olarak örtmeceler, kaba olanı estetize etme ya da asıl söylenmek isteneni maskeleme amaçlı kullanımlarıyla dil olgusunun önemli araçlarından birini teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Örtmeceler, dil, Rusça, Türkçe, anlam, morfoloji, kültürel farklılıklar

Similarities and Dissimilarities in Euphemisms in Turkish and Russian

This study discusses and compares the subject of euphemisms in Russian and Turkish. It first categorizes and then examines euphemisms based on ‘meaning’ and ‘structure’ in both languages. As a result of the examination, the study determined that items such as ‘semantic shift’, ‘simile’, ‘hyperbole’, ‘using common nouns’, and ‘domestication’—which were created for Turkish and included in the ‘meaning-based euphemisms’ classification—were absent in the ‘lexical meaning-based euphemisms’ classification in Russian. Similarly, the study also revealed that the items such as ‘the way of using paronyms’, ‘the ellipsis method’, ‘meiosis method’, and ‘interjection method’, which occur in the Russian vocabulary, do not have equivalents in the categorization created for Turkish. In this sense, the study semantically analysed one of the common aspects of the two languages in depth, the ‘metaphorization method’ (in Russian) and ‘idiom transfer and metaphors’ (in Turkish), and determined that meaning-based transfers in Russian were formed through commonalities of colour, shape, and function, while Turkish made transfers through the nature–human cycle. In contrast, the study evaluated ‘structure-based euphemisms’ in both the Russian and Turkish vocabulary based on similar and divergent items in the two languages, which were explained through examples. The study results show that euphemisms, which are frequently used in daily life, politics or, literature, also appear in different languages and show differences/similarities at the morphological and semantic levels. As one of the elements that reveal this universal characteristic of language, euphemisms constitute one of the significant tools of the language phenomenon with their use to aestheticize vulgar terms or mask intended meaning.

Keywords:

Euphemisms, language, Russian, Turkish, semantics, morphology,

PDF

___

Ahmanova, O. (1969). Slovar’lingvisticeskih terminov (İzd.4-oje). Moskva: Sovetskaja entsiklopedija. google scholar
Aksan, D. (1990). Her yönüyle dil. Ankara: TDK. google scholar
Aktunç, H. (1998). Türkçenin büyük argo sözlüğü (tanıklarıyla). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
Avrupa’nın Gündemi | Fransa’da sosyal güvencesizlik yangını [Editorial]. (2019, November 17). Evrensel. Retrieved from: https://www.evrensel.net/haber/391084/avrupanin-gundemi- fransada-sosyal-guvencesizlik-yangini google scholar
Aymoldina, A. (24-26 nojabrja 2009). K voprosu ob issledovaniyah javlenija evfemizma i ego klassifikatsij. Materialy mezdunarodnoj naucno-prakticeskoj konferentsii “Innovatsionnye tehnologi v teorii i praktike prepodavanija yazyka i literatury: problemy i puti resenija”, Yevraziyskiy Natsional’nıy Universitet im. L. N. Gumileva, Astana, Sektsija IV, p. 11-16. google scholar
Baskova, Ju. (2006). Evfemizmy kak sredstvo manipulirovanija v jazyke SMİ na materiale russkogo i anglijskogo jazykov (Doctoral dissertation). Krasnodar. google scholar
Bilginer, H. (2011). Batı dillerinde ve Türkçede güzel adlandırmalar. Türk Dili, 598, pp. 441- 445. google scholar
Boldyrev, N. N. & Aleksikova, Ju. V. (2012). Kognitivnyj aspekt evfemizatsii (na materiale anglijskogo yazıka), Voprosy kognitivnoj lingvistiki, N 2 (023), pp. 5-11. google scholar
Condon, J. C. (1998). Kelimelerin büyülü dünyası (M. Çiftkaya, Trans.). İstanbul: İnsan Yayınları. google scholar
Çabuk Çiftoğlu, A. (2015). Türkçede örtmece sözlerin oluşum yolları. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 / 5, pp. 136-160. google scholar
Çelik, C. (2011). Türkiye Türkçesinde örtmece ve tabu kelimeler [Unpublished master’s thesis]. Doğu Akdeniz University, Northern Cyprus. google scholar
Davutoğlu gücünü kaybediyor [Editorial]. (2016, May 2). BBC News. Retrieved from: https://www.bbc. com/turkce/haberler/2016/05/160502_reuters_davutoglu google scholar
Demirci, K. (2008). Örtmece (euphemism) kavramı üzerine. Millî Folklor,77, pp. 21-35. google scholar
Freud, S. (2002). Totem ve tabu. (K. Sahir Sel, Trans.). İstanbul: Sosyal Yayınları. google scholar
Güngör, A. (2006). Tabu-örtmece (euphemism) sözler üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 29, pp. 69-93. google scholar
Jaskevic, A. A. (2007). Modifikatsija formy slova kak sposob sozdanija evfemizma i disfemizma. Trudy Kongressa. III Mejdunarodnyj kongress issledovatelej russkogo yazyka, MGU, Moskva, p. 160. google scholar
Karaağaç, G. (2013). Anlam: Anlam bilimi ve iletişim. İstanbul: Kesit Yayınları. google scholar
Karabulut, F. & Ospanova, G. (2013). Örtmece sözlerin mantığı: Kazak Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde karşılaştırmalı model analizi. Teke Dergisi 2/2, pp. 122-146. google scholar
Karasik, V. (1991). Yazyk sotsial’nogo statusa. Moskva: İn-t yazyk-ja AN SSSR. google scholar
Katsev, A. (1988). Yazykovye tabu i evfemija. Leningrad: LGPİ google scholar
Kovsova, M. (2007). Semantika ipragmatika evfemizmov. Kratkij tematiceskijslovar’sovremennyh russkih evfemizmov. Moskva: Gnozis. google scholar
Krysin, L. (1994). Evfemizmy v sovremennoj russkoj reci’. Rusistika, N» 1-2, 28-49. google scholar
Krysin, L. (2004). Russkoje slovo, svoye i cujoye: issledovanija po sovremennomu russkomu yazyku i sotsiolingvistike. Moskva: Yazyki slavjanskoj kul’tury. google scholar
Krysin, L. (2007). Sovremennyj russkij yazyk. Leksiceskaja semantika. Moskva: Akademija. google scholar
Matveyeva, T. (2010). Polnyj slovar’ lingvisticeskikh terminov. Rostov-na-Donu: Feniks. google scholar
Mironina, A. (2012). Politiceskije evfemizmy kak sredstvo realizatsii strategii uklonenija ot istina v sovremennom politiceskom diskurse (Doctoral dissertation), Novgorod. google scholar
Moskvin, V. (2010). Evfemizmy v leksiceskoj sisteme sovremennogo russkogo yazyka (İzd. 4-je). Moskva: Stereotip. google scholar
Nikitina, T. G. (1999). Tak govorit molodoj. Russkaja rec’, N» 4, pp. 115-117. google scholar
Ojegov, S. (1990). Slovar’ russkogo yazyka (23-ye izd). Moskva: Russkij yazyk. google scholar
Ospanova, G. (2014). Türkiye Türkçesinde örtmeceler (Doctoral dissertation), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. google scholar
Örnek, S. V. (2000). Etnoloji sözlüğü. Ankara: A.Ü. DTCF Yayınları. google scholar
Özder M. A. (1981). Türk halkbiliminde düğün, evlilik, akrabalık terimleri sözlüğü. Ankara: Ziya Gökalp Derneği. google scholar
Rutkovskaja, P. (2020, November 8). Vorob’yev nazval “ocen’ neprostoj” situatsiju s COVID-19 v Podmoskov’e. Gazeta.Ru. google scholar
https://www.gazeta.ru/social/news/2020/11/08/n_15196879.shtml. google scholar
Sağol Yüksekkaya, G. (Ed.). (2012). Türk dili kitabı. İstanbul: Kesit yayınları. google scholar
Sahovskij, V. İ. & Tahtarova, S.S. (2008). Meyoticeskije formy otklonenija ot istiny. (Ed. N. D. Arutjunova), Logiceskij analizyazyka. Mezdu loz’ju i fantaziyej (pp. 334-343). Moskva: Indrik, google scholar
Sammani Mansur, M. H. (2015). Evfemizmy v sovremennom russkom jazyke i sposoby ih perevoda na arabskij jazyk (v russkih periodiceskih izdanijah poslednih 15 let) (Doctoral dissertation), Kair. google scholar
Sannikov, V. (1999). Russkij yazyk v zerkale yazykovoj igry. Moskva: Yazyki russkoj kul’tury. google scholar
Senickina, Je. (2006). Evfemizmy russkogo yazyka: Spetskurs: Uceb. Posobije. Moskva: Vıssaja skola. google scholar
Seygal, Ye. (2000). Semiotika politiceskogo diskursa (Doctoral dissertation), Volgograd. google scholar
Tisina, N. (2006). Natsional’no-kul’turnye osobennosti evfemii v sovremennom anglijskom i russkom yazyke (Doctoral dissertation), Moskva. google scholar Topaloğlu, A. (1989). Dilbilgisi terimleri sözlüğü. Istanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
Türkçe sözlük (2005). Akalın, Ş. H. (Ed.). Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
Uvarova, Je. (2012). Sistemnaja semantika anglijskogo evfemizma (Doctoral dissertation), Moskva. google scholar
Üstüner, A. (2009). Örtmece sözlerle ilgili terimler. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/8 Fall, pp. 166-177. google scholar
Varbot, J. (1979). Tabu. Russkij jazyk. Entsiklopedija. Moskva: Sovetskaja entsiklopedija. google scholar
Visnjakova, O. (1984). Slovar’ paronimov russkogo yazyka. Moskva: Russkij yazyk. google scholar
Warren, B. (1992). What euphemisms tell us about the interpretation of words. Studia Linguistica, 46/2, pp. 128-172. google scholar