MİMARLIK-SANAT BİRLİKTELİĞİ VE BİR KADIN SANATÇI: SÜHENDAN ULUĞ

İkinci Dünya Savaşı sonrasında yaşananlar sanat ve mimarlık alanını etkilemiş, dönemin anlayışına uygun olarak modern yapı inşası artmıştır. Ancak hızlı üretim nedeniyle kısmen sıradanlaşmaya başlayan modern mimarlık ürünleri eleştiri almaya başlayınca mimarlık ve sanat birlikteliği özgün bir çözüm olarak sunulmuştur. Birçok ülkede olduğu gibi 1950 sonrasında Türkiye’de mimarlık pratiğinde bu birlikteliğin izleri görülür. Bu durum sanatçılar ve kültür politikaları ile ilgili olup devlet tarafından desteklenmeyen sanatçılar dışarıya açılarak mimarlarla çeşitli işbirlikleri oluşturmaya başlamış ve 1950-1980’ler arasında mimarlık ve sanat birlikteliğini yansıtan pek çok ürün ortaya çıkmıştır. Bu dönemde erkek sanatçıların yanı sıra etkin olan kadın sanatçıların bir kısmı literatürde fazla yer bulamamışlardır. 1980 sonrası Türkiye’deki sanat ortamında sanatçıların ifade ve sunum açısından yeni olanaklara kavuşmasıyla mimarlık ve sanat birlikteliği iyice azalmaya başlamıştır. Yine de 1980’den günümüze kadar olan süreçte sınırlı da olsa -kimi 1960’lardan itibaren bu alanda zaten faal olan- kadın sanatçıların üretmeye devam ettikleri görülür. 1980’de İstanbul Tatbiki Devlet Güzel Sanatlar Yüksek Okulu, Seramik ve Heykel bölümünden mezun olan Sühendan Uluğ, bu birliktelik alanına özgün eserleriyle katkıda bulunmuş bir sanatçıdır. Çeşitli yapılarda farklı aktörlerle işbirliği yaparak seramik ve mozaik özgün panolar tasarlayan Uluğ, değişik ölçeklerdeki ürün tasarımları ve resimleriyle sanat hayatını sürdürmüştür. Ancak İstanbul’da devam eden rant odaklı kentsel dönüşüm faaliyetlerinde yasal mevzuattaki eksiklikler ve eser sahiplerinin haklarını gözetememeleri gibi nedenlerle bu birlikteliğin örnekleri hızla yok olmaktadır. Sühendan Uluğ’un panoları da bu durumdan etkilenmiştir. Bu yazıyla literatürde yer almayan bir kadın sanatçının tanıtılmasına; ayrıca benzer birlikteliklerin ve sanat eserlerinin değerlerinin anlaşılması ve korunabilmeleri için neler yapılabileceğinin ele alınmasına çalışılmıştır

A FEMALE ARTIST IN ART AND ARCHITECTURE INTEGRATION: SÜHENDAN ULUĞ

Postwar conditions effected the fields of art and architecture, the construction of modernist buildings that fits with the spirit of the era had accelerated. However modernist architectural products that started to become partially standard due to the rapid production process started to be criticized and the integration of art and architecture was introduced as an original solution. After 1950, the reflections of the integration in the architectural practice were seen in Turkey as other countries. This was related with cultural politics, the artists who were not sponsored by the government started to collaborate with architects and many examples that show the integration popped up between 1950s and 1980s. In this period, in addition to male artists, female artists were active but they were not emphasized. The integration started to lose its impact in 1980s because of the fact that the artists had started to have different opportunities due to the expression and presentation. Also, some of the female artists -some of whom had been active since 1960s- continued to practice since 1980s in a limited way. Sühendan Uluğ who had graduated from Istanbul State School of Applied Fine Arts in 1980 is one of the artists who had contributed to the integration through her unique works. Uluğ who had designed unique ceramic, mosaic wall panels for many buildings through a collaboration with different actors had practiced with her product designs in different scales and paintings. However the showcases of the integration are being vanished in Istanbul, as a result of severe urban transformation process and conservation problems. Uluğ’s panels had been also effected by this process. Through this study, it is aimed to introduce the artist that had not been emphasized yet and highlight the importance of the integration and similar showcases, the possible scenarios for conservation.

PDF

___

ALIOTTI, K. ve ŞAŞMAZER, N., 2017, Füreya Koral (1910-1997), Kale Grubu, s. 23, İstanbul.
ANONİM, 1957, “Türkiye İş Bankası A. Ş. Kadıköy Şube ve Lojman Binası”, Arkitekt, Cumhuriyet Matbaası, Sayı: 287, s. 51-55.
BALAMİR, A., 2003, “Mimarlık ve Kimlik Temrinleri- I: Türkiye’de Modern Yapı Kültürünün Bir Profili”, Mimarlık Dergisi, Sayı: 313. (http://www.mimarlarodasi.org.tr/mimarlikdergisi/index. cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=6&RecID=66), s.18-23.
BANCI, S., 2009, Turkish Pavillion in the Brussels Expo ‘58: A Study on Architectural Modernization in Turkey During the 1950s, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
BAŞIBÜYÜK, G., 2019, Çağdaş Türk Seramik Sanatında Hamiye Çolakoğlu’nun Yeri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi. Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
BARA, H., 1956, “XXVIII.inci Venedik Bienali”, Arkitekt, 283, s. 15.
BOZDOĞAN, S., 2006, “A Lost Icon of Turkish Modernism: Expo‘58 Pavilion in Brussels”, Docomomo Journal. 35, s. 62-70.
BOZDOĞAN, S., 2010, “From ‘Cubic Houses’ to Suburban Villas: Residential Architecture and the Elites in Turkey”, K.Öktem, C. Kerslake (Ed.),. Turkey’s Engagement with Modernity, Palgrave Macmillan Yayınları, s. 405-424, Londra.
BOZDOĞAN, S. ve AKCAN, E., 2012, Turkey: Modern Architectures in History, Reaktion Yayınları, Londra.
BOZDOĞAN, S., 2018, “Turkey’s Postwar Modernism: A Retrospective Overview of Architecture, Urbanism, and Politics in The 1950s”, M. Gürel (Ed.), Mid-Century Modernism in Turkey, Routledge Yayınları, s. 9-27, Londra.
BOZKUŞ, Ş., 2013, “Çağdaş Sanatın Kentle Buluşması: 1980 Sonrası Türkiye’de Çağdaş Sanatın Mekansal Dönüşümü”, Marmara İletişim Dergisi, 20, s. 80-97
CAN, Ö., 2018, Ankara’da Kamusal Alanlardaki Seramik Duvar Panoları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
CENGİZKAN, A., 2002, Modernin Saati, Boyut Yayınları, Ankara.
ÇEVİK, N., 2015, “Avrupa Seramik Sanatında Endüstrileşme Süreci ve Cumhuriyet Sonrası Türk Seramik Sanatına Yansımaları”, STD, s.77-95.
DİNÇER KIRCA, A. ve DİNÇ ÜSTÜNDAĞ, D., 2020, “Mimari Bağlamı Değişen Seramik Panoların İncelenmesi”, Journal of Arts, Cilt 3, Sayı 4, s. 291, 312.
DİRİ, M., 2014, Sıra Dışı Sanatsal Yaratıcılık ile Sıra Dışı Bilimsel Yaratıcılık Üzerine Bir Araştırma: Bingül Başarır ve Vahit Bademci Durum (Örnek Olay) Çalışmaları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
EARLE, D., 2009, Re-covering Modernism: Pulps, Paperbacks, and the Prejudice of Form, Routledge Yayınları, Londra.
ERCAN AKKAR, M., 2013, “Kamusal Sanatın “Kamusallığı”: Erişim, Aktör, Fayda Yaklaşımı (The Publicness” of Public Art: Access, Actor, Interest Approach)”, İDEALKENT, Sayı 10, s. 234.
ERKOL, I., 2009, Utarit İzgi ve Türkiye’de Modern Mimarlık (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
GEZER, H., 2009, Prof. Zehra Çobanlı’nın Çağdaş Türk Seramik Sanatı’ndaki Yeri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Kayseri.
İZGİ, U., 1999, Mimarlıkta Süreç: Kavramlar – İlişkiler, Yem Yayınları, İstanbul.
KAÇEL E., 2009, “Önal’ın Evi: Sağduyunun Sessiz Eleştirisi”, Betonart, 24, s. 64-69.
KAÇEL, E., 2010, “This is Not an American House: Good Sense Modernism in 1950s Turkey”, D. Lu (Ed.), Third World Modernism, Routledge Yayınları, s. 165-183, Londra.
KAÇEL E., 2016, “Integration of Arts and Architecture in Postwar Turkish Modernism”, Journal of Decorative and Propaganda Arts, 28, s. 214-237.
KAHRAMAN, H., 2010, Türk Siyasetinin Yapısal Analizi 2, Agora Yayınları, İstanbul.
KIYAR, N., 2018, “Türk Sanat Ortamında 80’ler ve Değişim Sürecinin Düşündürdükleri”, International European Journal of Managerial Research Dergisi (EUJMR), Cilt 2, Sayı 2, s. 39-55.
McCARTHY, J., 2006, “Regeneration of Cultural Quarters: Public Art for Place Image or Place Identity ?”, Journal of Urban Design, V.11.2, p. 260. MOLVA, S., 1993, “Kültür-Sanat, Bingül Başarır- Söyleşi”, Ege Mimarlık, Sayı 1-2, s. 87-89.
MUTLU, H., 2016, “Ceramic Panels in Contemporary Urban Architecture and Inönü University Congress and Culture Application”, İnönü University Journal of Art and Design, 14, s. 1-12.
SOYLU, A., 2013, “Sanatçı Gülsün Erbil”, Akdeniz Sanat Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, s. 141-160.
ŞENTÜRK, A., 2018, 80’ler Sonrası Türkiye Sanatında Üretim Pratiklerinin Dönüşüm Süreci (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Sanat Çalışması Raporu), Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.
TEKELİ, İ., 2010, Konut Sorununu Konut Sunum Biçimleriyle Düşünmek, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
TORRENT, H., 2010, “Art and Architecture on Modern Architecture and Synthesis of the Arts: Dilemmas, Approaches, Vicissitudes”, Docomomo Journal, 42, s. 6-21.
TULUM, H., 2018, Art and Architecture Synthesis in Turkey: Between 1950s and 1970s (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Bahçeşehir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
ULUS, U., 1990, “Nasip İyem: Sevdiği İşi Yapan İnsan Özgürdür”, Sanat Çevresi, Sayı: 136, Kurdiş Matbaacılık, s. 2-15, İstanbul.
WILSON, C., 2016, “Visualizing Turkish Nationalist History in the Decorative Program of Anıtkabir”, Journal of Decorative and Propaganda Arts, 28, s. 194-213.
YASA YAMAN, Z., 1998, “1950’li Yılların Sanatsal Ortamı ve Temsil Sorunu”, Toplum ve Bilim, 79, s. 94-137.
YAVUZ, D., 2008, “Mimarlık-Sanat Birlikteliğinde 1950-1970 Aralığı”, Mimarlık Dergisi, 344, s. 70-76.
YAVUZ, E., 2015, An Aesthetic Response to an Architectural Challenge: Architecture’s Dialogue with the Arts in Postwar Turkey (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
YAVUZ, E., 2015, “Designing the Unity: Türk Grup Espas and Architecture in Postwar Turkey”, METU JFA, 32:2, s. 117-132.
YAVUZ, E., 2017, “Kültür Endüstrisi, Toplumla Yeni Bir Uzlaşı Alanı Tasarlama: Türkiye’de Mimarlığın Sanatla Kurduğu Diyalog”, Mimarlık Dergisi, 394. (http://www.mimarlikdergisi.com/index. cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=408&RecID=4150) s. 56-61.
YAVUZ, E., 2020, II. Dünya Savaşı Sonrasında Türkiye’de Mimarlık- Sanat Diyaloğu, ODTÜ Yayıncılık, Ankara.
YILMABAŞAR, J., 2006, Ateşin Ustası, Promat, İstanbul. URL 1: https://docomomo.ozyegin.edu.tr/sites/docomomo. ozyegin.edu.tr/files/umut_sumnu-cihat_caglar-muammer_ karaca_evi.pdf) (erişim tarihi: 01.02.2021) (“Muammer Karaca Evi”, DOCOMOMO-TR, Türkiye’de Modern İç Mekânlar Sempozyumu 1, 15-16 Haziran 2020.)
URL 2: Nasip İyem. http://www.buyukefessanat.com/tr/ artist/nasip-iyem_28_267.html (erişim tarihi: 01.02.2021)
URL 3: Ayfer Karamani. https://antipopuler.wordpress. com/tag/ayfer-karamani/ (erişim tarihi: 28.04.2021)
URL 4: Ayfer Karamani. https://www.biyografya.com/ biyografi/12469 (erişim tarihi: 28.04.2021)
URL 5: Ayfer Karamani. https://v3.arkitera.com/ v1/sanat/2001/05/mercekaltinda6.htm (erişim tarihi: 28.04.2021)
URL 6: Ayfer Karamani. https://eqdergi.com/eq84/ karamani-atolyesinde-ikinci-kusak/ (erişim tarihi: 28.04.2021)
URL 7: Hamiye Çolakoğlu. http://www.hamiyecolakoglu. com.tr/index.php?menu=ozgecmis (erişim tarihi: 28.04.2021)
URL 8: Erderler Evi. http://epamimarlik.com/tr/proje/ erderler-evi (erişim tarihi: 01.05.2021)
URL 9: Ferhan Taylan Erder. http://www.galeriselvin. com/sanatcilar.php?p=Ferhan_Taylan_Erder (erişim tarihi: 28.04.2021)
URL 10: Ferhan Taylan Erder. https://docplayer.biz. tr/50859-Serami-i-hep-cok-yonlu-cok-boyutlu-bir-sanat- dal-olarak-alg-lad-m.html (erişim tarihi: 28.04.2021)
URL 11 http://epamimarlik.com/tr/proje/erderler-evi (erişim tarihi: 01.05.2021) (Erderler Evi) Sühendan Uluğ Arşivi
URL 12: Azade Köker. http://www.azadekoker.com/vita. html (erişim tarihi: 28.04.2021)
URL 13: Beril Anılanmert. http://www.anilanmert.com/ beril/about-tr-tr/oezgecmi-beril-anilanmert/ (erişim tarihi: 28.04.2021)
URL 14: Londra’da Türk ressamın eserine saldırı. https:// www.hurriyet.com.tr/gundem/londrada-turk-ressamin- eserine-saldiri-3945114 (erişim tarihi: 28.04.2021)
URL 15: Aradığımız Parça Sizde Olabilir. http://www. besiktas.bel.tr/Files/File/mozaik_brosur.pdf (erişim tarihi: 28.04.2021).
URL 16: Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu. https://www. mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.5846.pdf (erişim tarihi: 28.04.2021).
URL 17: Duvar Resimlerinin Korunması. http:// w w w. i c o m o s . o r g . t r / D o s y a l a r / I C O M O S T R _ tr0533768001536913431.pdf (erişim tarihi: 28.04.2021).
URL 18: Bedri Rahmi’nin. https://www.sozcu.com. tr/hayatim/kultur-sanat-haberleri/bedri-rahminin- istanbulu-bakimsizliktan-dokuluyor/ (erişim tarihi: 08.05.2021).
Sühendan Uluğ görüşmesi, 10 Mart 2020.
Sühendan Uluğ ile sahada tespit, 29 Temmuz 2020.