İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ VE 1982 ANAYASASI BAĞLAMINDA ETKİLİ BAŞVURU HAKKI VE ADİL YARGILANMA HAKKININ KAPSAM ALANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS) m. 6’da düzenlenen adil yargı- lanma hakkı ve İHAS m.13’te düzenlenen etkili başvuru hakkının karşılaştırıl- ması bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. İki hak, 1982 Anayasası’nın 36 ve 40. maddelerinde düzenlenmektedir. İHAS, 6. maddesinde adil yargılanma hakkının norm alanını suç isnadı ve medeni haklarla sınırlamıştır. Anayasa m. 36’da ise bu yönde bir sınırlama yer almamaktadır. İHAS 13. maddesinde etkili başvuru hakkının sözleşmede yer alan haklarla ilgili olarak geçerli olduğunu be- lirtmektedir. Anayasada ise etkili başvuru hakkının anayasal haklar için geçerli olduğu ifade edilmiştir. Öte yandan bireysel başvuruyu düzenleyen 1982 Anaya- sası’nın 148. maddesi, İHAS ve 1982 Anayasası’nın ortak kesişim kümesinde yer alan haklar açısından bireysel başvuruyu mümkün kılmıştır. 1982 Anaya- sası’nda bir hakkın daha geniş İHAS’ta ise daha dar düzenlenmesi mümkün ola- bilir. Bu durumda AYM içtihadı dar olan düzenlemeyi tercih etmek yönünde ge- lişmiştir. Çalışmada iki hakkın norm alanları karşılaştırılmış, benzerlik ve farklılıklar ortaya konmuştur. Adil yargılanma hakkı ve etkili başvuru hakkı zaman zaman aynı alanı koruyabilmektedir. Bu durumda İHAS içtihadı, 6. mad- deyi lex specialis saymaktadır. Bunun istisnası ise içtihatlarda makul sürede yargılanma hakkıdır. Çalışmada bu konular içtihat ve doktrin ile birlikte ayrın- tılı olarak incelenmiştir.

THE COMPARISON BETWEEN THE SCOPES OF RIGHT TO A FAIR TRIAL AND THE RIGHT TO AN EFFECTIVE REMEDY IN RELATION TO THE EUROPEAN CONVENTION ON HUMAN RIGHTS AND CONSTITUTION OF TURKEY REPUBLIC

The subject of this study is the comparison of the right to a fair trial held in ECHR article 6 and the right to effective remedy in European Convention on Human Rights (ECHR) article 13. The two rights are regulated in Articles 36 and 40 of the 1982 Constitution. ECHR restricted the protection area of the norm of the right to a fair trial under Article 6 to criminal cases and civil rights. There is no restriction in this direction in Article 36 of the 1982 Constitution. It states that the right to effective remedy in Article 13 of the ECHR is valid in relation to the rights included in the contract. It is stated in the 1982 Constitution that the right to effective remedy is valid for constitutional rights. On the other hand, Article 148 of the 1982 Constitution, which regulates the individual application, has made it possible for individual applications in terms of rights in the common intersection set of the ECHR and 1982 Constitution. In the 1982 Constitution, a right may be regulated more narrowly or broader comparing to ECHR. In this case, the AYM has developed in ist case-law in order to prefer the regulation with narrow. In the study, the protection area of the two rights were compared and similarities and differences were revealed. The right to a fair trial and an effective remedy may from time to time maintain the same area. In this case, ECHR case-law counts Article 6 as lex specialis. The exception is the right to be tried within a reasonable time in ECHR case law. In the study, these issues were examined in detail together with case law and doctrine.

PDF

___

AYBAY, Rona, İnsan Hakları Hukuku, 3.Baskı, Istanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Istanbul.
Dörr/Grote/Marauhn, EMRK/GG Konkordanzkommentar, 2. Baskı, 2013, Heidelberg.
GRABENWARTER, Christoph, European Convention on Human Rights: Commentary, C.H.Beck Yayınevi, Münih, 2014.
GÖZLER, Kemal, Hukuka Giriş, 12.Baskı, Ağustos 2015, Bursa.
İNCEOĞLU, Sibel, “Adil Yargılanma Hakkı” (Editör: Sibel İnceoğlu), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme, Beta Yayınevi, 2. Baskı Haziran-2013, Istanbul.
İNCEOĞLU, Sibel, “Etkili Başvuru Hakkı” (Editör: Sibel İnceoğlu), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme, Beta Yayınevi, 2. Baskı Haziran-2013, Istanbul.
İNCEOĞLU, Sibel, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı: Kamu ve Özel Hukuk Alanlarında Ortak Yargısal Hak ve İlkeler, Beta Yayınevi, Tıpkı 4. Bası, Mart 2013, Istanbul.
İNCEOĞLU, Sibel, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru: Türkiye ve Latin Modelleri, XII Levha Yayınları, Ocak 2017, İstanbul.
İNCEOĞLU, Sibel, Adil Yargılanma Hakkı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-4, 2018, Ankara.
KARPENSTEİN/ MAYER, EMRK: Konvention zum Schutz der Menschenrechte und Grundfreiheiten, 2.Baskı, C.H.Beck Yayınevi, Münih, 2015.
PETERS/ ALTWİCKER, Europäische Menschenrechts-Konvention, 2.Baskı, C.H.Beck Yayınevi, Münih, 2012.
ŞİRİN, Tolga, Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti) Usul Hukuku, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-7, 2018, Ankara.
TANRIKULU, Sezgin M, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Etkili Başvuru Hakkı, Seçkin Yayıncılık, 2012, Istanbul.
ALTIPARMAK, Kerem, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6.Maddesinin Uygulama Alanı”, AÜSBFD, C:53, S:1, 1998
ATAKAN, Arda, “Friedrich Müller’in ‘Temel Hakların Nesnel Sınırlılığı’ Teorisi Üzerine Bir İnceleme”, MÜHF-HAD, C:16, S:3-4
GÖLCÜKLÜ, Feyyaz, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde Adil Yargılanma”, AÜSBFD, C:49, S:1, 1994
GÖZLER, Kemal, “Anayasa Değişikliğinin Temel Hak Ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Bakımından Getirdikleri ve Götürdükleri: Anayasanın 13’üncü Maddenin Yeni Şekli Hakkında Bir İnceleme”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl:59, Sayı:2001/4
KAŞIKARA, Serhat, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6.Maddesi Çerçevesinde Medeni Hak ve Yükümlülükler Kavramı”, TAAD, C:2, Yıl:2, S:4
KUİJER, Martin, “Effective Remedies As A Fundamental Right”, Seminar On Human Rights and Access to Justice in the EU, 28-29 April 2014
LETSAS, George, “The Truth in Autonomous Concepts: How To Interpret the ECHR”, EJIL (2004), Sayı:15 No:2
SUNAY, Reyhan, “İnsan Haklarının Yatay Etkisi ve Devletin Sorumluluğu”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:23, S:1,
ŞENOL, Cem, “Etkin Soruşturma Yükümlülüğü ve Etkili Başvuru Hakkı”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S:1, Aralık 2011
YILDIRIM, Akif ve Dursun Halil İbrahim, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 53.Madde Düzenlemesinin Türk Hukukuna Etkisi”, Terazi Hukuk Dergisi, C:9, Sayı: 100, Aralık 2014
Klass and Other v. Germany, B.No:5029/71, K.T: 06.09.1978
Aksoy v. Türkiye, B.No: 21987/93, K.Tarihi: 18/12/1996
Ashingdane v. UK, B.No: 8225/78, K.T: 28.05.1985
Simeonovi v. Bulgaria, B.No: 21980/04, K.T: 12.05.17,
Huseynli and Others v. Azerbeijan, B.No: 67360/11, 67964/11, 69379/11, K.T: 11.02.16
Kaleja v. Litvania, B.No: 22059/08, K.T: 5.10.17
Boyle and Rice v. The UK, B.No: 9658/82, K.T: 27.04.1988
Z and Others v. UK, B.No: 29392/95, K.T: 10.05.2001
Kudla v. Poland, B.No: 30210/96, K.T: 26.10.2000,
Mahmut Kaya v. Türkiye, B.No: 22535/93, K.T: 28.03.2000
Feldbrugge v. The Netherlands, B.No: 8562/79, K.T: 29.05.1986
Velkova v. Bulgaria, B.No: 1849/08, K.T: 13.07.2017
Stanka Mirovic and Others v. Montenegro, B.No: 33781/15, K.T: 07/03/2017
Gurban v. Türkiye, B.No: 4947/04, K.T: 15/12/2015
Gazso v. Hungary, B.No: 48322/12, K.T: 16/07/2015
Vlad and Others v. Romania, B.No: 40756/06, 41508/07 50806/07, K.T: 26/11/2013
Panju v. Belgium, B.No: 18393/09, K.T: 28/10/2014
Čonka v. Belgium, B.No: 51564/99, K.T: 05.02.2002 İHAM kararlarına HUDOC üzerinden ulaşılmıştır. Erişim Linki: https://hudoc.echr.coe.int
Onurhan Solmaz Başvurusu, B.No: 2012/1049 K.Tarihi: 26/03/2013
Mustafa Bayrı Başvurusu, B.No: 13/5718, K.T: 20/03/14
Mehmet Kaya ve Diğerleri Başvurusu, B.No: 13/6979, K.T: 20/05/15
Cemil Danışman Başvurusu, B.No: 13/6319, K.T: 16/07/14
Mustafa Bayrı Başvurusu, B.No: 13/5718, K.T: 20/03/14
Sebahat Tuncel Başvurusu, B.No: 2012/1051, K.Tarihi: 20/02/2014 AYM kararlarına mahkemenin resmi sitesindeki Kararlar Bilgi Bankası üzerinden ulaşılmıştır. Erişim Linki: http://www.anayasa.gov.tr/icsayfalar/kararlar/kbb.html
Directorate General Human Rights and Law Council of Europe, Guide to Good Practice In Respect of Domestic Remedies, 2013 Erişim Linki: http://www.echr.coe.int/Documents/Pub_coe_domes tics_remedies_ENG.pdf
İstanbul Bilgi Üniversitesi, İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, İnsan Hakları Hukuku Bilgi Bankası, Erişim Linki: http://humanrightscenter.bilgi.edu.tr/tr/content/54-avrupa-insan- haklar-sozlesmesine-ek-4-numaral-protokol/