___

• Akalın, M.A. (2010). Toplumcu Tıp: Sovyetler Birliği Deneyimi. İstanbul: Yazılama Yayınları.
• Akalın, M.A. (2013). Toplumcu Tıbba Giriş: Toplumcu Tıp Ders Notları. İstanbul: Yazılama Yayınları.
• Salimof, L. (2014). Azerbaycan ve Türkiye İş Sağlığı Güvenliği Karşılaştırması. A.Ü. SBE Çalışma Ekonomisi ve İlişkileri Bölümü AD. Yüksek Lisans Bitirme Projesi. Dipnotlar
• Botkin Avrupa’da dönemin önde gelen bilim insanlarıyla (Claude Bernard ve Rudolf Virchow gibi) birlikte çalışmıştır.
• Çarlık Rusya’sında yetkileri oldukça sınırlı olan Meclis.
• 1957 yılında Sovyetler Birliği’nde sanayi üretimi 1917 yılına göre 40 kat artmıştır. 1929 yılında 10.9 milyon olan sigortalı işçi sayısı, 1932 yılında 22.6 milyona ve 1934 yılında 23.4 milyona yükselmiştir.
• Sovyet devrimi miladi takvimle 7 Kasım 1917 tarihinde gerçekleşmiştir.
• Çalışırken aldığı maaşı kesintisiz olarak almayı sürdürür.
• 1930 yılından sonra İkinci Paylaşım Savaşına dek geçen dönemde işsizlik sorunu tamamen ortadan kalkmıştır. Bu dönemde işsizlik ödeneği için ayrılan paylar diğer hizmetlere kullanılmıştır.
• Aynı yıllarda ABD’de koruyucu hizmetlere ayrılan pay yalnızca yüzde 3,5’dir.
• Sovyetler Birliği dünyada 8 saatlik iş gününü yasalaştıran ve uygulayan ilk ülkedir.
• Fabkom: fabrika komitesi ve Mestkom: yerel komite.
• Bu standartlar Birleşik Devletler’de 1937 yılında ve Almanya’da 1938 yılında kabul edilmiştir. İsveç, standartları 1969yılında kabul etmiştir.
• Fabrika Sağlık İstasyonu (Zdravpunkt): Bir hekim veya hemşirenin görevli olduğu, bölge hastanesi veya işçi sağlığı birimine bağlı çalışan en küçük birimdir. SSCB’de 1956 yılında hekimlerin görev yaptığı 6.435, feldsherlerin görev yaptığı 13.564 fabrika sağlık istasyonu bulunmaktadır.
• 1935 yılında Sovyetler Birliği’ndeki meslek hastalıkları enstitülerinin sayısı 25’e ulaşmıştır.
• Mülkiyeti emekcilerde olan kooperatif
• İnsanların sağlık örgütüyle ilk temas noktaları. Bu kurumlarda genel olarak ayaktan tedavi hizmetleri ve bireylere ve çevreye yönelik koruyucu, önleyici hizmetler sunulur.
• Profilaktoryumlar önleyici ve iyileştirici tıbbi hizmetlerin birlikte sunulduğu sağlık merkezleridir.
• Gece sanatoryumu Sovyetler Birliği’ne özgü bir sağlık kurumudur. Hastaneye yatacak kadar hasta olmayan fakat tıbbi gözetim gerektiren hastalar kabul edilir. Gündüz işyerinde çalışan işçiler, geceleyin bu sanatoryumlarda tedavilerini sürdürürler. Burada ev ortamında veya dışarıda sağlanması güç olan özel diyetler sunulur. Vakaya göre hidroterapi, masaj gibi uygulamalardan da yararlanılır. Gece sanatoryumları hastaların uzun süre hastanede yatmak istemedikleri psöriasis (sedef hastalığı) gibi hastalıkların tedavisinde çok kullanılır.
• Makalenin yayınlandığı dönemde SSCB nüfusu ABD nüfusundan %18 kadar daha fazladır.
• SANEPİD istasyonları Sovyet çevre sağlığı sisteminin belkemiğidir. 1975 yılında Sovyetler Birliği’nde 5.500 kadar SANEPİD istasyonu görev yapmaktadır.
• Makul Azami Konsantrasyon (MAK), atmosfer kirleticilerin günde 8 saat maruz kalmak suretiyle emekçilerin sağlıklarına zararlı etkisi olmadığı kabul edilen en yüksek konsantrasyonudur (Maximum Allowable Concentration).
• Yazar, gezileri sırasında yalnızca birkaç fabrikayı ziyaret edebildiklerinden, Sovyet standartlarının uygulandığı izlem aygıtlarının kalitesi ve varlığını ilk elden gözleyemediklerini belirtmektedir.
• Bu müfettişler maaşlarını sendikalardan almaktadır.
• Jihlava, bugün Orta-Güney Çek Cumhuriyeti’nde, Bohemya – Moravya yaylalarında, Jihlava nehri yanında bie şehirdir. 1240’dan itibaren gümüş madenleriyle ünlenen kentte 1260 yılında kabul edilen madencilik yasası daha sonra başka ülkelere örnek olmuştur.
• Bugün Jáchymov adıyla Çekoslovakya sınırları içinde kalan bir maden (gümüş madeni) kasabası.
• 1713 yılında Latince olarak yayınlanmıştır.
• Dr. J. Rambousek (1874 – 1917) fabrika hijyeni alanında Avrupa’nın önde gelen figürlerinden biridir. Gewerbliche Vergiftungen adlı kitabı 1913 yılında İngilizce’ye (Industrial Poisoning from Fumes, Gases, and Poisons of Manifacturing Processes) çevrilmiştir.
• Orta Bohemya’da bir şehir.